Islamofobia, o novo racismo occidental
A islamofobia non é un simple sucedáneo do vello antisemitismo, as súas raíces son antigas e posúe a súa propia tradición: o colonialismo. As raíces da islamofobia atópanse na memoria do longo pasado colonial de Europa e en Francia na guerra de Alxeria
Unha nova vaga de islamofobia estase a estender en Occidente. Se Donald Trump sae presidente, comprometeuse a expulsar a todos os musulmáns de Estados Unidos. E na Unión Europea, as correntes conservadoras reclaman leis contra o islam. O islam percíbese un barbarismo e unha ameaza a para Occidente -unha civilización “xudeucristiá”- que gaña forza en Francia a raíz dunha sucesión de ataques terroristas a esta cultura de prexuízos e xenofobia extrema. A idea de que se pode obrigar os cidadáns musulmáns a levar unha estrela amarela e a media lúa na súa roupa -como os xudeus na Segunda Guerra Mundial- xa non parece imposíbel.
Na primeira metade do século XX o antisemitismo estaba xeneralizado en case todas as partes, desde as camadas aristocráticas e burguesas que estableceron límites simbólicos até os intelectuais. Moitos dos escritores máis importantes da década de 1930 non agocharon o seu odio aos xudeus. Hoxe o racismo cambiou as súas formas e os seus obxectivos: o inmigrante musulmán substituíu o xudeu.
O racismo -un discurso científico sobre a base das teorías biolóxicas- deu paso a un prexuízo cultural que fai fincapé nunha discrepancia radical antropolóxica entre a "xudeu-cristiá” Europa e o islam. O antisemitismo tradicional, que durante un século deu forma a todos os nacionalismos europeos, converteuse nun fenómeno residual. Nun completo cambio, as conmemoracións do Holocausto construíron unha especie de "relixión civil" na Unión Europea. Como nun sistema de vasos comunicantes, o antisemitismo preguerra diminuíu e a islamofobia aumentou. A representación posfascista do inimigo reproduce o vello paradigma racial e, do mesmo xeito que o antigo bolxevique xudeu, o terrorista islámico represéntase a miúdo cos trazos físicos que fan fincapé na súa alteridade.
As ambicións intelectuais do posfascismo, con todo, diminuíron significativamente. Non vemos ningún equivalente no noso momento presente do Jewish France de Edouard Drumont ou de The Foundations of the Nineteenth Century de Houston Stewart Chamberlain, nin dos ensaios sobre antropoloxía racial de Hans Günther ou André Siegfried. A nova xenofobia non produciu escritores como León Bloy, Louis Ferdinand Céline ou Pierre Drieu La Rochelle, por non falar de filósofos como Martin Heidegger e Carl Schmitt.
O humus cultural do posfascismo non se destaca pola súa creación. A súa expresión literaria máis significativa é unha novela recente de Michel Houellebecq, Submission -que representa a Francia no ano 2022 transformada nunha república islámica- máis parecida a unha campaña masiva para gañar a atención dos medios. Moitas personalidades políticas e intelectuais, canles de televisión e revistas populares que ceertamente non poderían cualificarse de fascistas, contribuíron enormemente á construción deste humus cultural.
Poderiamos lembrar a famosa declaración de Jacques Chirac de 1991 acerca do “ruído e o cheiro” dos edificios habitados por inmigrantes do Magreb; a prosa inflamada de Oriana Fallaci sobre os musulmáns que se reproducen como ratas" e ouriñan contra as paredes das nosas catedrais; a comparación en Francia e en Italia dos sacerdotes de vestimentas negras cos monos e innumerábeis referencias que desprezan ao islam referíndose a ela como “a relixión máis estúpida” (a religion la plus con). George L. Mosse sinalou que no fascismo clásico as palabras faladas eran máis importantes que os textos escritos. Nunha época na que o “campo visual” substituíu o “campo gráfico” non é sorprendente que o discurso posfascista se estenda en primeiro lugar polos medios de comunicación, asignando un lugar secundario á produción intelectual (que se converte en funcional a semellanza de Submission a medida que se transforma en eventos nos medios de comunicación).
Paréceme que as semellanzas máis importantes entre a islamofobia de hoxe e o antigo antisemitismo evocan máis ao Reich alemán de finais do século XIX, que á Terceira República Francesa. Desde o caso Dreyfus, o antisemitismo francés estigmatizou os inmigrantes xudeus de Polonia e Rusia, pero o seu obxectivo principal eran os altos funcionarios (os xudeus do estado) que baixo a Terceira República ocuparon posicións moi importantes na burocracia, o exército, as institucións académicas e o Goberno. O propio capitán Dreyfus era símbolo dunha ascensión social semellante. No tempo da Fronte Popular o obxectivo do antisemitismo era Léon Blum, un dandi xudeu e homosexual que encarnaba a imaxe dunha república conquistada polos “anti-France”.
Os xudeus eran recoñecidos como "un Estado dentro do Estado", unha posición que desde logo non se corresponde coa situación actual das minorías musulmás africanas e árabes que aínda resultan demasiado escasas dentro das institucións estatais dos países europeos. Polo tanto, a comparación coa Alemaña de Guillermo II sería máis pertinente, na que os xudeus foron excluídos coidadosamente da maquinaria do Estado, mentres os xornais advertían en contra dunha “invasión xudía” (verjudung) que poñía en cuestión a matriz étnica e relixiosa do Reich. Neste caso o antisemitismo xogou o papel dun “código cultural” que permitiu aos alemáns definir negativamente unha conciencia nacional nun país preocupado pola rápida modernización e a concentración de xudeus nas grandes cidades, onde aparecían como o grupo máis dinámico. Noutras palabras, un alemán era ante todo un non-xudeu. De xeito similar, na actualidade o islam estase convertendo nun código cultural que permite atopar, por unha demarcación negativa, unha perda da “identidade francesa”, ameazada ou envolvida no proceso da globalización.
O medo á multiculturalidade e á hibridación (mestizaxe) simplemente actualiza a vella ansiedade acerca da “mestura de sangue” (blutvermischung). Hoxe a linguaxe cambiou, pero a prosa de Alain Finkielkraut, que expresa a súa “desgraciada identidade” (identité malheureuse) fronte a dúas calamidades tales como o multiculturalismo e unha hibridación erroneamente idealizada (o métissage dunha Francia "Black-Blanc-Beur"), non difere moito da de Heinrich von Treitschke. En 1880 este gran historiador lamentou a “intrusión” (einbruch) dos xudeus na sociedade alemá cando escribiu que alteran os costumes da Kultur e actuaban como unha forza corruptora. A conclusión desesperada de von Treitschke converteuse nunha especie de lema: “os xudeus son a nosa infelicidade” (die Juden sind unser Unglück).
Gran parte da transición do vello antisemitismo á presente islamofobia xógase nos medios de comunicación de Francia, que converxen nunha expresiva figura literaria, Renaud Camus, un escritor que non agocha as súas conexións coa Fronte Nacional. Hai quince anos Camus laiouse no seu diario da abafadora presenza xudía nos medios de comunicación culturais franceses; nos anos seguintes, porén, cambiou enfocándose nos musulmáns, cuxa inmigración masiva produciu un "gran reemprazo" ou noutras palabras a "islamización" de Francia. Michel Houellebecq, que pertence a unha xeración máis nova, que desexa converterse no Céline de principios do século XXI, tamén asumiu o “gran reemprazo” como punto de partida de Submission. E a mesma idea é o núcleo dun exitoso ensaio -500.000 copias vendidas en seis meses- de Eric Zemmour, Suicídelle français, dedicado ao declive de Francia de 1970 a 2008. Máis recentemente se defendeu a idea do “gran reemprazo” nalgúns editoriais Le Figaro. Este é o modo no que o posfascismo está construíndo a súa hexemonía cultural, moito máis alá das súas fazañas electorais.
Porén, a islamofobia non é un simple sucedáneo do vello antisemitismo, as súas raíces son antigas e posúe a súa propia tradición: o colonialismo. As raíces da islamofobia atópanse na memoria do longo pasado colonial de Europa e en Francia na guerra de Alxeria. O colonialismo conformou unha antropoloxía política baseada na dicotomía entre os cidadáns e os suxeitos coloniais -citoyens e indigènes- onde os límites sociais, espaciais, raciais e políticos eran fixos. Aínda que esta división xurídica codificada baixo a Terceira República rompeuse, os inmigrantes musulmáns que se converteron en cidadáns franceses seguen facendo fronte a unha reacción xenófoba, formada por esta antropoloxía política, que os percibe como un axente infeccioso, como un “pobo dentro do pobo”. A matriz colonial da islamofobia explica a súa virulencia e persistencia. Un xeito de examinar a realidade material destes límites espaciais, raciais e políticos é a través da disolución natural dos nomes dos migrantes italianos, polacos e españois transformados en patronímicos franceses, un proceso que ocorre a miúdo despois de tres xeracións. Esta disolución contrasta coa persistencia dos nomes e apelidos árabes e africanos que delatan de inmediato aos seus titulares como pertencentes a unha categoría especial, de segunda, “procedentes da inmigración” ou issu de l’immigration.
A matriz colonial da islamofobia dános unha clave para a comprensión das metamorfoses ideolóxicas do posfascismo (moitos movementos de extrema dereita como a Fronte Nacional en Francia, a Liga Norte en Italia, Pegida en Alemania e outras correntes similares noutros países da UE), que abandonou as ambicións imperiais e conquistas do fascismo clásico co fin de adoptar unha postura moito máis conservadora e defensiva. Non quere conquistar, senón máis ben expulsar (mesmo criticando as guerras neoimperiais levadas a cabo desde principios da década de 1990 polos EE.UU. e os seus aliados occidentais). Mentres o colonialismo do século XIX desexaba cumprir a súa “misión civilizadora” a través das súas conquistas fóra de Europa, a islamofobia poscolonial loita contra un inimigo interior en nome dos mesmos valores. O rexeitamento reemprazou a conquista, mais as motivacións non mudaron: no pasado o obxectivo da conquista era someter e civilizar os bárbaros, actualmente o rexeitamento e a expulsión teñen como obxectivo protexer á nación da súa influencia nociva. Isto explica os debates recorrentes sobre o laicismo e o veo islámico que conduciron á lei islamofóbica, promulgada en Francia hai dez anos, que prohibe o veo nos lugares públicos. Este acordo consensuado sobre unha concepción neocolonial e discriminatoria do laicismo contribuíu significativamente a lexitimar o posfascismo.
Esta vata islamofóbica coa súa retórica belicista –“estamos en guerra contra o terrorismo”- sitúa o islam como único inimigo lexítimo da orde occidental que, en última instancia, alimenta o terrorismo. Os combatentes contra o "fascismo islámico" e defensores dos "valores humanos" tamén conseguiron un resultado crucial: a representación das vítimas das guerras occidentais en Iraq, Libia e Siria, que moito máis numerosas que as vítimas do terrorismo islámico en Europa, están en gran parte esquecidas.
[Artigo tirado do sitio web ‘TeleSur’, do 24 de setembro de 2106]