Estado español: As causas do paro no sector privado e público
Desde a perspectiva neoliberal -que é a que rexe tamén, aínda que "suavizada", na xestión do persoal no sector público actual no Estado español- cando o Estado non crea emprego é porque os partidos políticos que o controlan deciden, directa ou indirectamente, reducir o gasto corrente e/ou os investimentos públicos
En termos contábeis, o paro é o resultado de restar ao volume de postos de traballo que existen nun espazo e tempo determinados, o volume de persoas que xa están ocupados neses postos de traballo, é dicir, aqueles que non traballan pero que buscan un emprego. Agora ben, o volume de postos de traballo nunha economía capitalista depende, directamente, do volume de produción e inversamente da produción por traballador empregado (é dicir, a maior produtividade menos necesidade de novos postos de traballo), o cal depende, á súa vez, do número de horas traballadas, da intensidade do ritmo do traballo e do tipo de tecnoloxías utilizadas (Recio, 1997: 26).
Sexa como for, o certo é que, si existe paro, é porque os que poden e, en todo caso, "deberían" crear emprego, non o fan, polo menos na medida que esixe a demanda de emprego dun determinado territorio, polo que como só os empresarios e o Estado son os únicos que poden crear postos de traballo de asalariados [1], a principal responsabilidade de que exista paro é, en todo caso, destes dous axentes sociais.
As causas do paro no sector privado
Certamente, as causas de que non se cre emprego e, xa que logo, de que poida aparecer o paro no sistema capitalista porque a demanda de emprego crece por riba da súa oferta, son complexas e múltiples. Particularmente, no caso do sector privado hai, porén, unha causa que predomina por riba de todas as demais para crear ou non emprego e, en todo caso, descenda ou non o paro. Cando os empresarios deciden crear un posto de traballo na súa empresa é porque están convencidos (dispoñen da información necesaria), de que un emprego de máis vai proporcionar unha marxe de beneficios superior ao que se obtería se non se contase con esa nova persoa. É a partir dese tipo de racionalidade que o primeiro que adoitan facer os empresarios é coñecer cal é a situación do mercado de traballo (local, rexional, nacional e, se fose necesario, internacional) para, mediante procesos de selección, atopar o ou os candidatos, aparentemente máis idóneos e acaídos ás necesidades que esixe o ou os postos de traballo e que xustifican tal procura.
Agora ben, este proceso é máis complexo do que parece a primeira ollada. Para empezar, a decisión final de contratar (investir en) un novo posto de traballo dependerá, en boa medida, de se existe a suficiente seguridade económica para o empresario (expectativas de vendas ou de negocios máis ou menos seguras nun futuro máis ou menos próximo), e xurídico-política (inseguridade/seguridade normativa por modificacións lexislativas que poidan afectar ao ámbito económico ou laboral -como cambios nas políticas fiscais ou monetarias nacionais ou europeas, reformas laborais-), ou incerteza política como resultado de cambios na composición das institucións políticas nacionais, europeas ou internacionais que, igualmente, puidesen modificar o contexto normativo-político dun país cara a un signo contrario ao desexado polos empresarios. Todos eles, factores xeradores de escepticismo ante un hipotético futuro económico incerto que poderían poñer en perigo o suposto "rédito" do devandito investimento e deparar, con iso, a non creación dese novo emprego.
En realidade, trátase de saber se o mercado económico ou/e financeiro garantirá a un empresario que aquel investimento lle proporcione un retorno de rendibilidade dese capital investido que sexa, como mínimo, igual ou superior ao que podería obter de, por exemplo, o depósito dese diñeiro nas institucións financeiras públicas ou privadas ou noutras fontes de rendemento (Bolsa, fondos de investimento, etc.). É nese contexto e coa información que dispón o empresario sobre o mercado de traballo, no que este poderá avaliar se asume o risco de contratar a un novo traballador ou, pola contra, prefire non arriscar ese capital e destinalo a outros cometidos menos "arriscados" que poidan compensar, polo menos en parte, o non investimento no emprego pendente de cubrir ou, simplemente, diferir no tempo esa decisión á esperar dunha conxuntura máis favorábel para o empresario, sempre que a urxencia por repoñer o posto o permita.
Doutra banda, as fontes de información sobre o mercado de traballo actual hai anos que indican que as prioridades para atopar emprego cambiaron radicalmente. Cada vez é máis usual que, existindo parados que buscan emprego, os empresarios desistan de contratalos porque, como tamén aduce a vixente teoría neoclásica, aínda que posúan as cualificacións profesionais esixidas por aqueles, carecen da flexibilidade que eses demandan para afrontar a citada incerteza económica e financeira. Dese xeito, factores de rixidez como o salario mínimo, o subsidio de paro, as cotizacións sociais, os convenios colectivos, etc. (Navarro, 2011: 94), convertéronse nos principais impedimentos para o exercicio da liberdade de empresa e para a propia competitividade internacional desta e, en definitiva, para que a suposta nova vía para alcanzar o pleno emprego se materialice.
No entanto, o certo é que ese camiño cara a ese novo pleno emprego aínda está moi lonxe de se acadar, polo menos en lugares como o Estado español, ao estar este sostido na precariedade, no traballo temporal ou parcial, en salarios á baixa -como a mesma OCDE puxo xa de relevo en 2012- cando non no traballo mergullado ou ilegal e a custa dun número de accidentes laborais e enfermidades profesionais intolerábel para calquera sociedade que se queira chamar democrática.
As causas do paro no sector público
Pola súa banda, a creación de postos de traballo por parte do sector público segue unha lóxica un tanto distinta á do sector privado. Aquí a lóxica sostense na decisión política -e non na do mercado, aínda que cada vez isto sexa menos certo- que é a que estima se fan falta máis ou menos empregados públicos (funcionarios ou contratados laborais). A conxuntura económica inflúe, pero menos que no sector privado, porque do que se trata é -polo menos así era até finais do século XX- de ter os recursos humanos necesarios para cubrir as necesidades socioeconómicas asociadas ao Estado de Benestar da poboación dun país.
Porén, desde a perspectiva neoliberal -que é a que rexe tamén, aínda que "suavizada", na xestión do persoal no sector público actual no Estado español- cando o Estado non crea emprego é porque os partidos políticos que o controlan deciden, directa ou indirectamente, reducir o gasto corrente e/ou os investimentos públicos. Desde esa perspectiva, impúxose o criterio de que o Estado adquiriu unha dimensión exorbitada que pode prexudicar o negocio empresarial do sector privado porque compite con este último producindo e/ou distribuíndo bens e servizos a prezos moito máis accesíbeis ou, mesmo, "gratuítos" (é o denominado "salario social" ou en "especies"), para a maior parte da poboación.
Xa que logo, segundo esta visión, o Estado debe intervir na economía o mínimo posíbel, desregulando as políticas fiscais e de emprego existentes para se dedicar, como outrora, a garantir a seguridade territorial e cidadá (exército, policía, fronteiras, alfándegas, terrorismo, inmigración, etc.), así como os mínimos servizos sociais da poboación (o que se denominaba antes da Segunda Guerra Mundial, Estado liberal ou de mínimos), para deixar en mans do sector privado as principais decisións macroeconómicas e todas as actividades seguras de seren rendíbeis.
Trátase da visión que hoxe predomina na maior parte dos países europeos e que, como non podía ser doutro xeito, só beneficia os empresarios porque, entre outras cousas, a construción do Estado de Benestar apareceu xustamente para contrarrestar o poder omnímodo da patronal e das elites empresariais e sociais.
Ademais, como se puido constatar coa crise financeira de 2008, a posta en práctica deste tipo de políticas resultou ser, como mínimo, contradctoria para as súas propios promotores: nin o contexto histórico e político é o mesmo que o dos anos trinta (agora existe Estado do Benestar, aínda que sexa precario nos países europeos máis pobres, co cal contrarrestar os seus efectos máis perniciosos), nin o declive do consumo, o peche de empresas e o aumento de parados implicou consecuencias desastrosas como ocorrera no crack do 29 en EEUU ou durante os anos trinta en Alemaña.
Nese sentido, cando os empresarios aplauden a redución da intervención do Estado, están propiciando que se reduza o emprego público e, de ser o caso, os investimentos en obras e servizos públicos (cómpre lembrar que o Estado é o primeiro cliente de moitas das grandes empresas privadas), provocando así a caída do volume salarial público e, xa que logo, a capacidade de consumo sostido, dando lugar a que os empresarios vendan menos e acaben despedindo os seus traballadores, incluídos os públicos, como sucedeu até o de agora. Trátase dun proceso encadeado que xera paro e que só pode frearse cunha nova intervención do Estado na economía, como xa dixera Keynes.
Sexa como for, o certo é que o escaso desenvolvemento do sector público constitúe unha das principais causas que explica a estrutural insuficiencia de postos de traballo no Estado español. Servizos públicos propios do Estado de Benestar como sanidade, educación, servizos sociais, escolas infantís públicas, axudas aos máis desfavorecidos (discapacitados, dependentes, marxinados, excluídos, etc.), vivenda social, etc., apenas dan emprego a un 9% [2] da poboación activa do Estado español. Se, pola contra, o Estado español empregase o 25% da súa poboación activa, como sucede en Suecia, nestes mesmos mesteres, a cantidade de novos postos de traballo andaría polos cinco millóns, co que, practicamente, se eliminaría o volume do paro dos momentos actuais (Navarro, 2011: 92). A diferenza estriba en que, mentres o custo dos empregados públicos suecos se financia cunha política fiscal expansiva, relativamente ecuánime en canto a proporcionalidade impositiva por grupos sociais de máis a menos renda se refire, en cambio, no Estado español esa situación é impensábel porque, non só tal tipo de política é inexistente, senón que, de ser esta posíbel, tería que cambiar moito a distribución impositiva de todos os impostos para que tal cousa acontecese.
E, para iso, non sería necesario que a carga impositiva que recae nas rendas do traballo estivese nos niveis da dos nórdicos (un traballador cualificado do automóbil no Estado español pode estar pagando até un 75% dos impostos que paga un traballador sueco equivalente nese mesmo sector); o problema é da gran diferenza que existe entre o que se recada en termos de rendas do capital nun e noutro país. Así, os individuos con maior poder adquisitivo (grandes directivos e grandes propietarios de bancos e de grandes empresas e multinacionais), cando pagan os impostos aos que os obriga o fisco español, só pagan un 20% do que pagan os seus homólogos suecos.
_______________________________________________________________________
Bibliografía
- Navarro, Vicenç, et alt. (2011), Hay Alternativas. Propuestas para crear emprego y bienestar social en España, Madrid: Sequitur-Attac España
- Recio, Albert (1997), “Paro y mercado laboral: formas de mirar y preguntas por contestar”, en Recio, A. et al., El paro y el emprego: enfoques alternativos, Valencia: Germania
_______________________________________________________________________
Notas
[1] Un asalariado que emprega legalmente a outro asalariado ao seu cargo deixa de ser, automaticamente, asalariado para pasar a ser empresario ou autónomo.
[2] O resto -igualmente, con datos de 2008- e até un total do 12,75%, refírese a todos os outros empregados e funcionarios públicos que, xeralmente, non computan directamente no que, comunmente, se entende por Estado do Benestar, como todos os que traballan en sectores como a defensa ou equivalentes, ou en empresas públicas en mans do Estado e das diversas Administracións Públicas distintas ao Estado, ao entenderse que, aínda que son tamén empregados públicos, as súas funcións non teñen a mesma consideración -de necesidade social- que as dos primeiros. De igual xeito habería que operar coas cifras de Suecia (25% e 26,2%, respectivamente), só que é, máis que visíbel, que neste último país a proporción de emprego público destinado a desempeñar tarefas, estritamente, propias do Estado do Benestar, é moito máis elevada que a do Estado español.
_______________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web ‘Mientras Tanto’, xaneiro de 2016]
