Catalunya: Despois do 155, que vai pasar?
Despois do 155, o conflito catalán recomeza con maiores potencialidades de ruptura que antes. Ante este fracaso da solución xudicial e represivo, necesariamente se debe abrir unha solución política como en Escocia ou o Quebec
Tres meses despois de que comezasen os encarceramentos, a represión do 1-O e a aplicación do art. 155 da Constitución sobre o independentismo e as institucións catalás, o Goberno do Estado avalía moi positivamente a súa actuación argumentando que serviu para descabezar, poñer fin ou, polo menos, tranquilizar o conflito catalán. Trátase dunha visión absolutamente incapaz de entender os procesos históricos.
A tese que sosteño é a contraria, despois do 155, o conflito catalán recomeza con maiores potencialidades de ruptura que antes, por dúas razóns: 1. A erosión do sentido común dominante; e, 2. A aparición dunha nova estrutura de conflito cun cambio de clivaxe política central.
- A erosión do sentido común dominante: Gramsci definiu o sentido común como o principal instrumento de dominación. Agora ben, o sentido común que garante a reprodución do sistema non é un bloque de feitos, prácticas, saberes, valores ou relatos homoxéneo, uniforme e exento de contradicións. Se o percibísemos así, caeriamos nunha excesiva absolutización do Poder que convertería os suxeitos en simples idiotas culturais e a sociedade nun espazo sen resistencias posíbeis. O sentido común non é un bloque puro. O movemento real da Historia incrustou no noso sentido común unha chea de prácticas, discursos e saberes contraditorios. Nel conviven lóxicas que reproducen a orde dominante con lóxicas que a desafían e xeran sospeitas ideolóxicas cara á primeira. Conxuntamente con prácticas-saberes patriarcais e capitalistas plenamente interiorizados, gran parte dos cidadáns cren á vez, por simple sentido común e sen ningún sostén teórico complexo, que a educación e a sanidade pública ou unhas condicións de traballo dignas son necesarias e teñen que ser dereitos universais.
Tal despurificación do sentido común dominante é froito das loitas históricas do mundo do traballo, as organizacións feministas, ecoloxistas, etc. que, ás veces gañan e outras perden, pero polo simple feito de existir, foron xerando acumulados históricos que sedimentan e integran como parte do sentido común dunha sociedade lóxicas emancipadoras e democráticas. Son estas loitas as que introducen contradicións no sentido común dominante dunha sociedade, provocando que a lexitimidade do Poder non sexa unha posesión completa e estática, senón un proceso social aberto en disputa, onde o Poder está sempre ameazado. Non é por casualidade que sociedades cunha rica tradición de loitas obreiras e sociais sexan hoxe máis progresistas, mobilizadas e desafiantes co Poder que outras.
Se algo xerou o proceso de mobilización e desobediencia da poboación catalá, así como a represión que está sufrindo, é un acumulado histórico volto subxectividade persoal en centos de miles de cataláns e intersubxectividade compartida, encaixando no sentido común dunha ampla parte da poboación catalá numerosos elementos que problematizan co réxime do 78 e que antes da represión non estaban. Isto coloca o réxime nunha situación de maior debilidade hoxe que onte. Non sé canto tempo o réxime poderá resistir en Catalunya, se moito ou pouco, pero o que é evidente é que froito do proceso e, sobre todo, dos encarceramentos, a represión e o 155, o réxime está, en Catalunya, máis débil e a ruptura máis cerca. Se a represión e a negativa ao referendo pactado seguen, só é cuestión de tempo.
- A aparición dunha nova estrutura de conflito cun cambio de clivaxe política central: En Catalunya, especialmente desde a sentenza do Tribunal Constitucional sobre o Estatut en 2010, a estrutura de conflito configurouse pola clivaxe social igualdade-desigualdade e pola clivaxe nacional independentismo-non independentismo. Ambos en coexistencia.
A negativa a deixar votar, o peche de páxinas web, a entrada en sedes de organizacións políticas e imprentas a requisar carteis, sobres e papeletas, a represión contra anciáns o 1-O, o encarceramento dos Jordis, a destitución do goberno e intervención das institucións, o control sobre TV3, os xuízos contra a Mesa do Parlament e encarceramento do Goberno, imputacións masivas, etc., xeraron, na conciencia dunha ampla parte da poboación catalá, unha nova estrutura de conflito onde as dúas clivaxes sinaladas, a nacional e social, se reagrupan e transforman nunha de nova que pasa a se configurar como clivaxe política central ditadura-democracia.
A natureza da clivaxe
clivaxe política ditadura-democracia é totalmente distinta das outras dúas. Fixémonos. Tanto a clivaxe igualdade-desigualdade como a clivaxe ditadura-democracia refírense a sistemas de xerarquía, con todo, en cada un deles existen patróns de relación co Estado e consignas de mobilización social e política totalmente diferentes.
En canto aos patróns de relación co Estado, mentres a clivaxe igualdade-desigualdade implica un patrón de entrada no Estado, a clivaxeclivaxe ditadura-democracia implica un de saída. Nas nosas sociedades onde o proletariado como clase revolucionaria que quería abolir o Estado xa pasou á historia, a clivaxe igualdade-desigualdade implica un sistema xerárquico de integración subordinada, de distinta posición entre persoas con desigual acceso a dereitos pero caracterizadas por desexar a súa inclusión ou entrada no sistema como vía de acceso aos seus dereitos. Pola contra, a clivaxe ditadura-democracia implica, igualmente, un sistema xerárquico aínda que dominado polo principio de represión e negación de dereitos, onde a única vía de acceso a dereitos non é a entrada senón a saída do Estado.
Á vez, estes distintos patróns de relación co Estado xeran consignas de mobilización social e política totalmente distintos. Mentres no marco do clivaxe igualdade-desigualdade a consigna de mobilización é a reforma lexislativa de ampliación dos dereitos, en suxeitos e contido, para que os desiguais poidan entrar no interior do sistema. No marco da clivaxe ditadura-democracia a consigna de mobilización é o constituínte para saír do vello Estado e construír un de novo onde estean garantidos os dereitos. O desprazamento da clivaxeclivaxe política central do de igualdade-desigualdade ao de ditadura-democracia ten como consecuencia a extensión na sociedade dunha consigna de mobilización reformista a unha rupturista.
En resumo, a diferenza da posición sostida polo Goberno do Estado, o 155 non serviu para descabezar, poñer fin ou tranquilizar o conflito catalán, senón todo o contrario, serviu para provocar unha erosión do sentido común dominante e a creación dunha nova estrutura de conflito configurado arredor da clivaxe política ditadura-democracia como central. Isto fai que aínda que non poidamos prognosticar aínda o devir concreto dos próximos meses en Catalunya, o que si podemos saber é que despois do 155, o conflito catalán recomeza con maiores potencialidades de ruptura que antes. Ante este fracaso da solución xudicial e represivo, necesariamente se debe abrir unha solución política como en Escocia ou o Quebec.
[Artigo tirado do sitio web Rebelión, do 17 de xaneiro de 2018]