A preferencia aplicativa dos acordos e convenios subscritos no ámbito autonómico galego sobre os de ámbito estatal cando a súa regulación resulte máis favorábel
A negociación colectiva en Galiza caracterízase, sempre desde un punto de vista estrutural, por constituír unha realidade construída maioritariamente sobre convenios colectivos sectoriais provinciais, razón pola que o impacto da reforma de 2024 hai que presumir que será máis ben pequeno
RESUMO: Analízanse aquí as regras sobre concorrencia de convenios colectivos, especialmente aquela que —tras a última reforma de 2024— permite a prioridade aplicativa dos acordos e convenios colectivos de Comunidade Autónoma sobre os estatais, sempre que a súa regulación sexa máis favorábel, ligando así o desenvolvemento da negociación colectiva nos marcos autonómicos de relacións laborais coa mellora dos dereitos das persoas traballadoras. Tomando como punto de partida unha obra doutrinal específica (e de referencia incuestionábel) sobre o tema da estrutura da negociación colectiva e as relacións entre convenios en España, a análise efectuada aquí dá conta das reformas operadas no artigo 84 do Estatuto dos Traballadores, tendo en conta para iso a reivindicación, constante e compartida, do sindicalismo de clase soberanista que hai detrás das reformas das regras de concorrencia de convenios colectivos. Todo iso permite contextualizar e entender o xogo das devanditas regras no caso concreto de Galiza, cuxa negociación colectiva se caracteriza, sempre desde un punto de vista estrutural, por constituír unha realidade construída maioritariamente sobre convenios colectivos sectoriais provinciais, razón pola que o impacto da reforma de 2024 hai que presumir que será máis ben pequeno.
_____________________________________________________________________________
SUMARIO: I. AS REGRAS DA CONCORRENCIA COMO ELEMENTO VERTEBRADOR DA ESTRUTURA DA NEGOCIACIÓN COLECTIVA. 1. Estrutura da negociación colectiva e relacións entre convenios. 2. O detonante xudicial e a reivindicación sindical constante e compartida que hai detrás da reforma das regras de concorrencia de convenios colectivos. 3. Do Real Decreto-Lei 7/2023 ao Real Decreto-Lei 2/2024: de novo, o uso ordinario dun instrumento lexislativo excepcional.- II. A PROMOCIÓN DO ÁMBITO AUTONÓMICO GALEGO DE NEGOCIACIÓN COLECTIVA LIGADA Á NECESARIA MELLORA DOS DEREITOS DAS PERSOAS TRABALLADORAS. 1. Os requisitos de lexitimación dos sindicatos e asociacións empresariais aquí implicadas. 2. O respaldo das maiorías exixidas para constituír a comisión negociadora. 3. A regulación máis favorábel naquelas condicións laborais que non forman parte do grupo de materias non negociábeis.- III. O IMPACTO DA PREFERENCIA APLICATIVA SOBRE A NEGOCIACIÓN COLECTIVA EN GALIZA. 1. Radiografía da estrutura convencional galega. 2. No caso dos convenios colectivos de sector autonómicos. 3. No caso dos convenios colectivos de sector provinciais.- IV. BIBLIOGRAFÍA CITADA.
____________________________________________________________________________
I. AS REGRAS DA CONCORRENCIA COMO ELEMENTO VERTEBRADOR DA ESTRUTURA DA NEGOCIACIÓN COLECTIVA
1. Estrutura da negociación colectiva e relacións entre convenios
- Como se sabe, a coincidencia no tempo de dous ou máis convenios colectivos estatutarios supón a necesidade de ter que fixar regras claras que axuden a determinar cal destes é o que debe ser aplicado, tendo en conta que, en principio, non resulta posíbel aplicación de todos eles(1). Por esta razón, a concorrencia de convenios colectivos estatutarios —entendendo por tal a imposibilidade de que nunha mesma unidade de negociación se apliquen simultaneamente dous ou máis convenios colectivos, cuxos ámbitos territoriais se solapen en parte (por exemplo, porque un é estatal e outro autonómico ou provincial, dentro do mesmo sector)(2)— conta cunha regulación específica no Estatuto dos Traballadores (ET) desde o ano 1980, que non permaneceu inalterada no seu contido desde entón, na medida en que ao longo dos seus xa corenta e catro anos de vida o contido do seu artigo 84 (precisamente sobre «concorrencia») foi obxecto de reformas nos anos 1994, 2011, 2012, 2023 e 2024, que, como logo se terá oportunidade de comprobar, pivotaban principalmente sobre o criterio da prioridade aplicativa duns convenios colectivos sobre outros. Loxicamente, a interpretación e aplicación das regras contidas no devandito artigo propiciaron problemas xurídicos relevantes, causantes da existencia de preitos cuxa resolución deu lugar a xurisprudencia moi interesante, sobre os que reparou a doutrina científica con traballos de investigación que son realmente esclarecedores e, ademais, referentes á hora de abordar o estudo da negociación colectiva desde o punto de vista da súa estrutura(3).
- No catálogo dos devanditos traballos de investigación figura un moi específico que supuxo un marcado punto de inflexión nos estudos da negociación colectiva. Trátase, en concreto, do traballo de tese de doutoramento Relaciones de conflicto y coordinación entre convenios colectivos, do Profesor MERCADOR UGUINA (Catedrático de Dereito do Traballo e da Seguridade Social na Universidade Carlos III de Madrid), dirixida polo Profesor DE LA VILLA GIL e defendida polo seu autor o 10 de decembro de 1992 —naquel momento, por certo, eu comezara a ser un aprendiz de investigador—, na Facultade de Dereito da Universidade Autónoma de Madrid, ante un Tribunal formado polos Profesores Doutores MARTÍN VALVERDE (Presidente), VALDÉS DAL-RÉ, PALOMEQUE LÓPEZ, GARCÍA BECEDAS e MATÍA PRIM (como vogais), que lle outorgou por unanimidade a máxima cualificación de «Apto cum laude». Merecedora do Premio Extraordinario de Doutoramento da mencionada Facultade de Dereito da Universidade Autónoma de Madrid (curso académico 1992/1993), a tese acabou propiciando a publicación dunha extensa e magnífica monografía na prestixiosa editorial Civitas (entre cuxos directores se atopaba o Profesor ALONSO OLEA, do que o pasado 19 de xuño se fixeron 100 anos do seu nacemento)(4), co título Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios(5).
- Sempre para os efectos que aquí interesan, este traballo de investigación —despois de realizar unha análise polo miúdo das bases históricas e os presupostos normativos vixentes nese momento da estrutura da negociación colectiva en España— ofrece unha «ordenación e sistematización das máis significativas interconexións que se producen entre os diferentes convenios colectivos que compoñen a estrutura negocial do noso país, … que, en ningún caso, poden ser consideradas como patolóxicas, senón, antes de nada, ineludíbel consecuencia da dinámica definición dun modelo aberto de relacións laborais»(6), recorrendo para iso á clasificación de tales situacións de interferencia convencional en dous grandes grupos de relacións entre convenios, que son o grupo de «relacións de conflito» (distinguindo aquí, á súa vez, as relacións de colisión, nas que opera precisamente o artigo 84 do ET, e as relacións de concurso entre convenios) e o grupo de «relacións de coordinación». Trátase de achegas científicas que convén seguir tendo presentes en todo estudo sobre estrutura da negociación colectiva, as relacións entre convenios colectivos e prioridade aplicativa entre estes, na medida que manteñen toda a súa valiosa utilidade (e orixinalidade) na actualidade, malia a desacougante inestabilidade das fontes normativas do Dereito do Traballo por causa do frenético ritmo de reformas que padece e que tamén afectou ao propio artigo 84 ET xa desde 1994 (ano en que se produce unha intensa modificación, que é estudada na citada monografía), razón pola cal as devanditas achegas puideron escapar da «maldición de Kirchmann [maledizione di Kirchmann]»(7), relativa, como se sabe, á afirmación contida na súa conferencia «A falta de valor da xurisprudencia como ciencia [Die Werthlosigkeit der Jurisprudenz als Wissenschaft]» de «tres palabras rectificadoras do lexislador e bibliotecas enteiras convértense en papel mollado [Drei berichtigende Worte des Gesetzgebers und ganze Bibliotheken warden zu Makulatur](8). Sobre o carácter antisísmico de tales achegas científicas xa reparara o Profesor DE LA VILLA GIL no «Prólogo» da citada monografía cando afirmaba que «esta tese de doutoramento, presentada agora como densísimo libro colmador dun acio de baleiros, constitúe unha das grandes investigacións do laboralismo español de todos os tempos»(9), e que «os substanciais cambios no sistema de negociación colectiva incorporados á Lei 11/1994 afectan máis ao marco legal que ás conclusións alcanzadas por Jesús Mercader, quen situándose xa no día seguinte deixara suficientes portas entornadas naquelas para que polas mesmas circulase con facilidade a nova experiencia negociadora a partir de 1995»(10).
2. O detonante xudicial e a reivindicación sindical constante e compartida que hai detrás da reforma das regras de concorrencia de convenios colectivos
4. Abofé, esta Lei 11/1994, do 19 de maio, pola que se modificaban determinados artigos do ET de 1980(11), introducía —á marxe de todas as súas maldades— unha importante reforma en materia de estrutura convencional ao engadir novos parágrafos ao teor literal do artigo 84. En liña coas reivindicacións do sindicalismo de clase soberanista(12), esta reforma do mencionado precepto pretendía impulsar o papel da negociación colectiva no ámbito autonómico e viña ser o resultado final dunha emenda transaccional acordada durante a tramitación parlamentaria do proxecto de lei pola que se modificaban determinados artigos do Estatuto dos Traballadores e do texto articulado da Lei de Procedemento Laboral(13). Cos cambios aprobados(14), resultaba que, a pesar do establecido no artigo 83 ET de 1980, «os Sindicatos e as Asociacións empresariais que reúnan os requisitos de lexitimación dos artigos 87 e 88 desta Lei poderán nun ámbito determinado que sexa superior ao de empresa negociar acordos ou convenios que afecten ao disposto nos de ámbito superior sempre que a devandita decisión obteña o respaldo das maiorías esixidas para constituír a Comisión Negociadora na correspondente unidade de negociación»(15), aínda que o seu campo de xogo estaba limitado pola existencia de «materias non negociábeis en ámbitos inferiores»(16), que eran «o período de proba, as modalidades de contratación, agás nos aspectos de adaptación ao ámbito da empresa, os grupos profesionais, o réxime disciplinario e as normas mínimas en materia de seguridade e hixiene no traballo e mobilidade xeográfica»(17).
5. Con este contido pasa a figurar tamén no ET de 1995 até a promulgación do Real Decreto-Lei 7/2011, do 10 de xuño, de medidas urxentes para a reforma da negociación colectiva(18). Aínda que esta reforma reconducía ao ámbito negocial autonómico a posibilidade de afectar a convenios colectivos estatais (ao sinalar, excluíndo outros de ámbito inferior como os provinciais, que «os Sindicatos e as Asociacións empresariais que reúnan os requisitos de lexitimación dos artigos 87 e 88 desta Lei poderán, no ámbito dunha Comunidade Autónoma, negociar acordos ou convenios que afecten ao disposto nos de ámbito estatal»)(19), o certo é que o facía deixando esta posibilidade soamente operativa cando así o permitisen os propios acordos ou convenios colectivos de ámbito estatal (ao substituír a expresión «En todo caso, a pesar do establecido no artigo anterior» pola expresión «Agás pacto en contrario negociado segundo o artigo 83.2», e ao engadir «salvo que resultase de aplicación un réxime distinto estabelecido mediante acordo ou convenio colectivo de ámbito estatal negociado segundo o artigo 83.2»)(20). En fin, o Real Decreto-Lei 3/2012, do 10 de febreiro, de medidas urxentes para a reforma do mercado laboral(21), introduce unha nova modificación no artigo 84 ET de 1995, que supuña culminar o avance na prioridade aplicativa do convenio colectivo de empresa sobre todos os demais en materias moi concretas que se produciu co mencionado Real Decreto-Lei 7/2011, na medida en que a devandita prioridade deixaba de depender de que «un acordo ou convenio colectivo de ámbito estatal ou de Comunidade Autónoma negociado segundo o artigo 83.2 estabelecese regras distintas sobre estrutura da negociación colectiva ou concorrencia entre convenios», estabelecéndose sen máis que en materias moi concretas a «regulación das condicións estabelecidas nun convenio de empresa terá prioridade aplicativa respecto do convenio estatal, autonómico ou de ámbito inferior»(22), convenio de empresa que, a raíz da Lei 3/2012, do 6 de xullo, de medidas urxentes para a reforma do mercado laboral(23), «poderá negociarse en calquera momento da vixencia de convenios colectivos de ámbito superior»(24), que é como pasa a figurar despois no artigo 84 ET de 2015.
6. Ao abeiro deste marco regulador normativo e en aplicación deste, foi subscrito o I convenio colectivo estatal do sector laboral de restauración colectiva con data do 17 de novembro de 2015(25). O seu artigo 1 sinalaba que eran «partes asinantes» deste «dunha parte a Federación Española de Asociaciones Dedicadas a la Restauración Social (FEADRS) [en representación das empresas do sector] e doutra Federación Estatal de Servicios de Comisiones Obreras (Servicios-CCOO) e a Federación Estatal de Servicios para la Mobilidade y el Consumo da Unión General de Trabajadores (SMC-UGT) [en representación do colectivo laboral afectado]», sinalándose a seguir «que contan con lexitimación inicial, plena e decisoria de conformidade co establecido no Título III do Estatuto dos Traballadores para o asinamento deste convenio colectivo de eficacia xeral». Para os efectos que aquí interesan —relativos, en esencia, á posibilidade de que puidesen ser creados novos ámbitos autonómicos de negociación colectiva—, o seu artigo 9 trataba o tema da «prelación de normas» cun descaradísimo centralismo monopolista absorbente e excluínte, dispondo o que segue: 1) que, «en desenvolvemento dos artigos 83 e 84 ET, as partes asinantes deste convenio coinciden na necesidade de potenciar e dar valor ao Convenio Colectivo Sectorial como fórmula de estabilidade, homoxeneidade e ferramenta competitiva que permita o estabelecemento dunhas condicións laborais homoxéneas acordes coas necesidades económicas e sociais en cada momento»; 2) que o «I Convenio Colectivo do Sector de Colectividades conta cunha natureza de acordo marco que estabelece a estrutura da negociación colectiva do sector e as regras de concorrencia dos convenios colectivos neste; e incorpora a regulación de condicións de traballo, considerando as regulacións vixentes contidas nos convenios colectivos de ámbito territorial menor ao estatal»; e 3) que, neste sentido, «este Convenio Colectivo do Sector de Colectividades será de aplicación a todo o territorio do Estado, con independencia de que estean ou non cubertos os ámbitos de negociación colectiva territorial, nas comunidades autónomas, nas provincias ou ámbito empresarial, prevéndose as regras de aplicación que correspondan cando puidese presentarse suposto de concorrencia, co fin de garantir a vocación estatal, sen exclusión de ningún territorio do seu ámbito de aplicación», polo que, en consecuencia, as «organizacións asinantes determinan que non se poderán crear novos ámbitos autonómicos, agás acordo no seo da Comisión paritaria deste Convenio».
7. Así negociado e subscrito, o convenio foi causa da interposición dunha demanda de impugnación de convenio colectivo ante a Sala do Social da Audiencia Nacional por parte da Confederación sindical Euskal Langileen Alkartasuna (ELA), que foi resolto pola súa (realmente extensa) Sentenza do 28 de setembro de 2016(26). En esencia, entre outras moitas razóns de impugnación(27), sostíñase que «I Convenio Colectivo Estatal do Sector Laboral de Restauración Colectiva (desde agora ICC-RC) impide absolutamente que ELA despregue o seu dereito fundamental á liberdade sindical na súa vertente funcional á negociación colectiva de xeito útil», no sentido de que, «a pesar de ser o sindicato maioritario no País Vasco (47,56% de representatividade) e suficientemente representativo en Navarra (17,89% de representatividade), impídeselle a negociación colectiva autonómica e tamén a negociación colectiva provincial, tanto no presente como no futuro» —necesitaba, «para habilitar novas unidades de negociación, a autorización da Comisión Paritaria do ICC-RC, que se converte, deste xeito, nunha comisión negociadora, o cal constitúe unha potestade exorbitante, que desborda substancialmente as súas funcións legais», e «aínda que se autorizase a apertura de novas unidades de negociación, quedaría un espazo residual, posto que o ICC-RC copou os aspectos nucleares da negociación colectiva»—, ademais de denunciar que o «ICC-RC fixo seus os contidos da maioría de convenios provinciais, o cal acredita a súa falta de razón e provoca, por outra banda, a inmodificabilidade deses dereitos, que quedarán petrificados durante a vixencia do convenio impugnado, xa que eses convenios non están actualmente vixentes e impediuse a súa renovación». E, por todo iso, mantiña que se «vulneraban directamente os arts. 7, 28, 37.2 e 137 CE, en relación cos arts. 2, 6 e 7 LOLS e os Tratados Internacionais subscritos por España, o cal permitía ao tribunal, mediante unha interpretación sistemática, declarar a súa nulidade», de xeito que, «se os preceptos impugnados do ICC-RC vulneraban o ordenamento xurídico español, debían anularse directamente pola Sala» e, «en caso contrario, se se acomodaban aos arts. 84.3 e 4 e 85.2.e ET, procedería promover cuestión prexudicial por vulneración do dereito comunitario, ou cuestión de constitucionalidade por vulnerar a CE e os Tratados Internacionais subscritos polo España», citando, entre as normas comunitarias, «especialmente o art. 28 da Carta de Dereitos Fundamentais da Unión Europea, que aseguraba ao sindicato o dereito á negociación colectiva en espazos axeitados, por canto o ICC-RC impedía que negociase no seu espazo natural, que era o País Vasco e Navarra, tanto a nivel autonómico como provincial».
8. A decisión da Sentenza da Sala do Social da Audiencia Nacional non é outra que a desestimación da demanda de impugnación de convenio colectivo promovida por ELA —rexeitando ao mesmo tempo formular tanto a cuestión de prexudicialidade ante o Tribunal de Xustiza da Unión Europea como a cuestión de constitucionalidade ante o Tribunal Constitucional, tras estimar a excepción de falta de acción proposta pola patronal FEADRS(28)—, cuxa «complexidade e vastidade» —sempre en palabras da sentenza— foi causa de que a Sala analizase, en primeiro lugar, «se os preceptos impugnados se axustan á regulación do dereito á negociación colectiva, nos termos previstos no Estatuto dos Traballadores, que é o dereito recoñecido aos sindicatos máis representativos polo art. 6.3.b LOLS e en particular o disposto nos arts. 84, 3 e 4 ET e 85.3.e ET», e en segundo lugar, «se os arts. 84.3 e 4 ET e 85.3.e ET se acomodan ou non ao ordenamento constitucional, que inclúe os Tratados Internacionais subscritos por España, así como ao ordenamento xurídico comunitario»(29).
9. En relación coa primeira cuestión, a Sala conclúe que «os preceptos impugnados, que afectan á estrutura da negociación colectiva, ás regras de solución de conflitos de concorrencia e a materias concretas, reservadas polo art. 10 do V ALEH [Acordo laboral de ámbito estatal para o sector de hostalaría], ao ámbito estatal, acomódanse claramente ao disposto nos arts. 83, 84.1, 3 e 4 e 85.3.e ET, posto que os devanditos preceptos permiten ao acordo de ámbito estatal a regulación da estrutura da negociación colectiva no devandito ámbito, así como as regras de concorrencia entre convenios de distinto ámbito e as materias concretas, que os negociadores do convenio, que gozan dunha gran representatividade, consideraron oportuno nun contexto no que a negociación colectiva tradicional desaparecera no ámbito provincial e non había un só convenio sectorial autonómico vixente no sector de colectividades»(30). E en relación coa segunda cuestión, a Sala considera igualmente que, «se os sindicatos autonómicos, entre os que está ELA, poden negociar nos acordos marco, así como nos acordos ou convenios sectoriais estatais, porque así o dispoñen os arts. 6.2.b e 7.1 LOLS, en relación co disposto no art. 87.2.b ET, faise evidente que o modelo de negociación colectiva, regulado nos arts. 83, 84.1, 3 e 4 ET, non vulnera en absoluto a liberdade sindical de ELA na súa vertente funcional á negociación colectiva, posto que será alí onde deberá promover a articulación da negociación colectiva, viabilizando a unidade autonómica e, de ser o caso, a provincial, cando os lexítimos negociadores do acordo ou convenio estatal decidan negociar a estrutura da negociación colectiva, as regras de resolución de conflitos de concorrencia e a reserva de materias concretas no devandito ámbito» —e cando non sexa así, «nada impide que as devanditas funcións se realicen polo convenio autonómico no ámbito correspondente, sen máis limitacións que as previstas nos apartados 3 e 4 do art. 84 ET» —, razón pola cal «os arts. 84.3 e 4 e 85.3.e ET non chocan co art. 28 CDFUE e o art. 11 CEDH»(31), desde o momento en que «os sindicatos autonómicos poden negociar nas unidades de negociación estatal a estrutura da negociación colectiva, fixando, de ser o caso, as regras que deben resolver os conflitos de concorrencia entre convenios de distinto ámbito, podendo negociar tamén as reservas de negociación por materias, parece claro que os artigos controvertidos non vulneran en absoluto as normas reproducidas máis arriba, posto que a estrutura da negociación colectiva é un ben xurídico lexítimo e corresponde ao lexislador, como razoamos máis arriba, elixir o modelo de articulación, que considere máis axeitado, debendo destacar, a estes efectos, que o período previo, no que primou un modelo máis descentralizado, nin promoveu, nin consolidou a unidade de negociación autonómica, tampouco no País Vasco e Navarra e xeneralizou unha negociación colectiva provincial, cuxo alcance e eficiencia foi extremadamente limitado»(32).
10. Esta Sentenza da Sala do Social da Audiencia Nacional foi recorrida en casación por ELA ante a Sala do Social do Tribunal Supremo, que, na súa Sentenza do 13 de marzo de 2018(33), desestima o recurso interposto e declara a firmeza da sentenza recorrida. Para tales efectos, os que integraban a Sala na súa condición de persoas maxistradas, xa de entrada —e en relación coa técnica casacional seguida— poñen de manifesto que «non compartimos as críticas que o recurso formula á sentenza (en realidade, ao lexislador) cando censura a súa interpretación do CCE (en realidade, do ET) ao longo da súa extensa exposición», e «asumimos a argumentación da sentenza recorrida e damos por reproducidas as súas consideracións en todo aquilo que non maticemos ou contradigamos, posto que responden exactamente a canto o recurso expón (en boa medida, reiterando o xa dito pola demanda)»(34). E é que, sobre as vulneracións alegadas no recurso, a Sala declara en relación con: 1) a «vulneración de preceptos da Unión Europea», que «non existe marxe de manobra posíbel para formular unha cuestión prexudicial, porque non enxergamos a posíbel vulneración do Dereito da UE por parte das normas nacionais pertinentes»(35); 2) a «vulneración de preceptos constitucionais», que ao «igual que lle sucedeu ao Tribunal de instancia, esta Sala non alberga dúbidas acerca da constitucionalidade dos preceptos cuestionados porque a xurisprudencia do propio Tribunal Constitucional así o deu a entender»(36); e 3) a «vulneración de preceptos internacionais», que os «artigos 11 do Convenio Europeo de Dereitos Humanos e os concordantes doutros instrumentos internacionais que recoñecen a liberdade sindical e/ou o dereito á negociación colectiva non son vulnerados polos artigos 84.3 e 4 e 85.3.a do ET», porque os «sindicatos autonómicos poden negociar nas unidades de negociación estatal a estrutura da negociación colectiva, estabelecendo ou fixando as normas que, de ser o caso, deberían resolver os conflitos de concorrencia entre convenios de distinto ámbito e a estrutura da negociación colectiva é un ben xurídico lexítimo, correspondendo ao lexislador elixir o modelo de articulación que considere máis axeitado»; e tamén, porque «estamos ante o exercicio lexislativo dunhas facultades discrecionais (priorizar uns ou outros convenios, permitir que se deixen de aplicar convenios sectoriais de ámbito superior cando se desprega outro inferior, etc.) que o ET (na súa versión vixente) asumiu e que, ademais de superar o canon de axuste constitucional, se basean en razóns (normativas, económicas, sindicais, etc.) perfectamente explicitadas pola Lei, é dicir, permanentes, obxectivas e conectadas coa representatividade dos interlocutores que pactan», sendo «cousa distinta… que o deseño poida alterarse ou que non responda as expectativas que posúen os sindicatos (ou patronais) de ámbito inferior ao estatal»(37).
11. Estas sentenzas xudiciais incentivaron a reivindicación conxunta e compartida do sindicalismo soberanista de Galiza, País Vasco e Cataluña de contar coa suficiente capacidade para negociar convenios colectivos nos seus respectivos ámbitos territoriais autonómicos de actuación que puidesen afectar a convenios colectivos estatais sen depender para iso do indicado ao respecto nos propios acordos ou convenios de ámbito estatal, e especialmente de forma intensa e constante a partir do ano 2019. Se, o 18 de novembro de 2019, se produce en Bilbao o «Encontro ELA-CIG [Confederación Intersindical Galega]»(38), no que estas «confederacións sindicais maioritarias de Galiza e Euskal Herria» —despois de pór de relevo que os seus «encontros son habituais entre dúas organizacións que gozan dunha relación histórica e que foron atopando no tempo espazos de colaboración tanto no ámbito do Estado como no ámbito internacional»— declaraban que quixeran «afondar na análise da conxuntura laboral, social e política» nas súas «respectivas nacións e no Estado», «compartir o diagnóstico e proposta sobre varias materias» e, no contexto da formación do Goberno español nese momento, reivindicar, entre outras cousas, «o dereito a negociar as condicións de traballo nos nosos respectivos países, derrogando as reformas da negociación colectiva que deron ás á estatalización das relacións laborais, e, con iso, a dar máis amplitude á precariedade e aos baixos salarios».
12. O devandito encontro foi seguido da «Declaración de Bilbo» de 5 de febreiro de 2020, asinada polas «confederacións sindicais CIG, ELA, LAB [Langile Abertzaleen Batzordeak] e I-CSC [Intersindical-Confederació Sindical Catalá] de Galiza, Euskal Herria e Catalunya», na que, ante o «novo Goberno de coalición de PSOE e Unidas Podemos», figuraba de novo, entre outras reivindicacións, o recoñecemento do «dereito a negociar as condicións de traballo nos nosos respectivos países, derrogando as reformas da negociación colectiva que deron ás á estatalización das relacións laborais e, con iso, a dar máis amplitude á precariedade e aos baixos salarios»(39), que logo foron trasladadas no encontro que estas organizacións sindicais mantiveron o 26 de febreiro de 2020 no Congreso das Deputadas e Deputados con representantes das forzas políticas do País Vasco (PNV e EH Bildu), Galiza (BNG), Cataluña (ERC, JxCAT e CUP) e do PSOE(40). Pero tamén do inicio o 22 de febreiro de 2021 dunha campaña conxunta por parte da CIG, ELA e I-CSC para derrogar as reformas laborais e da negociación colectiva, convocando accións tales como outro encontro o 15 de marzo de 2021 coa representación no Congreso das Deputadas e Deputados das forzas políticas do País Vasco (PNV e EH Bildu), Galiza (BNG) e Cataluña (ERC, JxCAT e CUP), no que trasladaron «o seu rexeitamento ao actual modelo de estatalización da negociación colectiva que, segundo denunciaron, provocou unha maior precarización e empobrecemento da clase traballadora, ao dar prioridade aos convenios estatais sobre os provinciais e deteriorar os convenios sectoriais», «reclamaron que se acabe cun modelo que aparta a negociación colectiva das e os traballadores, pero que tamén impide a participación dos sindicatos que democraticamente os representan para pechar acordos sobre as condicións de traballo en calquera sector». A campaña en cuestión para exixir a derrogación das reformas laborais impostas no seu día, primeiro, polo PSOE e, posteriormente, polo PP, incluía tamén mobilizacións o 25 de marzo de 2021 en Galiza, País Vasco e Cataluña, e o 22 de xuño de 2021 en Madrid (na que denunciaran tamén a negativa do Ministerio de Traballo a recibilos a pesar de lle ter solicitado uns entrevista meses antes).
13. Como resultado do encontro con data do 15 de marzo de 2021, no contexto da aprobación do Real Decreto-Lei 32/2021, do 28 de decembro, de medidas urxentes para a reforma laboral, a garantía da estabilidade no emprego e a transformación do mercado de traballo(41), os grupos parlamentarios EH Bildu, Republicano e Plural (BNG) presentaron a Proposición de Lei para a recuperación e ampliación dos dereitos laborais (122/000221) con data do 13 de maio de 2022(42). A súa Exposición de motivos —despois de indicar que o «10 de febreiro do 2012 o Goberno presidido por Mariano Rajoy aprobaba o Real Decreto-lei 3/2012, de medidas urxentes para a reforma do mercado laboral, consolidando o anterior Real Decreto-lei 10/2010, do 16 de xuño, adoptado polo Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero», e que esta «cambiaría de raíz o mercado de traballo, suspendendo dereitos laborais básicos adquiridos polos e as traballadoras e provocando un enfraquecemento da negociación colectiva definida pola condición laboral»— puña de manifesto que «practicamente todas as formacións de esquerda e progresistas, e en especial as esquerdas soberanistas de Euskal Herria, Països Catalans e Galiza, incluíron en todos e cada un dos seus programas e promesas electorais, así como nos acordos de goberno e investidura, a derrogación daquela norma laboral do PP e a recuperación dos dereitos perdidos»; e tamén, que a «derrogación daquela nociva reforma laboral do PP foi tamén reivindicada e recollida nos programas electorais de PSOE e Unidas Podemos nas sucesivas convocatorias electorais», até o punto de que esta «petición foi recollida mesmo no acordo que configurou o Goberno español actual». A propia Exposición de motivos desta iniciativa parlamentaria, pondo en valor a «nova Reforma Laboral aprobada polo Goberno o 28 de decembro de 2021» —ao abordar «cuestións chave para a transformación do mercado do traballo, pretendendo enfrontar a precariedade e revertendo, polo menos en parte, algunhas regresións como a non aplicación dos convenios colectivos en ultraactividade», ademais avanzar «en materia de combate contra a temporalidade no emprego»—, xustificaba a súa presentación no feito de que «son moitos os aspectos especialmente relevantes en canto a protección laboral se refire que quedaron fóra desta reforma, que quedan pendentes de abordar, especialmente no relativo aos despedimentos e indemnizacións», argumentando que «transformar o mercado de traballo debe levar a recuperación de todos os dereitos adquiridos polos e as traballadoras que gobernos anteriores deixaron en suspenso, sumando á súa vez novas medidas e dereitos que realmente protexan a clase traballadora» e concluíndo que «sumar dereitos debe ser o obxectivo, non elixir entre eles».
14. Aínda que na devandita Exposición de motivos nada figuraba expresamente sobre a concorrencia e a prioridade aplicativa entre convenios, no seu texto articulado si había un apartado específico de modificación do artigo 84 do ET de 2015, que afectaba, entre outros (incluíndo a imposición de limitacións aos convenios de empresa)(43), tamén ao seu apartado 3, co que se pretendía fixar en determinadas materias a prioridade aplicativa dos acordos e convenios colectivos negociados dentro dunha comunidade autónoma e nun ámbito superior ao de empresa sobre os acordos e convenios estatais. A redacción en cuestión era literalmente a seguinte: «En todo caso, e sen prexuízo da reserva de materias disposta no apartado 4 deste artigo, os sindicatos e as asociacións empresariais que reúnan os requisitos de lexitimación dos artigos 87 e 88 poderán, dentro dunha comunidade autónoma, e nun ámbito convencional superior ao de empresa, negociar acordos ou convenios que afecten ao disposto nos de ámbito estatal sempre que a devandita decisión obteña o respaldo das maiorías esixidas para constituír a comisión negociadora na correspondente unidade de negociación»(44). Tras o debate parlamentario de toma en consideración desta proposición de lei, realizado o 14 de marzo de 2023(45), as votacións deron lugar a que esta fose rexeitada por unha abafadora maioría (Non: 275 votos; Si: 30 votos; Abstencións: 35)(46), póndose de manifesto no devandito debate a abstención do grupo parlamentario confederal de Unidas Podemos-En Comú Podem-Galicia en Común(47) e a valoración positiva que facía o grupo parlamentario EAJ-PNV de «esta proposta de reforma en canto á modificación dos artigos 82, 83 e 84 e a eficacia dos convenios» —en coherencia co que propuxera no ano 1994 e mantivera nos encontros de 26 de febreiro de 2020 e 15 de marzo de 2021 co sindicalismo soberanista—, indicando que «debe haber unha determinada perspectiva de eficacia, de primacía dos convenios, que evidentemente nós reclamamos», ao entender «que a inmediación da solución dos problemas ao ámbito autonómico supón tamén a posibilidade de achegamento desas solucións aos problemas reais, mellor coñecidos desde as comunidades autónomas»(48).
15. Loxicamente, seguiron realizándose accións sindicais conxuntas e compartidas, mesmo tamén no ámbito xudicial, tal e como se pon de manifesto na Sentenza da Sala do Social da Audiencia Nacional do 18 de maio de 2023(49), promovida por demanda interposta por «a Confederación Sindical ELA (en diante ELA) e a Confederación Intersindical Galega (en diante CIG), en materia de impugnación de convenio colectivo por ilegalidade fronte á Asociación Empresarial de Marcas de Restauración (AEMR), Federación de Servicios de Comisiones Obreras (CCOO-Servicios), Federación Estatal de Servicios, Movilidad y Consumo da Unión General de Trabajadoras y Trabajadores (FeSMC-UGT) e Confederación sindical Independiente FETICO»(50), adheríndose despois á demanda o «sindicato LAB»(51). O convenio colectivo impugnado en cuestión era o «I Convenio colectivo sectorial estatal de marcas de restauración moderna, Código de convenio núm. 99100275012022, publicado no BOE o 8-12-2022 [CCEMRM]», «subscrito dunha parte, pola organización empresarial Asociación Empresarial de Marcas de Restauración (AEMR), en representación das empresas do sector, e doutra polas organizacións sindicais CCOO-Servicios, FeSMC-UGT e FETICO»(52), solicitando a declaración da súa nulidade e, subsidiariamente, a do seu artigo 2.a), relativo ao seu ámbito funcional, recorrendo para iso ao tres seguintes argumentacións.
16. A primeira alude ao feito de que «o factor determinante para a inclusión no ámbito funcional da norma convencional que se impugna, non se sustenta en elementos de actividade ou funcionais, senón no concepto mercantil de marca comercial con elevada presenza no mercado», motivando ao seu xuízo «que o factor decisivo para a inclusión no ámbito de aplicación do CCEMRM o constitúe un concepto xurídico mercantil, xunto co factor de posición preponderante no mercado, elementos carentes da necesaria nota de obxectividade e homoxeneidade que require a determinación do ámbito funcional»(53). A segunda céntrase na actividade regulada polo CCEMRM, que «coincide substancialmente coa actividade prevista polos convenios colectivos sectoriais de hostalaría vixentes, que xa viñan sendo aplicados polas empresas que desenvolvían a súa actividade baixo unha mesma marca comercial, como son o V ALEH vixente ao momento de se aprobar o CCEMRM, sucedido posteriormente polo VI ALEH e os convenios colectivos provinciais do sector de hostalaría aplicábeis, creándose unha unidade de negociación artificiosa para se desvincular da aplicación destes últimos»(54). E a terceira e última é a relativa a que «a aprobación do CCEMRM persegue un obxectivo fraudulento, como é, fixar condicións salariais máis prexudiciais ás previstas nos convenios sectoriais de ámbito inferior, aproveitando a supresión da prioridade aplicativa en materia salarial dos convenios de empresa e grupos de empresa segundo a modificación operada no art. 84.2 ET polo RDLei 32/2011, de 28 de decembro»(55).
17. A Sala do Social da Audiencia Nacional desestima «integramente a demanda interposta»(56) —na medida en que «ningún dos argumentos invocados polos demandantes foi aceptado por esta Sala»(57)—, sinalando en relación coa «primeira das argumentacións dos demandantes» que o seu rexeitamento —de acordo coa xurisprudencia que cita expresamente en referencia ao artigo 83.1 do ET— vén dado pola circunstancia de que a «negociación colectiva non é estática: debe responder a procurar a mellora das condicións laborais de sectores ou subsectores de actividade até a data inexistentes», e o «convenio agora impugnado, persegue coa delimitación do seu ámbito funcional, dotar de homoxeneidade nas condicións de traballo a un sector crecente, alleo á actividade da hostalaría tradicional, por moito que se alegue que as citadas actividades coincidan no esencial ou teñan o mesmo CNAE», sen que poida obviarse «que tamén difiren en aspectos substanciais como a conceptuación dos métodos de traballo, as técnicas de mantemento do negocio, e a oferta de produtos novos fronte aos existentes até a data, baixo unha imaxe de marca común e implantación relevante no sector»(58). En relación co «segundo argumento de oposición á norma convencional», relativa a que «esta concorre coa actividade regulada polos convenios colectivos sectoriais de hostalaría vixentes», tampouco resulta estimado, entre outras razóns —relativas, en esencia, a que existe habilitación da negociación nun concreto subsector e a que non existe proba acreditada da posible concorrencia entre a nova norma convencional e as previamente existentes—, por unha moi concreta relativa ao «caso de se producir a eventual concorrencia do CCEMRM con outra norma convencional», no que hai que ter presente que «as previsións do seu art. 4 fixan as regras de concorrencia a aplicar», cumprindo coas previsións legais, ao permitir «alterar a norma xeral de prohibición de concorrencia de normas convencionais, e deseñar un escenario acorde coas previsións do art. 83 ET»(59). E en relación co terceiro e último dos argumentos, ante a comparación efectuada na demanda, a Sala declara que «tal comparativa non pode estender os seus efectos de forma mimética ao resto de convenios sectoriais vixentes, dos que nin sequera se ofrecen datos para poder concluír de forma certa, a aseveración que sobre a fraude de lei se efectúa polos demandantes e a imposición de condicións salariais desvantaxosas para os traballadores incluídos no ámbito de aplicación da norma convencional impugnada», e todo iso, ademais, «sen poder obviar que a Disposición Adicional segunda do CCEMRM institúe unha cláusula de garantía ad personam daquelas condicións que viñan sendo aplicadas con anterioridade aos traballadores e resulten máis beneficiosas que as instauradas pola nova norma convencional, respectándose a contía global dos conceptos retributivos que viñan percibindo, o que afasta a intención dos negociadores do obxectivo fraudulento que se afirma polos actores»(60).
3. Do Real Decreto-Lei 7/2023 ao Real Decreto-Lei 2/2024: de novo, o uso ordinario dun instrumento lexislativo excepcional
18. Como se sabe, a situación legal sobre esta concreta cuestión cambia a raíz do Acordo PSOE-EAJ-PNV do 10 de novembro de 2023(61). O seu contido iniciábase indicando xa que «PSOE e EAJ-PNV, conscientes da necesidade de proceder á constitución dun Goberno, conveñen en asinar este acordo, comprometéndose EAJ-PNV a votar favorabelmente a investidura de Pedro Sánchez Pérez-Castejón como Presidente do Goberno e á estabilidade da lexislatura, suxeita aos avances e cumprimento dos seguintes compromisos deste texto», entre os que figura un moi concreto sobre a prioridade aplicativa da negociación colectiva no ámbito autonómico, pero incorporando algo novo, na medida en que a súa promoción quedaba ligada á necesidade de que o seu contido mellorase necesariamente o disposto na negociación colectiva de ámbito estatal(62). Trátase, en concreto, do apartado 4 do Acordo en cuestión, en virtude do cal o Goberno, en consonancia co apoio de EAJ-PNV, se comprometía en materia de «Prelación de convenios» a «modificar no prazo de seis meses» o ET de 2015 en: 1) o seu artigo 84.3, para que afirmase que «Malia o establecido no artigo anterior, no ámbito dunha comunidade autónoma, os sindicatos e as asociacións empresariais que reúnan os requisitos de lexitimación dos artigos 87 e 88, poderán negociar convenios colectivos e acordos interprofesionais na comunidade autónoma que terán prioridade aplicativa sobre calquera outro convenio sectorial ou acordo de ámbito estatal, sempre que os devanditos convenios e acordos obteñan o respaldo das maiorías exixidas para constituír a comisión negociadora na correspondente unidade de negociación e a súa regulación resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais»; e 2) o seu artigo 84.4, pasando agora a indicar que «No suposto previsto no apartado anterior, consideraranse materias non negociábeis no ámbito dunha comunidade autónoma o período de proba, as modalidades de contratación, a clasificación profesional, a xornada máxima anual de traballo, o réxime disciplinario, as normas mínimas en materia de prevención de riscos laborais e a mobilidade xeográfica».
19. E así figuraba recollido —dentro do prazo estabelecido dos seis meses de execución gobernamental do compromiso e sen imposición de limitacións aos convenios colectivos de empresa, dado que o mencionado Acordo nada dicía ao respecto—, no Real Decreto-Lei 7/2023, do 19 de decembro, polo que se adoptan medidas urxentes, para completar a transposición da Directiva (UE) 2019/1158, do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de xuño de 2019, relativa á conciliación da vida familiar e a vida profesional dos proxenitores e os coidadores, e pola que se derroga a Directiva 2010/18/UE do Consello, e para a simplificación e mellora do nivel asistencial da protección por desemprego(63), cuxo artigo primeiro («Modificación do texto refundido da Lei do Estatuto dos Traballadores, aprobado polo Real Decreto Lexislativo 2/2015, do 23 de outubro»), apartado Dous, encargábase de realizar a modificación dos apartados 3 e 4 do artigo 84, quedando redactados tal e como figuraban no Acordo PSOE-EAJ-PNV do 10 de novembro de 2023. É interesante a lectura daquela concreta parte do Preámbulo deste Real Decreto-Lei 7/2023 que trata de tal modificación, ao reparar en detalle sobre o sucedido a partir da «reforma operada pola Lei 11/1994»(64) e a «posterior modificación polo Real Decreto-lei 7/2011, do 10 de xuño»(65), mais tamén sobre a súa finalidade, que era «mellorar a regulación da negociación colectiva no ámbito das Comunidades Autónomas, asegurando a aplicación dos acordos ou convenios máis favorábeis para as persoas traballadoras», para o que procedía, por unha banda, a «matizar a regulación actual de xeito que, manténdose os requisitos de que os acordos e convenios autonómicos sexan subscritos polos suxeitos legalmente lexitimados e a eventual limitación de regular algunhas materias, estes acordos e convenios subscritos no ámbito autonómico terán prioridade aplicativa sobre calquera outro convenio sectorial ou acordo de ámbito estatal, sempre que os devanditos convenios e acordos obteñan o respaldo das maiorías exixidas para constituír a comisión negociadora na correspondente unidade de negociación»; e por outra banda, a estabelecer a condición de que «a regulación dos convenios ou acordos autonómicos resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais, de xeito que paralelamente se promova o desenvolvemento dos ámbitos autonómicos de negociación e os dereitos das persoas traballadoras».
20. Malia o seu limitadísimo período de vixencia —tendo en conta que o Congreso de Deputadas e Deputados, na súa sesión do día 10 de xaneiro de 2024, «acordou» a súa derrogación(66), propiciando de novo unha nova declaración conxunta do sindicalismo soberanista o 12 de febreiro de 2024 sobre a prevalencia dos convenios nos seus respectivos territorios(67)—, o certo é que o seu contido se reproduce case literalmente ao pé da letra —no que ten que ver co que figuraba tanto no seu Preámbulo como na súa parte articulada— polo Real Decreto-Lei 2/2024, do 21 de maio, polo que se adoptan medidas urxentes para a simplificación e mellora do nivel asistencial da protección por desemprego, e para completar a transposición da Directiva (UE) 2019/1158 do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de xuño de 2019, relativa á conciliación da vida familiar e a vida profesional dos proxenitores e os coidadores, e pola que se derroga a Directiva 2010/18/UE do Consello(68), aínda que con dúas concretas excepcións. A primeira ten que ver cunha precisión que non figuraba en relación cos convenios colectivos provinciais, na medida en que —como se explica no Preámbulo do Real Decreto-Lei 2/2024— «aclárase no novo deseño que a prioridade aplicativa dos convenios provinciais só se produce cando así se estabeleza mediante acordos de ámbito autonómico previsto no artigo 83.2 do texto refundido da Lei do Estatuto dos Traballadores e sempre que a súa regulación sexa máis favorábel e non se refira a materias expresamente limitadas pola lei», razón pola que «se introduce un novo apartado 4 e se renumera o anterior apartado 4 como apartado 5 do artigo 84», dispóndose neste sentido que «poderán ter a mesma prioridade aplicativa prevista no apartado anterior os convenios colectivos provinciais cando así se prevexa en acordos interprofesionais de ámbito autonómico subscritos de acordo co artigo 83.2 e sempre que a súa regulación resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais»(69). E a segunda ten que ver con dous accidentes gramaticais (unha preposición e un artigo determinado) do apartado 3 do artigo 84, cando se estabelece que se «poderán negociar convenios colectivos e acordos interprofesionais», dado que no Real Decreto-Lei 7/2023 se empregaba a seguir a expresión «na comunidade autónoma», mentres que no Real Decreto-Lei 2/2024 se emprega a expresión «de comunidade autónoma».
21. En fin, se algo teñen en común todas as reformas operadas no artigo 84 do ET sobre concorrencia de convenios e prioridade aplicativa a partir da Lei 11/1994, é que todas elas se realizaron recorrendo á figura (en teoría) excepcional do Decreto-Lei, que, de acordo co artigo 86 da Constitución española, vén configurado para a súa viabilidade polo cumprimento dos requisitos do orzamento habilitante («en caso de extraordinaria e urxente necesidade»), as limitacións materiais («non poderán afectar ao ordenamento das institucións básicas do Estado, aos dereitos e liberdades dos cidadáns regulados no Título I, ao réxime das Comunidades Autónomas nin ao dereito electoral xeral») e a súa natureza estritamente provisional («disposicións lexislativas provisionais», que «deberán ser inmediatamente sometidos a debate e votación de totalidade ao Congreso dos Deputados, convocado para o efecto se non estivese reunido, no prazo dos trinta días seguintes á súa promulgación»). Centrándose agora no caso concreto do Real Decreto-Lei 2/2024 e as razóns da súa «extraordinaria e urxente necesidade» —sen entrar agora nos outros requisitos, aínda que fose validado polo Congreso(70), a diferenza do que acontecera no caso do Real Decreto-Lei 7/2023, e pareza encaixar con naturalidade na interpretación xurisprudencial que realizou o Tribunal Constitucional da cláusula «non poderán afectar»(71)—, o punto V do seu Preámbulo é o que aborda especificamente o tema, con cita expresa de xurisprudencia do Tribunal Constitucional (sobre a presentación explícita e razoada dos motivos que foron tidos en conta polo Goberno na súa aprobación e sobre a existencia dunha necesaria conexión entre a situación de urxencia definida e a medida concreta adoptada para subvir a ela). A súa lectura permite evidenciar que, a diferenza das outras medidas adoptadas (que si veñen xustificadas nas claves exixidas polo Tribunal Constitucional, polo menos formalmente), nada hai expreso sobre a modificación do artigo 84 do ET de 2015, o que, pola contra, non sucedía no Real Decreto-Lei 7/2023 non validado, cuxo Preámbulo si ofrecía razóns para tales efectos, indicando tamén no seu punto IV que, «en relación co cambio relativo á prevalencia dos convenios colectivos autonómicos, a mellora das condicións de traballo de todas as persoas suxeitas a convenios autonómicos, así como o reforzo do diálogo social descentralizado e o aumento da capacidade de resposta a cambios socioeconómicos rápidos constitúen o orzamento habilitante da extraordinaria e urxente necesidade para ditar este real decreto-lei».
II. A PROMOCIÓN DO ÁMBITO AUTONÓMICO GALEGO DE NEGOCIACIÓN COLECTIVA LIGADA Á NECESARIA MELLORA DOS DEREITOS DAS PERSOAS TRABALLADORAS
- Os requisitos de lexitimación dos sindicatos e asociacións empresariais aquí implicadas
22. En aplicación do artigo 84.3 ET de 2015, «os sindicatos e as asociacións empresariais» con capacidade para «negociar convenios colectivos e acordos interprofesionais de comunidade autónoma», sempre «no ámbito dunha comunidade autónoma», son aqueles que reúnen «os requisitos de lexitimación dos artigos 87 e 88 [sempre do ET de 2015]». Esta remisión supón estar ao indicado no artigo 87 sobre convenios que non transcendan do devandito ámbito autonómico, en virtude do cal están lexitimados os «sindicatos que teñan a consideración de máis representativos a nivel de comunidade autónoma respecto dos convenios que non transcendan do devandito ámbito territorial, así como, nos seus respectivos ámbitos, as organizacións sindicais afiliadas, federadas ou confederadas a estes»(72); «as asociacións empresariais que no ámbito xeográfico e funcional do convenio conten co dez por cento dos empresarios, no sentido do artigo 1.2 [do ET de 2015], e sempre que estas dean ocupación a igual porcentaxe dos traballadores afectados, así como aquelas asociacións empresariais que no devandito ámbito dean ocupación ao quince por cento dos traballadores afectados»(73); en «aqueles sectores nos que non existan asociacións empresariais que conten coa suficiente representatividade…, estarán lexitimadas para negociar os correspondentes convenios colectivos de sector… as asociacións empresariais de comunidade autónoma que conten nesta cun mínimo do quince por cento das empresas ou traballadores»(74). No caso concreto de Galiza, isto supón que están lexitimadas as organizacións a que me referirei a seguir.
23. Analizando os últimos resultados dos procesos electorais de eleccións a representantes legais das persoas traballadoras en empresas e Administración Pública (máis coñecidas como eleccións sindicais) en Galiza con data do 31 de decembro de 2023 (consultados os datos obrantes nas Oficinas Públicas de Rexistro, Depósito e Publicidade da Comunidade Autónoma de Galicia, sobre eleccións e certificados pola Consellaría de Promoción de Emprego e Igualdade, Xunta de Galicia, correspondentes ao período que comprende do 1 de xaneiro de 2020 ao 31 de decembro de 2023), constátase que, do total de 16.450 postos de representación legal (7.116 pola Coruña, 1.853 por Lugo, 1.525 por Ourense e 5956 por Pontevedra), a CIG, con 5.096 persoas elixidas, é a que obtén o maior número de representantes, seguida pola UGT-Galicia con 4.235 persoas, e do Sindicato Nacional de CCOO de Galicia con 4.104 persoas, correspondendo as restantes 3.015 persoas elixidas a outras organizacións sindicais. Analizando os resultados por provincias, resulta que, na Coruña, a CIG conta con 2.261 persoas elixidas, CCOO con 1.785 e a UGT con 1.768; en Lugo, a UGT con 524 persoas elixidas, a CIG con 490 e CCOO con 490; en Ourense, a UGT con 460 persoas elixidas, a CIG con 368 e CCOO con 337 persoas; e en Pontevedra, a CIG con 1.977 persoas elixidas, CCOO con 1.492 e a UGT con 1.483 persoas. Estes datos, comparados cos anteriormente rexistrados, supoñen certos cambios no caso da segunda e terceira forzas sindicais (manténdose a CIG como a primeira forza sindical e subindo no número de representantes), xa que, de acordo coa mesma fonte de información (no período que comprende do 1 de xaneiro de 2017 ao 31 de decembro de 2020), resulta que do total de 15.513 postos de representación legal (6.672 pola Coruña, 1.704 por Lugo, 1.588 por Ourense e 5.549 por Pontevedra), a CIG, con 4.612 persoas elixidas, era a que maior número de representantes obtiña, seguida do Sindicato Nacional de CCOO de Galicia con 4.024 persoas e UGT-Galicia con 3.946 persoas(75).
24. E do lado da patronal, a organización empresarial máis representativa no ámbito autonómico galego, desde a súa creación no ano 1981, é a Confederación de Empresarios de Galicia (CEG)(76). Constituída por común acordo das catro Confederacións Provinciais de Empresarios da Coruña (CEC), Lugo (CEL), Ourense (CEO) e Pontevedra (CEP), defínese como entidade sen ánimo de lucro, de afiliación voluntaria e de estrutura democrática(77), formando parte como membro da Confederación Española de Organizaciones Empresariales (CEOE) e da Confederación Empresarial de la Pequeña y Mediana Empresa (CEPYME). Na actualidade, as organizacións empresariais que a integran ascenden a un total de dezanove, que son a Asociación de Consultorías e Ingenierías de Galicia (ACIGA), a Asociación de Empresas de Tecnología de Galicia (INEO), la Asociación de Industriales Metalúrgicos de Galicia (ASIME), a Asociación de Supermercados de Galicia (ASUGA), a Asociación de Trabajadores Autónomos de Galicia (ATA GALICIA), aa Asociación Empresarial Gallega de Centros Especiales de Empleo sin Ánimo de Lucro (CEGASAL), a Asociación Española de Cadenas de Supermercados (ACES), la Asociación Galega de Áridos (ARIGAL), a Asociación Nacional de Grandes Áreas de Distribución Comercial (ANGED), a Confederación de Empresas Textiles de Galicia (COINTEGA), aa Federación Autonómica de Centros de Enseñanza Privada (CECE-GALICIA), a Federación de Farmacias de Galicia (FEFGA), aa Federación Galega de Parques Empresariais (FEGAPE), a Federación Galega de Transporte de Mercancías (FEGATRAMER), a Federación Galega de Xoves Empresarios (AJE GALICIA), a Federación Gallega de Comercio (FGC), a Federación Gallega de Empresarios de Ambulancias (FEGAM), a Federación Gallega de Empresas de Formación (CECAP GALICIA) e, por último, a Federación Gallega de la Construcción (FEGACONS)(78).
2. O respaldo das maiorías exixidas para constituír a comisión negociadora
25. Desde o momento en que estas organizacións sindicais e empresariais reúnen a condición de máis representativas, elas teñen «dereito a formar parte da comisión negociadora [do artigo 88 do ET de 2015]», segundo o disposto no artigo 87.5 do ET de 2015(79). Trátase dun dereito de suma importancia para os efectos que aquí interesan, na medida en que, sempre de acordo con estabelecido no artigo 87.3 do ET de 2015, a decisión de «negociar convenios colectivos e acordos interprofesionais de comunidade autónoma» depende directamente da necesidade de obter «o respaldo das maiorías esixidas para constituír a comisión negociadora na correspondente unidade de negociación». E estas maiorías son as que figuran estabelecidas no apartado 2 do artigo 88 do ET de 2015, cuxa lectura pon de relevo que é preciso contar, en todo caso, co apoio favorábel (ou «respaldo») dos sindicatos e organizacións empresariais que teñan na unidade de negociación a maioría absoluta dos representantes unitarios existentes e con empresas afiliadas que empreguen a maioría das persoas traballadoras da unidade en cuestión, que é o que se desprende do devandito apartado 2 cando dispón ao respecto, como regra, que a «comisión negociadora quedará validamente constituída cando os sindicatos, federacións ou confederacións e as asociacións empresariais a que se refire o artigo anterior representen como mínimo, respectivamente, a maioría absoluta dos membros dos comités de empresa e delegados de persoal, de ser o caso, e a empresarios que ocupen a maioría dos traballadores afectados polo convenio»(80), de xeito que, no caso de Galiza, o protagonismo para contar co mencionado «respaldo» e iniciar «este movemento» de negociación será xeralmente compartido, sen prexuízo dalgunhas excepcións, pola CIG, CCOO e UGT —a diferenza do que sucede no País Vasco, «no que os sindicatos máis representativos a nivel estatal non teñen unha audiencia electoral que lles garanta a maioría en todos os sectores e territorios», pero si «ELA-STV e LAB [, que] poden no seu conxunto iniciar este movemento»(81)—, cuxa viabilidade non debería ter obstáculos de bloqueo desde o momento en que se trata de mellorar a regulación ofrecida no convenio colectivo de sector estatal.
3. A regulación máis favorábel naquelas condicións laborais que non forman parte do grupo de materias non negociábeis
26. En fin, os acordos e convenios colectivos sectoriais negociados en Galiza (tanto autonómicos como provinciais) terán prioridade aplicativa sobre calquera outro acordo e convenio sectorial estatal sempre que a súa regulación supoña unha mellora dos dereitos das persoas traballadoras recoñecidos nos mencionados de ámbito estatal sobre materias nas que si é viábel a negociación. Sobre iso insiste o Preámbulo do Real Decreto-Lei 2/2024, no seu punto III, pondo de manifesto que «a devandita prioridade aplicativa queda condicionada agora exclusivamente a que a regulación dos convenios ou acordos autonómicos resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais, de xeito que paralelamente se promova o desenvolvemento dos ámbitos autonómicos de negociación e os dereitos das persoas traballadoras», pero coa «eventual limitación de regular algunhas materias». Polo tanto, cómpre estar ao disposto no artigo 84 nos seus apartados 3 («a súa regulación resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais»), 4 («poderán ter a mesma prioridade aplicativa… os convenios colectivos provinciais cando así se prevexa en acordos interprofesionais de ámbito autonómico subscritos de acordo co artigo 83.2 e sempre que a súa regulación resulte máis favorábel para as persoas traballadoras que a fixada nos convenios ou acordos estatais») e 5 («consideraranse materias non negociábeis o período de proba, as modalidades de contratación, a clasificación profesional, a xornada máxima anual de traballo, o réxime disciplinario, as normas mínimas en materia de prevención de riscos laborais e a mobilidade xeográfica»), cuxa lectura debe facerse, en consecuencia, sempre en conxunto e non de forma separada.
27. Resulta claro que a condición «resulte máis favorábel» é realmente o determinante aquí, enlazando a concreción do seu sentido e do seu alcance co tema da interpretación dos convenios colectivos, tendo en conta, en todo caso, o indicado no artigo 3.3 ET de 2015, en virtude do cal, como se sabe, os «conflitos orixinados entre os preceptos de dúas ou máis normas laborais, tanto estatais como pactadas, que deberán respectar en todo caso os mínimos de dereito necesario, resolveranse mediante a aplicación en grao sumo favorábel para o traballador apreciado no seu conxunto, e en cómputo anual, respecto dos conceptos cuantificábeis»(82). Neste sentido, resulta oportuno traer a colación afirmar respecto diso por xurisprudencia reiterada do Tribunal Supremo, de acordo coa cal «é doutrina constante desta Sala que, atendida a singular natureza mixta dos convenios colectivos (contrato con efectos normativos e norma de orixe contractual), a interpretación destes debe facerse utilizando os seguintes criterios: A interpretación literal, atendendo ao sentido literal das súas cláusulas, salvo que sexan contrarias á intención evidente das partes (arts. 3.1 e 1281; STS 13 outubro 2004, Rec. 185/2003). A interpretación sistemática, atribuíndo ás cláusulas dubidosas o sentido que resulte do conxunto de todas (arts. 3.1 e 1285 CC). A interpretación histórica, atendendo aos antecedentes históricos e aos actos das partes negociadoras (arts. 3.1 e 1282 CC). A interpretación finalista, atendendo á intención das partes negociadoras (arts. 3.1, 1281 e 1283 CC). Non caberá a interpretación analóxica para cubrir as lagoas do convenio colectivo aplicábel (STS 9 abril 2002, Rec. 1234/2001)»(83). E esta xurisprudencia deixa claro tamén que os «convenios colectivos deberán ser interpretados no seu conxunto, non admitíndose o “espigueo”»(84).
III. O IMPACTO DA PREFERENCIA APLICATIVA SOBRE A NEGOCIACIÓN COLECTIVA EN GALIZA
- Radiografía da estrutura convencional galega
28. O acceso a fontes propias de información sobre a negociación colectiva en Galiza, se comparado co que sucede no País Vasco e Cataluña, é realmente mellorábel, polo menos en todo o que ten que ver coas bases de datos públicas galegas, tendo en conta que a base de datos de convenios colectivos do Consello Galego de Relacións Laborais (Consello Galego de Relacións Laborais), tamén coñecido polo seu acrónimo CGRL, non está operativa desde hai tempo, indicándose no seu portal web literalmente o seguinte: «Estamos mellorando a nosa base de datos de convenios colectivos, que esperamos que estea funcionando no prazo máis breve posible]»(85), á vez que remite, entrementres, a outros dous buscadores específicos públicos —en concreto, ambos do Ministerio de Traballo e Economía Social— para efectuar a consulta, que son o «Rexistro e Depósito de Convenios Colectivos-Galicia»(86) e o «Mapa da Negociación Colectiva» da Comisión Consultiva Nacional de Convenios Colectivos (CCNCC)(87). Aínda que a información tamén pode obterse —pero desagregada e carente de sistematización— recorrendo á pestana «Consulta e procura no DOG» do portal web do Diario Oficial de Galicia (DOG), no caso dos convenios colectivos autonómicos e provinciais(88), así como utilizando os correspondentes buscadores dos portais web dos Boletíns Oficiais das Provincias da Coruña(89), Lugo(90), Ourense(91) e Pontevedra(92), no caso dos convenios colectivos provinciais e de ámbito inferior (todo o cal, por certo, resulta complicado e traballoso de facer). Non acontece o mesmo, como antes se anticipou, nin o caso do País Vasco, nin no caso de Cataluña, nos que a localización e o seguimento da negociación colectiva son tarefas que veñen facilitadas co acceso a base de datos públicas (e actualizadas), tales como a do Consello de Relacións Laborais (Lan Harremanen Kontseilua) do País Vasco(93) (mesmo con pestana específica para realizar «consulta sobre convenio aplicábel»)(94) e a do Consello de Relacións Laborais (Consell de Relacions Laborals) de Cataluña(95) (tamén con pestanas específicas para «Procura por sectores» e «Procura por nome da empresa»)(96).
29. Con todo, estas dificultades de acceso á información sobre a negociación colectiva galega poden sortearse tanto cos informes periódicos anuais e mensuais como cos Boletíns de Negociación Colectiva, que, sempre sobre esta, se elaboran e publican periodicamente polo propio Consello Galego de Relacións Laborais. No caso dos seus informes anuais, o último publicado leva por título Negociación colectiva en Galicia. Ano 2023(97), no que, para os efectos que aquí interesan, se informa, con datos ao 31 de decembro de 2023, acerca de que a «Estrutura global da negociación colectiva en Galicia con especificación do seu ámbito territorial» vén configurada por un total 1.048 convenios colectivos, que afectan a «543.887» persoas traballadoras, dos cales «926» son convenios colectivos de empresa, que afectan a «92.197» persoas traballadoras, e «122» son convenios colectivos de sector, que afectan a «451.690» persoas traballadoras(98). E no caso dos seus informes mensuais e Boletíns, os últimos publicados son Negociación colectiva en Galicia. Abril 2024(99) e Observatorio da negociación colectiva. Boletín Núm. 61-Abril 2024(100), póndose de manifesto en ambos, ao 30 de abril de 2024, que a análise da «Estrutura global da negociación colectiva en Galicia con especificación do seu ámbito territorial» permite afirmar que existe en Galicia un total de «1.052» convenios colectivos, que afectan a «540.168» persoas traballadoras, dos cales «930 son convenios colectivos de empresa, que afectan a «92.467» persoas traballadoras, e «122» son convenios colectivos de sector, que afectan a «447.701» persoas traballadoras(101).
30. Estas mesmas fontes de información do Consello Galego de Relacións Laborais posibilitan así mesmo coñecer a realidade da negociación colectiva estatal con aplicación en Galiza, que convén ter presente para que a radiografía sexa completa. Así, no seu informe sobre a Negociación colectiva en Galicia. Ano 2023 indícase, sempre ao 31 de decembro de 2023, que o total de convenios asinados e revisados ascendía a «96», que afectaban a «115.722» persoas traballadoras, dos cales «65» eran convenios colectivos de empresa (afectando a «7.453» persoas traballadoras) e «31» de sector (afectando a «108.269» persoas traballadoras), sinalándose en relación con estes últimos que soamente se teñen en conta aqueles sectores para os que non existen convenios de ámbito provincial ou autonómico en Galiza(102). E no seu Observatorio da negociación colectiva. Boletín Núm. 61-Abril 2024, infórmase acerca de que os convenios colectivos asinados e revisados de ámbito estatal con aplicación en Galiza até o día 30 de abril de 2024 foron un total de «31», que afectan a «57.404» persoas traballadoras, dos cales «20» son convenios colectivos de empresa, que afectan a «5.091» persoas traballadoras, e «11» son convenios colectivos de sector, que afectan a «57.404» persoas traballadoras, advertíndose de novo en relación cos mesmos que soamente se teñen en conta aqueles sectores para os que non existen convenios de ámbito provincial ou autonómico en Galiza(103). Á vista destas cifras, cómpre concluír que o impacto da reforma operada polo Real Decreto-Lei 2/2024 será máis ben pequeno en Galiza, existindo aquí moita inercia negocial(104), a cal determina que a unidade de negociación colectiva galega máis apropiada segue a ser, como tradicionalmente ocorría, a sectorial provincial. Para comprobalo, distinguirei o caso dos convenios colectivos de sector autonómicos galegos, e o dos convenios colectivos de sector provinciais galegos.
2. No caso dos convenios colectivos de sector autonómicos
31. Analizados agora unicamente desde o punto de vista do seu ámbito territorial de aplicación, resulta que, do total de 1.048 convenios colectivos existentes en Galiza ao 31 de decembro de 2023, «71» en concreto eran de ámbito superior á provincia, aínda que desta cifra hai que restar «50» convenios colectivos de empresa, o que dá un total de «21» convenios colectivos de sector, que son autonómicos e que afectaban a un conxunto de «49.137» persoas traballadoras(105). E, con datos máis actualizados, correspondentes aos rexistrados até a data de 30 de abril de 2024, o número de convenios colectivos de ámbito superior á provincia seguía manténdose en «71», dos cales —despois de excluír «50» de empresa— soamente interesan «21» convenios colectivos de sector, que son autonómicos e que afectaban a un conxunto de 47.136 persoas traballadoras(106). Como pode comprobarse, despois de comparar estas cifras coa cifra correspondente á negociación colectiva estatal con aplicación en Galiza, os convenios colectivos de sector autonómicos no ano 2023 foron numericamente menos que os estatais («21» galegos, que afectaban a 49.137 persoas traballadoras, fronte aos «31» estatais, que afectaban a «108.269» persoas traballadoras).
3. No caso dos convenios colectivos de sector provinciais
32. Mais, cando se analizan os convenios colectivos de sector tomando como referencia o seu ámbito provincial e se comparan cos convenios colectivos autonómicos galegos e estatais con aplicación en Galiza, os resultados son ben diferentes e permiten concluír que a realidade convencional galega está asentada principalmente nos convenios colectivos de sector provinciais. De acordo sempre coas citadas fontes de información do Consello Galego de Relacións Laborais, o número de tales convenios colectivos, ao 31 de decembro de 2023, era de 101 e afectando a un total de 402.553 persoas traballadoras, correspondendo «29» convenios colectivos na provincia da Coruña (cubrindo «180.864» persoas traballadoras), «23» convenios colectivos na provincia de Lugo (cubrindo «23.384» persoas traballadoras), «20» convenios colectivos na provincia de Ourense (cubrindo «31.742» persoas traballadoras) e «29» convenios colectivos na provincia de Pontevedra (cubrindo «166.563» persoas traballadoras)(106). Con pequenas variacións no caso do número de persoas traballadoras, estas cifras sobre convenios colectivos provinciais mantéñense en 101, do mesmo xeito que a súa repartición por provincias («29» na Coruña, «23» en Lugo, «20» en Ourense e «29» en Pontevedra) a 30 de abril de 2024(107).
_____________________________________________________________________________
NOTAS:
(1) Véxase J. GÁRATE CASTRO, Lecturas sobre el derecho a la negociación colectiva, Ediciones Cinca (Madrid, 2019), pp. 84-92.
(2) Véxanse J. MARTÍNEZ GIRÓN, A. ARUFE VARELA e X.M. CARRIL VÁZQUEZ, Derecho del Trabajo, 2ª edición, Netbiblo (Oleiros-A Coruña, 2006), p. 414.
(3) Xa no seu día, A. ARUFE VARELA, «Un supuesto de preferencia aplicativa de un convenio colectivo sectorial de ámbito provincial, en materia cuya negociación proscribía un convenio colectivo estatal sobre estructura de la negociación colectiva. Comentario a la STSJ Galicia, 31 outubro 2000 (AS 2000, 3745)», Aranzadi Social, núm. 18 (2001), afirmaba literalmente (p. 42): «siendo objeto de tratamiento en artículos que constituyen todavía hoy un referente en temas de negociación colectiva (cabe citar, entre otros, el clásico MARTÍN VALVERDE, A. y E. BORRAJO DACRUZ: Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores. «Concurrencia de los convenios colectivos de trabajo» t. XII, vol. 2º, Edersa. Madrid, 1985, pp. 3 y ss.; y su 2ª ed., Edersa [Madrid, 1995], pp. 3 y ss.), así como en extensas y espléndidas monografías (véanse, MERCADER UGUINA, J. R.: Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios. Civitas. Madrid, 1994; y también, más reciente, LÓPEZ ANIORTE, Mª C.: La concurrencia de convenios colectivos. Tirant lo Blanch. Valencia, 1999)».
(4) Cunha entrañábel colaboración do Profesor DE LA VILLA GIL na súa condición de presidente honorario da Asociación Española de Derecho del Trabajo y de la Seguridad Social (AEDTSS) que pecha a publicación («Mis recuerdos de Manuel Alonso Olea», pp. 58-61), véxase En el centenario del Profesor MANUEL ALONSO OLEA, AEDTSS (Madrid, 2024), 64 páxinas, que pode localizarse e consultarse no enderezo web https://www.aedtss.com/wpcontent/uploads/2023/03/Homenaje-MAO.pdf [última entrada 10 xullo 2024].
(5) Para ser máis exacto, a referencia da publicación é J.R. MERCADER UGUINA, Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios, Civitas (Madrid, 1994), 515 páxinas.
(6) Véxase a súa p. 27.
(7) Véxase M. ROSSETI, «A maledizione di Kirchmann, ovvero che ne sarà do danno differenziale», Questione Giustizia (06/02/2019), que pode consultarse en https://www.questionegiustizia.it/articolo/a-maledizione-di-kirchmann-ovvero-che-ne-sara-deldanno-differenziale_06-02-2019.php [última entrada 10 xullo 2024].
(8) Véxase J. HERMANN VON KIRCHMANN [tradución e presentación a cargo de M.A. NAVARRO DE LAS HERAS e M. MARTÍNEZ NEIRA], La falta de valor de la jurisprudencia como ciencia, Dykinson (Madrid, 2021), páxina 30.
(9) Véxase a súa p. V.
(10) Véxase a súa p. VII.
(11) BOE do 23 de maio de 1994.
(12) En relación co sindicalismo galego, sen necesidade de se ter que remontar aos tempos que precederon e desembocaron o 2 de abril de 1990 na Converxencia Intersindical Galega (a alianza de organizacións sindicais nacionalista), o I Congreso da Confederación Intersindical Galega (CIG), celebrado o 19 de marzo de 1994, insistía na necesidade de contar cun marco galego de relacións laborais (reivindicación presente no movemento sindical galego desde os anos 70 do século pasado), con especial énfase sobre a negociación colectiva no que tiña que ver coa estruturación do ámbito social galego, como pode comprobarse en https://www.fundacionmonchoreboiras.gal/app/pdf/web/viewer.html?file=https://www.fundacionmonchoreboiras.gal/files/novas/2019/1994%2003%2019%20textos%20I%20Congreso%20CIG.pdf [última entrada 10 xullo 2024]. E en relación co sindicalismo vasco, véxase M. PAGAZAURTUNDUA, «De embudos y otros instrumentos», Landeia. Aldizkari-Revista Sindical, núm. 21 (1994), p. 14.
(13) Publicado no Boletín Oficial de las Cortes Generales. Congreso de los Diputados. V Legislatura. Serie A: Proyectos de Ley. 4 de xaneiro de 1994. Núm. 42-1. Sobre o tema, sinalando con precisión os detalles da súa tramitación e emendas a este, véxase J.R. MERCADER UGUINA, Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios, cit., pp. 229 e 230.
(14) Véxase o seu artigo oitavo («Negociación y Convenios Colectivos»), apartado Tres.
(15) Véxase o seu artigo 84, parágrafo segundo.
(16) Ibidem, parágrafo terceiro.
(17) Ibidem.
(18) BOE 11 de xuño de 2011.
(19) Véxase o seu artigo 1, apartado dous, que ofrece unha nova redacción do artigo 84 ET de 1995.
(20) Ibidem.
(21) BOE do 11 de febreiro de 2012.
(22) Véxase o seu artigo 14 («Negociación colectiva»), apartado Tres.
(23) BOE do 7 de xullo de 2012.
(24) Véxase o seu artigo 14 («Negociación colectiva»), apartado Tres, polo que o «apartado 2 do artigo 84 do Texto Refundido da Lei do Estatuto dos Traballadores, aprobado por Real Decreto Lexislativo 1/1995, de 24 de marzo, queda redactado como segue: “2. A regulación das condicións estabelecidas nun convenio de empresa, que poderá negociarse en calquera momento da vixencia de convenios colectivos de ámbito superior, terá prioridade aplicativa respecto do convenio sectorial estatal, autonómico ou de ámbito inferior nas seguintes materias... ”».
(25) No BOE do 22 de marzo de 2016 publícase a Resolución de 24 de febreiro de 2016, da Dirección Xeral de Emprego, pola que se rexistra e publica este convenio colectivo estatal do sector laboral de restauración colectiva.
(26) ECLI:ES:AN: 2016:3606.
(27) Todas elas figuran relacionadas (dos apartados 1 a 5) no Cuarto dos Antecedentes de feito desta Sentenza. E tamén, no seu Fundamento de Dereito Cuarto.
(28) Véxase o seu Fundamento de Dereito Terceiro.
(29) Véxase o seu Fundamento de Dereito Cuarto, in fine. En concreto, conforme o sinalado no seu Fundamento de Dereito Sexto, «se… vulneran o disposto nos arts. 7, 28, 37 e 137 CE, en relación cos artigos 2.2.d, 6 e 7 LOLS e os artigos 3.1 e 2 do Convenio da OIT n° 87 de 1948 (BOE. 11 maio 1978); o artigo 1.1 e 1.2, a) do Convenio da OIT núm. 98 de 1949 (BOE. 11 maio 1978); o artigo 22 do Pacto Internacional de Dereitos Civís e Políticos de 1966 (BOE. 30 abril 1977); o artigo 8.1, c) do Pacto Internacional de Dereitos Civís e Políticos de 1966 (BOE. 30 abril 1977); o artigo 11.1 e 2, parágrafo primeiro, do Convenio Europeo dos Dereitos Humanos e as Liberdades Fundamentais (CEDH) de 1950, emendado polos Protocolos adicionais números 3 e 5, de 6 de maio de 1963 e 20 de xaneiro de 1966, (BOE. 10 outubro 1979 e 6 maio 1999); e os artigos 5 e 6 -Parte Segunda- da Carta Social Europea de 1961 (BOE. 26 xuño e 11 agosto 1980), cuxos textos se conteñen polo miúdo na demanda de ELA,que temos por reproducidos».
(30) Véxase o seu Fundamento de Dereito Quinto, último parágrafo.
(31) Véxase o seu Fundamento de Dereito Sétimo.
(32) Ibidem.
(33) ECLI:ES:TS: 2018:1206.
(34) Véxase o seu Fundamento de Dereito Sexto, punto 6.1º).
(35) Ibidem, 2º).
(36) Ibidem, 3º).
(37) Ibidem, 4º).
(38) Cítase aquí por copia do orixinal, cuxo contido se pode ver tamén en https://www.cig.gal/nova/cig-e-ela-presentan-en-bilbao-unha-bateria-de-demandas-ao-novogoberno-do-estado.html [última entrada 10 xullo 2024].
(39) Cítase por copia do orixinal, cuxo contenido se pode ter tamén en https://www.cig.gal/nova/fronte-sindical-desde-as-nacions-para-demandar-ao-goberno-do-estadoespanol-democracia-soberania-e-xustiza-social.html [última entrada 10 xullo 2024].
(40) Véxase https://www.cig.gal/nova/cig-ela-lab-e-csc-celebran-unha-rolda-de-xuntanzas-conorganizacions-politicas-no-congreso.html y también https://www.ela.eus/es/noticias/ela-cig-lab-ycsc-han-celebrado-en-el-congreso-espanol-una-ronda-de-reuniones-con-los-partidos-politicos [última entrada 10 xullo 2024].
(41) BOE do 30 de decembro de 2021.
(42) Boletín Oficial de las Cortes Generales. Congreso de los Diputados. XIV Legislatura. Serie B: Proposiciones de Ley, núm. 247-4, de 21 de marzo de 2023.
(43) O seu artigo 1, apartado Once propuña a seguinte redacción para o apartado 2, parágrafo primeiro, do artigo 84: «A regulación das condicións estabelecidas nun convenio de empresa, ou de centro de traballo, que poderá negociarse en calquera momento da vixencia de convenios colectivos de ámbito superior, non poderá implicar rebaixas nas condicións de emprego e de traballo gozadas nos convenios sectoriais de aplicación, sendo dereitos recoñecidos en convenio sectorial norma mínima, irrenunciables e, por tanto, indispoñibles por convenios de ámbito inferior».
(44) Véxase o seu artigo 1, apartado Once.
(45) Boletín Oficial de las Cortes Generales. Diario de Sesiones del Congreso de los Diputados. Pleno y Diputación Permanente. 2003. XIV Legislatura. Núm. 252. 14 de marzo 2023.
(46) Boletín Oficial de las Cortes Generales. Congreso de los Diputados. XIV Legislatura. Serie B: Proposiciones de Ley, núm. 247-4, de 21 de marzo de 2023.
(47) Véxase Boletín Oficial de las Cortes Generales. Diario de Sesiones del Congreso de los Diputados. Pleno y Diputación Permanente. 2003. XIV Legislatura. Núm. 252. 14 de marzo 2023, p. 28.
(48) Ibidem, páxina 24.
(49) ECLI:ES:AN: 2023:2298.
(50) Véxase o seu Antecedente de Feito Primeiro.
(51) Véxase o seu Antecedente de Feito Segundo, punto 3.
(52) Véxase o seu Feito Probado Segundo.
(53) Véxase o seu Fundamento de Dereito Terceiro, punto 1º.
(54) Ibidem, punto 2º.
(55) Ibidem, punto 3º.
(56) Véxase a súa Sentenza.
(57) Véxase o seu Fundamento de Dereito Quinto, in fine.
(58) Véxase o seu Fundamento de Dereito Terceiro.
(59) Véxase o seu Fundamento de Dereito Cuarto.
(60) Véxase o seu Fundamento de Dereito Quinto.
(61) Pódese localizar en https://www.eaj-pnv.eus/es/adjuntos-documentos/21097/pdf/acuerdo-deinvestidura-eaj-pnv-psoe [última entrada 10 xullo 2024].
(62) Sobre o tema, realmente claros e pedagóxicos, véxanse os traballos de Mª. N. MARTÍNEZ GAYOSO, «Estado de las Autonomías y negociación colectiva», Briefs AEDTSS, núm. 62 (2023); e M. CORREA CARRASCO, «La propuesta de reforma de las reglas de concurrencia de convenios recogida en el pacto de investidura entre PSOE y PNV», Briefs AEDTSS, núm. 63 (2023).
(63) BOE do 20 de decembro de 2023.
(64) Literalmente: «introduciu unha importante reforma en materia de estrutura convencional coa intención de impulsar o papel da negociación colectiva no ámbito autonómico, favorecendo igualmente a progresión do que naquel momento se denominou os marcos autonómicos de relacións laborais. Tratábase de permitir que os devanditos convenios de ámbito inferior puidesen afectar os convenios colectivos de ámbito estatal».
(65) Literalmente: «A devandita redacción foi obxecto de posterior modificación polo Real Decreto-lei 7/2011, do 10 de xuño, de medidas urxentes para a reforma da negociación colectiva, na que, aínda que se limita ao ámbito negocial autonómico a posibilidade de afectar a convenios colectivos estatais, introduce importantes condicionantes ao deixar esta posibilidade ao arbitrio dos propios acordos ou convenios de ámbito estatal».
(66) Véxase BOE do 12 de xaneiro de 2024, en que se publica Resolución do 10 de xaneiro de 2024, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena a publicación do Acordo de derrogación do Real Decreto-lei 7/2023, do 19 de decembro, polo que se adoptan medidas urxentes, para completar a transposición da Directiva (UE) 2019/1158, do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de xuño de 2019, relativa á conciliación da vida familiar e a vida profesional dos proxenitores e os coidadores, e pola que se derroga a Directiva 2010/18/UE do Consello, e para a simplificación e mellora do nivel asistencial da protección por desemprego.
(67) Con encabezado e contido redactados nos catro idiomas oficiais (catalán, español, éuscaro e galego), Véxase o documento asinado por ELA, CIG e I-CSC en https://www.ela.eus/es/noticias/exigen-al-gobierno-de-espana-que-vuelva-a-garantizar-laprevalencia-de-los-convenios-autonomicos [última entrada 10 xullo 2024], manifestando que «ELA, CIG e Intersindical consideran fundamental a recuperación da prevalencia dos convenios territoriais respecto aos estatais», sempre «como vía para a mellora das condicións laborais, e por cuestións democráticas e de respecto».
(68) BOE do 22 de maio de 2024. Sobre as súas limitacións e as cuestións non afectadas pola súa regulación, véxase F. DURÁN LÓPEZ, «Reflexiones de urgencia sobre la negociación colectiva tras el Real Decreto-Ley 2/2024», Briefs AEDTSS, número 60 (2024), pp. 1-5.
(69) Véxase o seu artigo primeiro, apartado Dos.
(70) No BOE do 27 de xuño de 2024 publícase a Resolución do 20 de xuño de 2024, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena a publicación do seu Acordo de validación.
(71) Sobre o tema, no que o Tribunal Constitucional indicou que a cláusula en cuestión debe entenderse no sentido de que nin reduza ao nada o Decreto-lei, nin permita que por Decreto-lei se regule o réxime xeral dos dereitos, deberes e liberdades do Estado ou se vaia en contra do contido ou elementos esenciais dalgún de tales dereitos, véxanse as súas Sentenzas 111/1983, do 14 de decembro, 182/1997, do 28 de outubro, 137/2003, do 3 de xullo, e 73/2017, do 8 de xuño, entre outras.
(72) Véxase o seu apartado 2, letra b).
(73) Véxase o seu apartado 3, letra c), parágrafo primeiro.
(74) Ibidem, parágrafo segundo.
(75) Para datos electorais anteriores, tamén se pode consultar CONSELLO GALEGO DE RELACIÓNS LABORAIS. Informe sobre a situación sociolaboral de Galicia. 2022, Consello Galego de Relacións Laborais (Santiago de Compostela, 2023), pp. 370 e ss.
(76) Así se pon de manifesto na súa páxina web (www.ceg.es), no seu apartado «¿Qué es la CEG» da súa pestana «Acerca de la CEG» [última entrada 10 xullo 2024].
(77) Segundo os seus Estatutos, publicados na súa última versión por Resolución do 27 de xullo de 2022, da Dirección Xeral de Relacións Laborais (Xunta de Galicia), no Diario Oficial de Galicia (DOG) núm. 169, do 6 de setembro de 2022.
(78) Así se pon de manifesto na súa páxina web (www.ceg.es), no seu apartado «¿Qué es la CEG» da súa pestana «Confederaciones provinciales y Organizaciones integradas» [última entrada 10 xullo 2024].
(79) Sobre o tema, Véxase A. ARUFE VARELA, «Comisión negociadora», en E. BORRAJO DACRUZ (Director), Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadoras, t. XII-vol. 1º, EDERSA (Madrid, 2001), pp. 217-244.
(80) Véxase o seu parágrafo primeiro. Os seus parágrafos segundo, terceiro e cuarto contemplan regras específicas para casos que non encaixen no seu parágrafo primeiro, indicando neste sentido o seguinte: 1) en «aqueles sectores nos que non existan órganos de representación dos traballadores, entenderase validamente constituída a comisión negociadora cando a mesma estea integrada polas organizacións sindicais que ostenten a condición de máis representativas no ámbito estatal ou de comunidade autónoma» (parágrafo segundo); 2) en «aqueles sectores nos que non existan asociacións empresariais que conten coa suficiente representatividade, entenderase validamente constituída a comisión negociadora cando a mesma estea integrada polas organizacións empresariais estatais ou autonómicas referidas no parágrafo segundo do artigo 87.3.c)» (parágrafo terceiro); e 3) en «os supostos a que se refiren os dous parágrafos anteriores, a repartición dos membros da comisión negociadora efectuarase en proporción á representatividade que ostenten as organizacións sindicais ou empresariais no ámbito territorial da negociación» (parágrafo cuarto).
(81) Véxase A. BAYLOS GRAU, «La reforma del art. 84.3 ET: ¿marcos autonómicos de relaciones laborales o singularidad sindical vasca?», NET21, núm. 18 (2024), p. 5. Trátase dunha cuestión sobre a que xa se reparara antes por parte de Mª. N. MARTÍNEZ GAYOSO, no seu «Estado de las Autonomías y negociación colectiva», Briefs AEDTSS, núm. 62, cit., p. 1.
(82) Véxase J. GÁRATE CASTRO, Derecho Sindical. Volumen II. Negociación colectiva laboral, Editorial Bomarzo (Albacete, 2024), p. 137.
(83) Véxase STS (Sala do Social) do 19 xullo de 2023 (ECLI:ES:TS:2023:3387). En igual sentido, véxanse SSTS Supremo (Sala do Social) do 19 de marzo de 2024 (ECLI:ES:TS:2024:3795A), 20 de marzo de 2024 (ECLI:ES:TS:2024:1759) e 21 de maio de 2024 (ECLI:ES:TS:2024:2883).
(84) Véxase STS (Sala do Social) do 4 de xuño de 2008 (Rcud. núm. 1771/2007), logo reiterada polas citadas SSTS do 19 xullo de 2023, 19 de marzo de 2024, 20 de marzo de 2024 e 21 de maio de 2024.
(85) Véxase https://www.cgrl.gal/convenios/buscador-de-convenios [última entrada 10 xullo 2024].
(86) Véxase https://expinterweb.mites.gob.es/regcon/pub/consultaPublicaGalicia [última entrada 10 xullo 2024].
(87) Véxase https://www.mites.gob.es/es/sec_trabajo/ccncc/J_MNC/index.htm [última entrada 10 xullo 2024].
(88) Véxase https://www.xunta.gal/diario-oficial-galicia/portalPublicoBusqueda.do?lang=es [última entrada 10 xullo 2024].
(89) Véxase https://bop.dicoruna.es/bopportal/ [última entrada 10 xullo 2024].
(90) Véxase https://deputacionlugo.gal/gl/boletin-oficial-da-provincia-de-lugo [última entrada 10 xullo 2024].
(91) Véxase https://bop.depourense.es/portal/ [última entrada 10 xullo 2024].
(92) Véxase https://boppo.depo.gal/ [última entrada 10 xullo 2024].
(93) Véxase https://www.crl-lhk.eus [última entrada 10 xullo 2024].
(94) Véxase https://www.crl-lhk.eus/consulta-sobre-convenio-aplicable [última entrada 10 xullo 2024].
(95) Véxase https://treball.gencat.cat/ca/consell_relacions_laborals [última entrada 10 xullo 2024].
(96) Todo isto, con indicación doutros criterios de busca e dunha remisión á ligazón a «Qué convenio colectivo debe aplicarse», pode localizar e consultarse no enderezo web https://treball.gencat.cat/ca/consell_relacions_laborals/convenis_colectius/cercador_de_convenis/in dex.html [última entrada 10 xullo 2024].
(97) Pode localizarse e consultarse en https://www.cgrl.gal/wp-content/uploads/2024/04/Datosnegociaci%C3%B3n-colectiva-en-Galicia-Ano-2023.pdf [última entrada 10 xullo 2024].
(98) Véxase a súa páxina 1.
(99) Pode localizarse e consultarse en https://www.cgrl.gal/wp-content/uploads/2024/05/Datosnegociaci%C3%B3n-colectiva-en-Galicia-Abril-2024.pdf [última entrada 10 xullo 2024].
(100) Pode localizarse e consultarse en https://www.cgrl.gal/wp-
content/uploads/2024/06/Bolet%C3%ADn-N%C2%BA61-_Abril-2024-1.pdf [última entrada 10 xullo 2024].
(101) Véxanse Negociación colectiva en Galicia. Abril 2024, cit., p. 1; e Observatorio da negociación colectiva. Boletín Núm. 61-Abril 2024, cit., p. 2.
(102) Véxase a súa p. 48.
(103) Véxase a súa p. 4.
(104) Sobre este, realizando unha análise indutiva, Véxase X.M. CARRIL VÁZQUEZ, «¿Inercia en la negociación colectiva sobre edades de jubilación forzosa del trabajador, tras el Real DecretoLey 5/2001, de 2 de marzo?», Actualidad Laboral, núm. 1 (2002), pp. 159-163.
(105) Véxase a Negociación colectiva en Galicia. Ano 2023, cit., p. 1.
(106) Negociación colectiva en Galicia. Abril 2024, cit., p. 1; e Observatorio da negociación colectiva.
Boletín Núm. 61-Abril 2024, cit., páxina 2. Todos eles poden ser localizados e consultados en «Mapa de la Negociación Colectiva» da Comisión Consultiva Nacional de Convenios Colectivos (CCNCC), na súa «Búsqueda avanzada de convenios colectivos», seleccionando «Galicia» en «Ámbito geográfico», «Convenios autonómicos» en «Ámbito del convenio» e «TODOS LOS CNAE» en «CNAE».
(107) Véxase la Negociación colectiva en Galicia. Ano 2023, cit., p. 1.
(108) Negociación colectiva en Galicia. Abril 2024, cit., p. 1; e Observatorio da negociación colectiva. Boletín Núm. 61-Abril 2024, cit., p. 2. Todos eles poden ser localizados e consultados en «Mapa de la Negociación Colectiva» de la Comisión Consultiva Nacional de Convenios Colectivos (CCNCC), na súa «Búsqueda avanzada de convenios colectivos», seleccionando «Galicia» en «Ámbito geográfico», «Convenios provinciales» en «Ámbito del convenio» e «TODOS LOS CNAE» en «CNAE».
_____________________________________________________________________________
- BIBLIOGRAFÍA CITADA
- ARUFE VARELA, «Comisión negociadora», en E. BORRAJO DACRUZ (Director), Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores, t. XII-vol. 1º, EDERSA (Madrid, 2001).
- ARUFE VARELA, «Un supuesto de preferencia aplicativa de un convenio colectivo sectorial de ámbito provincial, en materia cuya negociación proscribía un convenio colectivo estatal sobre estructura de la negociación colectiva. Comentario a la STSJ Galicia, 31 outubro 2000 (AS 2000, 3745)», Aranzadi Social, núm. 18 (2001).
- BAYLOS GRAU, «La reforma del art. 84.3 ET: ¿marcos autonómicos de relaciones
laborales o singularidad sindical vasca?», NET21, núm. 18 (2024).
X.M. CARRIL VÁZQUEZ, «¿Inercia en la negociación colectiva sobre edades de jubilación forzosa del trabajador, tras el Real Decreto-Ley 5/2001, de 2 de marzo?», Actualidad Laboral, núm. 1 (2002).
CONSELLO GALEGO DE RELACIÓNS LABORAIS. Informe sobre a situación sociolaboral de Galicia. 2022, Consello Galego de Relacións Laborais (Santiago de
Compostela, 2023).
- CORREA CARRASCO, «La propuesta de reforma de las reglas de concurrencia de convenios recogida en el pacto de investidura entre PSOE y PNV», Briefs AEDTSS, núm. 63 (2023).
- E. DE LA VILLA GIL, «Prólogo», Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios, Civitas (Madrid, 1994).
L.E. DE LA VILLA GIL, «Mis recuerdos de Manuel Alonso Olea», En el centenario del Profesor MANUEL ALONSO OLEA, AEDTSS (Madrid, 2024).
- DURÁN LÓPEZ, «Reflexiones de urgencia sobre la negociación colectiva tras el Real Decreto-Ley 2/2024», Briefs AEDTSS, núm. 60 (2024).
- GÁRATE CASTRO, Lecturas sobre el derecho a la negociación colectiva, Ediciones
Cinca (Madrid, 2019).
- GÁRATE CASTRO, Derecho Sindical. Volumen II. Negociación colectiva laboral, Editorial Bomarzo (Albacete, 2024).
- HERMANN VON KIRCHMANN [tradución e presentación a cargo de M.A. NAVARRO DE LAS HERAS e M. MARTÍNEZ NEIRA], La falta de valor de la jurisprudencia
como ciencia, Dykinson (Madrid, 2021).
Mª C., LÓPEZ ANIORTE, La concurrencia de convenios colectivos, Tirant lo Blanch. (Valencia, 1999).
- MARTÍN VALVERDE, «Concurrencia de los convenios colectivos de trabajo», en E. BORRAJO DACRUZ (Director), Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores. t. XII-vol. 2º, EDERSA (Madrid, 1985).
- MARTÍN VALVERDE, «Concurrencia de los convenios colectivos de trabajo», en E. BORRAJO DACRUZ (Director), Comentarios a las leyes laborales. El Estatuto de los Trabajadores. t. XII-vol. 2º, 2ª edición, EDERSA (Madrid, 1995).
Mª. N. MARTÍNEZ GAYOSO, «Estado de las Autonomías y negociación colectiva», Briefs AEDTSS, núm. 62 (2023).
- MARTÍNEZ GIRÓN, A. ARUFE VARELA e X.M. CARRIL VÁZQUEZ, Derecho del Trabajo, 2ª edición, Netbiblo (Oleiros-A Coruña, 2006).
- R. MERCADER UGUINA, Estructura de la negociación colectiva y relaciones entre convenios, Civitas (Madrid, 1994).
- ROSSETI, «La maledizione di Kirchmann, ovvero che ne sarà del danno differenziale», Questione Giustizia (06/02/2019).
_____________________________________________________________________________
Xosé Manuel Carril Vázquez é Profesor Titular (Acreditado a Catedrático) de Dereito do Traballo e da Seguridade Social da Facultade de Dereito da Universidade da Coruña.
_____________________________________________________________________________
Este traballo realizouse ao abeiro do proxecto de investigación estatal PID2022-136807NB-I00, outorgado polo Ministerio de Ciencia e Innovación.
_____________________________________________________________________________
[Texto tirado da Revista General de Derecho del Trabajo y de la Seguridad Social, nº 68, xullo de 2024]
