A post-pandemia e o capitalismo que vén

Marcos Roitman Rosenmann - 18 Xun 2020

A transición do capitalismo analóxico ao dixital é xa unha realidade. Nesta versión dixital do capitalismo, outro dos cambios que chega para quedar é o "teletraballo" ou traballo na casa, unha volta de parafuso á sobreexplotación

 A versatilidade do capitalismo non ten límite, agás a extinción da especie e o colapso do planeta. Mais mentres isto acontece, os seus cambios aceléranse na procura dunha maior taxa de explotación e incremento de beneficios. Se a loita pola apropiación do plusvalor é unha das características da contradición capital-traballo, hoxe enfrontámonos a unha reinvención das formas de dominación, alleamento do excedente e construción de hexemonía. O capitalismo dixital ponse ao día utilizando as novas tecnoloxías baixo a pandemia do Covid-19. Se facemos historia, é un proceso similar ao sufrido polo capitalismo histórico entre os séculos XVI e XVIII, onde a proto-industrialización e os descubrimentos científicos aceleraron o proceso de acumulación de capital e a revolución industrial. As súas fases van desde o capitalismo colonial, a escravitude até o imperialismo e a consolidación da dependencia industrial, tecnolóxica e financeira.

 Así e todo, a súa evolución tivo reveses. Os proxectos emancipadores anticapitalistas trastornaron os seus plans, aínda que sexa de forma momentánea. As loitas de resistencia, os procesos revolucionarios e os movementos populares alteraron o seu itinerario, obrigándoo a retroceder. O século XX deixou unha pegada difícil de borrar no seu desenvolvemento. Foron dúas guerras mundiais, seguido do holocausto nuclear non exento de conspiracións, golpes de estado e procesos desestabilizadores cuxos efectos os recoñecemos nun crecemento exponencial da desigualdade, a fame, a miseria e a sobrexplotación dun terzo da poboación mundial. Neste percorrido, o fascismo, eixe da modernidade, proxéctase no século XXI. O neoliberalismo asume os seus principios e os gobernantes adoptan os seus proclamas baixo un chamado á xenofobia, o racismo e o discurso anticomunista. Como sinalou George Mosse no seu ensaio A nacionalización das masas, Hitler e o nazismo explícanse baixo un simbolismo, unha liturxia e unha estética que engaiolou a xente baixo o culto ao pobo. "Unha nova política que atraeu non só os nacionalsocialistas, tamén a membros doutros movementos que vían o seu estilo atractivo e útil para os seus propios propósitos". Léase Trump, Bolsonaro, Piñera ou Duque.

 En pleno século XXI, asistimos a tempos convulsos. O capitalismo busca o seu reacomodamento. Facer fronte aos problemas de organización, custos de explotación e reaxustar a función do goberno na xestión privada do público. Igualmente debe pensar nunha nova división internacional dos mercados, a produción e o consumo. A dixitalización, o big-data, a robotización e as tecnociencias subsúmense para responder ás lóxicas do capital. Así mesmo, a dinámica da complexidade aplicada ao proceso produtivo fixa pautas na especialización flexíbel, a deslocalización e o proceso de toma de decisións. A realidade aumentada acelera a concentración das decisións e o acceso inmediato aos datos modifica as lóxicas dun poder que se fai máis arbitrario, violento e omnímodo. O traslado do mando real do proceso de decisións a unha zona gris, de difícil acceso, facilita eludir as responsabilidades políticas ou ben as agocha baixo o manto da posverdade ou as mentiras en rede.

 A transición do capitalismo analóxico ao dixital é xa unha realidade. Algúns exemplos dannos pistas. Abonda con ver a mensaxe lanzada por Inditex en España. O dono de Zara, benfeitor da sanidade pública, fará desaparecer máis de 1.200 tendas en todo o mundo, baixo a necesidade de estar en sincronía coas novas formas de compra-venda en liña. Así, realizará un investimento de mil millóns de euros na súa reconversión dixital en dous anos (2020-2022), destinando 1.700 millóns para transformar os seus locais ao concepto de tenda integrada. Un servizo permanente ao cliente alí onde se atope. Noutras palabras, terá no seu dispositivo portátil unha aplicación de Zara. Nesta versión dixital do capitalismo, outro dos cambios que chega para quedar é o "teletraballo" ou traballo na casa. Unha volta de parafuso á sobreexplotación. Os horarios, a disciplina e o control exérceo o traballador sobre si, o cal supón un elevado nivel de estrés e xornadas ilimitadas. En canto á educación, só nas universidades avalía a idea de articular clases nas aulas con leccións virtuais. As leccións presenciais irán perdendo peso, até esvaer o sentido que as viu nacer, forxar cidadanía e aprender o valor da crítica colectiva. A universidade reducirase a expedir títulos onde a aprendizaxe muda en autodidactismo.

 O capitalismo post-pandemia acelera o cambio do mundo cotián. As firmas dixitais, as videoconferencias, o control biométrico, os diagnósticos por ordenador, son algúns dos cambios que terminarán xerando unha modificación antropobiolóxica do ser humano. E se cadra neste sentido, a lenta substitución do diñeiro en efectivo, polo pagamento con tarxetas será fonte non só de maior control social e poder da banca, supoñerá unha maior exclusión social. Quen teña e quen non teña tarxetas de crédito ou débito. Suecia anuncia que o papel moeda se extinguirá para a seguinte década. Máis pobres, máis escravos dos bancos. Ese é o futuro incerto do capitalismo que vén tras a pandemia.

 

[Artigo tirado do xornal mexicano La Jornada, do 14 de xuño de 2020]