TiSA, un tratado para privatizar os servizos públicos
A entrada en vigor do TiSA produciría, do mesmo xeito que no caso do CETA ou do TTIP, a estabilización dun nivel determinado de privatización que non sería reversíbel, de xeito tal que un futuro goberno que desexase ampliar os servizos públicos se vería impedido polos compromisos contidos neses tratados
Transportes, telecomunicacións, construción, ensino, sanidade ou saúde e por suposto os servizos financeiros son, entre outras moitas, as actividades catalogadas baixo o amplo concepto de “servizos” cuxo volume, en termos económicos, supera na actualidade os dous terzos do produto interno bruto (PIB) mundial. En realidade, cada vez son máis actividades imprescindíbeis para a vida as que se catalogan como servizos comercializábeis e privatizábeis e cuxa (des)regulación se converteu no obxectivo político das grandes potencias comerciais mundiais.
No ámbito da Unión Europea e en termos cuantitativos, é innegábel a importancia dos servizos: o valor das exportacións deste sector duplicouse en dous anos e alcanzou en 2014 os 728.000 millóns de euros. Ocupa o 70% da man de obra na UE e está previsto que chegue a concentrar ata o 90% do emprego nos próximos anos. Con estes valores, non é de estrañar que a regulación do comercio internacional dos servizos sexa unha das cuestións centrais da política comercial da Unión, cuxo particular impulso nos últimos anos avivou o debate entre os defensores e detractores do mantra da liberalización e da necesidade de maximizala, no ámbito estatal e o supranacional, como camiño fundamental cara á “recuperación económica”.
A idea de liberalizar ao máximo o comercio internacional de servizos non é nova en absoluto. En realidade, o último gran acordo sobre servizos, coñecido como GATS (General Agreement on Trade in Services), aprobouse no seo da Organización Mundial do Comercio (OMC) en 1995 e segue en vigor vinculando a 140 países. Porén, as negociacións desta organización internacional non foron favorábeis aos intereses das grandes potencias que viron como as esixencias que os BRICS (Brasil, Rusia, India, China e Sudáfrica) dificultaron a expansión do contido do GATS, encamiñado cara a unha maior liberalización. Co obxectivo de sortear estas dificultades para negociar no seo da OMC, diversos países, liderados fundamentalmente por Estados Unidos e a Unión Europea, impulsaron os acordos bilaterais ou rexionais. En concreto, a UE decidiu xa en 2006 dar un xiro á súa política comercial exterior e lanzarse ao asinamento dunha serie de acordos comerciais e de investimento “de nova xeración” con distintos países ou grupos de países. Moitos destes acordos, aprobados ou en curso de negociación, pasaron inadvertidos (o xa ratificado con Corea do Sur, Colombia, Perú ou Centroamérica ou os que se están negociando con Ucraína, Singapur, China, Xapón, India). Outros tratados están espertando unha crecente atención como o TTIP (UE-EEUU) o CETA (UE-Canadá) e o TiSA (Trade in Service Agreement), que é sen dúbida o de maior envergadura e o menos transparente dos sinalados.
A historia do TiSA comezou no ano 2012 cando 16 países decidiron constituírse como grupo promotor, baixo a rechamante denominación de Really Good Friends of Services (RGF), para impulsar a adopción dun novo tratado multilateral de servizos. Os bos amigos dos servizos tiñan claras dúas cousas: non incorporarían as potencias emerxentes (BRICS) na negociación e, en troca, manterían unha estreita relación cos grandes lobbies do sector servizos como a Coalition in Services Industries. A Unión Europea axiña se interesou polo acordo en andamento e o 8 de marzo de 2013 o Consello da Unión Europea aprobou as directrices para que a UE entrase na negociación do TiSA. Con aquel mandato, a Comisión Europea quedaba facultada para negociar, en nome dos 28 Estados membros, un novo marco multilateral cun grupo de países cuxo número se foi ampliando até os 22 actuais (Australia, Canadá, Chile, Colombia, Corea do Sur, Costa Rica, Estados Unidos, Hong Kong, Islandia, Israel, Xapón, Liechtenstein, México, Mauricio, Nova Celandia, Noruega, Paquistán, Panamá, Paraguai, Perú, Suíza, Taiwán e Turquía). O conxunto de Estados implicados na negociación representa o 70% do comercio internacional de servizos e aspiran a que o TiSA alcance o estatus de norma global cuxos estándares deban ser respectados por todos os membros da OMC. Deste xeito, os países non implicados neste momento, e que finalmente deban aceptar o TiSA, non poderán máis que asumir o seu contido sen facer valer as súas particularidades, algo que lles sería posíbel de se ter negociado no ámbito OMC.
Mais non son os Estados os únicos implicados na negociación do acordo. Xunto a eles salienta a actividade das grandes multinacionais que constituíron o chamado Team TiSA, unha coalición estábel de empresas dedicada á promoción do TiSA liderada por Citigroup, IBM, Liberty Mutual, MetLife, UPS e Walmart. Estas compañías, segundo sinala a súa propia páxina web, teñen como obxectivo impulsar o acordo mediante o establecemento dun diálogo construtivo con autoridades norteamericanas e doutros países para fornecerlles información relativa á importancia dos servizos na economía mundial.
Mentres este conxunto de multinacionais ten entrada, aínda indirecta, nas negociacións, o conxunto da cidadanía dos Estados implicados dispón de escasa información sobre o contido dos acordos que se están adoptado, malia que xa se concluíu a décimo quinta rolda de negociacións, celebrada en decembro de 2015, e de que as partes declaran a súa satisfacción co avance e progreso das mesmas. A Comisión Europea habilitou unha web, dous anos despois do comezo das negociacións, onde colgou algúns dos documentos relativos á súa oferta inicial nas negociacións pero, máis aló destes datos, a única información realmente relevante deriva das diversas filtracións de Wikileaks.
Segundo indica o mandato de negociación, o obxectivo do TiSA é a liberalización progresiva do comercio de servizos baixo a máxima de que esta é a vía para promover o crecemento económico. Curiosamente, o texto aprobado polo Consello da UE en 2013 menciona a necesidade de impulsar o aumento da participación dos países en desenvolvemento malia a exclusión expresa das potencias emerxentes. O TiSA, sempre segundo o documento oficial mencionado, debe ser conforme co artigo V do GATS e cubrir todos os sectores e medios de fornezo (o comercio transfronteirizo, o consumo no estranxeiro, a presenza comercial e a propia presenza de persoas físicas, o chamado Modo 4). As súas previsións deben orientarse a eliminar as normas estatais que sexan discriminatorias, é dicir, que prevexan un trato diferente para as empresas nacionais, impedindo ademais que poidan volver adoptarse. En todo caso, o acordo final debería prever unha posíbel exclusión dun número limitado de sectores que se manterían ao abeiro da liberalización, mencionándose expresamente o sector audiovisual, os servizos fornecidos no exercicio de autoridade gobernamental e aqueles que se consideren necesarios para satisfacer os obxectivos de política pública.
Mais o obxectivo deste macrotratado, tal e como revela o contido filtrado das negociacións, non é unicamente a apertura dos mercados de servizos ao máximo nivel, sen exclusións a priori de ningún sector ou modo de abastecemento, senón o impulso de novas normas de regulación do comercio de servizos (como as regulacións relativas á contratación pública, ás licenzas, acceso a mercados de telecomunicacións, de servizos como a educación ou sanidade prestados por empresas privadas, etc), que deban ser respectadas por todos os niveis normativos estatais, desde o local ao nacional, e supranacionais. O obxectivo é reducir a capacidade normativa dos Estados e as súas entidades rexionais e locais, que comparte co resto de tratados de “nova xeración” sinalados máis arriba. Ademais, a ninguén se lle escapa o evidente nesgo xeoestratéxico que indica a relación de participantes e sobre todo de ausentes.
A filtración de numerosos textos permitiu a diversas ONG e sindicatos lanzar unha voz de alerta respecto das principais ameazas que supoñería a aprobación deste tratado e que poden concretarse fundamentalmente en tres liñas: o modo en que afecta aos servizos públicos, o impacto sobre os dereitos sociais, ambientais, culturais e laborais e a redución da capacidade dos Estados de regular as súas propias normativas sobre servizos.
Mesmo cando nos textos da UE, e nas resolucións do Parlamento Europeo que deu por dúas veces o seu apoio á continuidade das negociacións, se reitera que os servizos públicos quedan fóra do acordo, debe salientarse que esta excepción ten límites claros. Esta só funciona plenamente cando o servizo en cuestión se presta en condicións de monopolio e gratuidade, o que ocorre cada vez en menos ocasións. O problema engadido, e fundamental, é o efecto conxelación que se produce sobre a situación actual. A entrada en vigor do tratado produciría, do mesmo xeito que no caso do CETA ou do TTIP, a estabilización dun nivel determinado de privatización que non sería reversíbel, de xeito tal que un futuro goberno que desexase ampliar os servizos públicos se vería impedido polos compromisos contidos neses tratados. Así as cousas, a redución da capacidade estatal para responder aos intereses da cidadanía é clara e reflíctese igualmente na perda de capacidade de fomentar as empresas locais, de impulsar determinadas actividades ou de limitar o tamaño doutras, en resposta ás necesidades da xente. Aquí está, precisamente, unha das principais rupturas conceptuais: o TiSA, como o resto de tratados mencionados, trata as persoas como consumidores, eliminando do ámbito do seu contido o concepto de cidadanía ou de traballadoras/es e polo tanto dos dereitos engadidos a estes estatus. Ademais, todas as estratexias de liberalización de servizos maximizan a separación, física e cultural, entre o prestador e o receptor, de importancia fundamental en servizos relacionados co benestar e na asunción de responsabilidades respecto da calidade do servizo prestado.
A arquitectura do TiSA é idéntica á do GATS: unha parte primeira dedicada a establecer os principios xerais (acceso ao mercado, trato nacional, regulacións, obrigas, transparencia, contratación pública, monopolios, excepcións, etc) e unha segunda parte que inclúe unha lista de compromisos que os Estados adquiren respecto da obriga de abrir os seus mercados de servizos e de tratar os provedores estranxeiros en igualdade cos nacionais. Trátase do corazón do acordo e presenta unha diferenza fundamental co GATS. Se no texto de 1995 cada Estado establecía a súa propia lista de servizos liberalizados, no TiSA e en relación á obriga de trato nacional presúmese que todos os servizos e todos os modos de provisión destes están baixo a previsión de trato nacional, a non ser que sexan expresamente excluídos ou protexidos, todo iso baixo a cláusula de non regresividade. É este un método de negociación que maximiza a liberalización e o efecto conxelación mencionado, ben coñecido xa por ser o seguido no CETA e no TTIP. Ademais, o TiSA conterá unha parte relativa a previsións institucionais incluíndo a resolución de disputas entre as partes, as vías para a ampliación dos Estados implicados, etc.
Coa información dispoñíbel pódese afirmar que o TiSA tería, en caso de se aprobar, un impacto fundamental nos dereitos da cidadanía da Unión Europea á que se mantén absolutamente á marxe das negociacións. Non parece posíbel continuar durante máis tempo coa dinámica de falta de transparencia respecto dos acordos adoptados. Sobre todo tendo en conta que o TiSA deberá, con toda probabilidade, ser aprobado no ámbito dos Estados membros que terán que render contas á súa cidadanía sobro o negociado durante estes anos e sobre os dereitos que non foron convenientemente protexidos durante as negociacións.
[Artigo tirado do sitio web ‘OMAL’, do 11 de febreiro de 2016]
