Peculiaridades do imperialismo estadounidense en América Latina
A intervención política de Washington nos procesos electorais de América Latina abriu a porta á explotación económica dos recursos e ao recrutamento de aliados militares para illar e rodear a Venezuela nacionalista e populista
Aínda que o exercicio do poder imperialista é unha estratexia común, os seus motivos, instrumentos, obxectivos e participación varían, dependendo da natureza do gobernante imperial e o país obxectivo.
Venezuela, o obxectivo actual do presidente de EUA, Donald Trump, é un caso que ilustra as "peculiaridades" da política imperialista. Procederemos a trazar os antecedentes, as técnicas e o impacto da toma de poder imperial.
Antecedentes históricos
EUA ten unha longa historia de intervención en Venezuela, principalmente para obter o control da súa riqueza petroleira. Durante a década de 1950, Washington apoiou unha ditadura militar, dirixida por Pérez Jiménez, até que foi derrocada por unha alianza masiva de partidos socialistas revolucionarios, nacionalistas e socialdemócratas. Washington non puido e non interveu; en cambio, aliouse cos partidos Acción Democrática (AD) de centroesquerda e COPEI de centrodereita, que procederon a declarar a guerra contra a esquerda radical. Co tempo, os EUA recuperaron a hexemonía até que a economía entrou en crise na década de 1990, o que conduciu a levantamentos populares e masacres estatais.
Os EUA non interviñeron inicialmente xa que consideraban que podían cooptar a Hugo Chávez porque non estaba afiliado á esquerda. Ademais, os EUA estaban militarmente comprometidos cos Balcáns (Iugoslavia) e o Oriente Medio e preparábanse para as guerras contra Iraq e outros países nacionalistas que se opoñían a Israel e apoiaban a Palestina.
Usando o pretexto dunha ameaza terrorista global, Washington esixiu a subordinación á súa declaración dunha "guerra mundial contra o terrorismo".
O presidente Chávez non se someteu. Declarou que "un non loita contra o terrorismo co terrorismo". Os EUA decidiron que a declaración de independencia de Chávez era unha ameaza para a hexemonía estadounidense en América Latina e máis aló. Washington decidiu derrocar o presidente electo Chávez, mesmo antes de nacionalizar a industria petroleira de propiedade estadounidense.
En abril de 2002, os EUA organizaron un golpe militar-corporativo, que foi derrotado en corenta e oito horas por un levantamento popular apoiado por sectores militares. Un segundo intento de derrocar o presidente Chávez foi posto en marcha polos executivos do petróleo a través dun peche patronal. Foi derrotado polos traballadores petroleiros e os exportadores de petróleo de ultramar. A revolución nacional-populista de Chávez procedeu a nacionalizar as corporacións petroleiras que apoiaron o "peche patronal".
Os errados golpes de estado levaron a Washington a adoptar temporalmente unha estratexia electoral fortemente financiada a través de fundacións e ONG controladas por Washington. As repetidas derrotas electorais levaron a Washington a cambiar a boicots electorais e campañas de propaganda deseñadas para deslexitimar o éxito electoral do presidente Chávez.
Os errados esforzos de Washington por restaurar o poder imperialista rebordaron. Chávez aumentou o seu apoio electoral, expandiu o control estatal sobre o petróleo e outros recursos e radicalizou a súa base popular. Ademais, Chávez asegurou cada vez máis o respaldo das súas políticas antiimperialistas entre o goberno e os movementos en toda América Latina e aumentou a súa influencia e vínculos en todo o Caribe ao proporcionar petróleo subsidiado.
Aínda que os comentaristas atribuíron o apoio e a influencia masiva do presidente Chávez ao seu carisma, as circunstancias obxectivas propias de América Latina foron decisivas. A derrota da intervención imperialista polo presidente Chávez pode atribuírse a cinco obxectivos e condicións.
- A profunda participación de EUA en múltiplas guerras prolongadas ao mesmo tempo, mesmo en Oriente Medio, o sur de Asia e o norte de África, distraeu a Washington. Ademais, os compromisos militares de EUA con Israel socavaron os esforzos de EUA para se centrar en Venezuela.
- A política de sancións de EUA tivo lugar durante o auxe das materias primas entre 2003 e 2011, o que forneceu a Venezuela dos recursos económicos para financiar programas sociais nacionais e neutralizar os boicots locais por parte de aliados dos EUA.
- Venezuela beneficiouse das crises neoliberais da década de 1990-2001 que levaron ao xurdimento de gobernos populares nacionais de centroesquerda en toda a rexión. Este foi especialmente o caso de Arxentina, Brasil, Ecuador, Bolivia e Honduras. Ademais, os réximes "centristas" en Perú e Chile mantivéronse neutrais. Máis aínda, Venezuela e os seus aliados aseguraron que EUA non controlase as organizacións rexionais.
- O presidente Chávez como ex oficial militar asegurou a lealdade dos militares, socavando os plans de EUA para organizar golpes de estado.
- As crises financeiras mundiais de 2008-2009 obrigaron os EUA a gastar varios billóns de dólares para rescatar os bancos. As crises económicas e a recuperación parcial fortaleceron a man do Tesouro e debilitaron a influencia relativa do Pentágono.
Noutras palabras, aínda que as políticas imperiais e os obxectivos estratéxicos se mantiveron, a capacidade dos EUA para perseguir as conquistas viuse limitada por condicións obxectivas.
Circunstancias que favorecen as intervencións imperiais
As circunstancias inversas que favorecen o imperialismo pódense ver en tempos máis recentes. Estas inclúen catro condicións:
- A fin do auxe das materias primas debilitou as economías dos aliados de centroesquerda de Venezuela e levou ao xurdimento de réximes de extrema dereita, peóns dirixidos polos EUA, así como a aumentar as actividades golpistas dos opositores apoiados polos EUA do recentemente electo Presidente Maduro.
- A falta de diversificación das exportacións, os mercados, os sistemas financeiros e distributivos durante o período expansivo conduciu a unha diminución no consumo e a produción e permitiu que o imperialismo atraese os votantes, nomeadamente consumidores de clase media e media baixa, empregados, comerciantes, profesionais e empresarios.
- O Pentágono transferiu o seu enfoque militar de Medio Oriente a América Latina, identificando peóns militares e políticos entre réximes chave, a saber, Brasil, Arxentina, Ecuador, Perú e Chile.
- A intervención política de Washington nos procesos electorais de América Latina abriu a porta á explotación económica dos recursos e ao recrutamento de aliados militares para illar e rodear a Venezuela nacionalista e populista.
As condicións externas obxectivas favoreceron a procura imperial de dominación de Washington. As configuracións de poder oligárquicas domésticas reforzaron a dinámica da intervención imperial, a dominación política e o control sobre a industria petroleira.
O declive dos ingresos petroleiros de Venezuela, a mobilización da base electoral da elite e a súa sabotaxe sistemática de produción e distribución tiveron un efecto multiplicador. Os medios de comunicación e a autoproclamada dereita electoral abrazaron o golpe de estado de extrema dereita de EUA que manipulou a retórica democrática e humanitaria.
Washington incrementou as sancións económicas para matar de fame os partidarios chavistas de baixos ingresos e mobilizou os seus peóns europeos e latinoamericanos para esixir a rendición de Venezuela mentres proxectaba un sanguento golpe militar.
A etapa final do golpe militar planificado e organizado polos EUA require tres condicións:
- Unha división dentro do exército proporciona ao Pentágono e aos planificadores do golpe de estado unha "cabeza de ponte" e un pretexto para unha invasión "humanitaria" dos EUA.
- Un liderado político negociador, que persiga diálogos políticos con adversarios que se preparan para a guerra.
- A conxelación de todas as contas no estranxeiro e a peche de todos os empréstitos e mercados dos que Venezuela segue dependendo.
Conclusión
O imperialismo é un aspecto central do capitalismo global estadounidense. Mais non pode lograr os seus obxectivos e medios cando e como o desexe. Os cambios globais e de réxime na correlación de forzas poden frustrar e atrasar o éxito imperial.
Os golpes poden ser derrotados e convertidos en reformas radicais. As ambicións imperialistas poden ser contrarrestadas por políticas económicas exitosas e unha alianza estratéxica.
América Latina foi propensa aos golpes de Estado e as intervencións militares. Pero tamén é capaz de construír alianzas rexionais, de clase e internacionais.
A diferenza doutras rexións e obxectivos imperiais, América Latina é terreo para as loitas de clase e antiimperialistas. Os ciclos económicos acompañan o ascenso e a caída das clases e, como consecuencia, o poder imperial avanza e retírase.
A intervención dos EUA en Venezuela é a guerra máis longa do noso século (dezaoito anos), superando a invasión estadounidense de Afganistán e Iraq. O conflito tamén ilustra como os EUA confían en peóns rexionais e aliados no estranxeiro para brindar cobertura ás tomas de poder imperiais.
Aínda que os golpes son frecuentes, as súas consecuencias son inestábeis: os peóns son débiles e os réximes están suxeitos a un levantamento popular.
Os golpes estadounidenses contra os réximes populares conducen a masacres sanguentos que non logran asegurar unha consolidación a grande escala a longo prazo.
Estas son as "peculiaridades" dos golpes de América latina.
[Artigo tirado do sitio web La Haine, do 30 de xaneiro de 2019]