Palestina: Por que o xenocidio, por que agora?
No contexto dun capitalismo transnacional en crise, o xenocidio vólvese rendíbel e politicamente conveniente para os grupos gobernantes. Gaza é unha alarma en tempo real de que o xenocidio se pode converter nunha ferramenta política nas próximas décadas para resolver a intratable contradición do capital entre o excedente de capital e o excedente de humanidade
“Os xenocidios nunca se declaran de antemán”, advertiu Adila Hassim, do equipo xurídico surafricano, nas súas declaracións iniciais ante a Corte Internacional de Xustiza (CIX), convocada en xaneiro de 2024 para coñecer a acusación contra Israel polo crime de xenocidio, definido pola Convención das Nacións Unidas como un crime cometido coa intención de destruír un grupo nacional, étnico, racial ou relixioso, total ou parcialmente.
Pero isto non é necesariamente certo no caso de Palestina. A destrución do pobo palestino é, se cadra, o máis próximo que o mundo pode chegar a un xenocidio anunciado. Os sinais de que o Estado xudeu estaba a avanzar cara ao xenocidio multiplicáronse durante anos. A posibilidade foi inherente ao proxecto sionista, que desde os seus inicios a finais do século XIX fixou como obxectivo o estabelecemento dun Estado exclusivamente xudeu na terra de Palestina.
O xenocidio nunca se podería levar a cabo sen o apoio, implícito ou explícito, dos grupos gobernantes do eixo occidental do capitalismo transnacional que, baixo o liderado de Estados Unidos, serviron como principais patrocinadores de Israel. O que agora pode facer que o xenocidio sexa aceptábel para estes grupos gobernantes é a crecente crise do capitalismo global. O sistema enfronta unha crise estrutural de sobreacumulación e estancamento crónico. Pero os grupos gobernantes tamén enfrontan unha crise política de lexitimidade estatal, hexemonía capitalista e unha desintegración social xeneralizada, unha crise internacional de confrontación xeopolítica e unha crise ecolóxica de proporcións transcendentais.
A campaña de Israel en Gaza constitúe un espantoso experimento sobre como os grupos gobernantes poden moldear o interminábel caos político e a inestabilidade financeira nunha nova fase máis mortífera do capitalismo global destinada a abrir violentamente novos espazos para a expansión capitalista e impor métodos políticos máis coercitivos de control social, desde o autoritarismo e a ditadura até o fascismo absoluto nun intento de conter a rebelión popular e as filas do excedente de humanidade.
As presións xenocidas estaban a acumularse contra os palestinos moito antes do asedio de Gaza que comezou tras o ataque de Hamás do 7 de outubro de 2023. En Israel agora é perfectamente normal avogar polo xenocidio contra os palestinos, mentres que, pola contra, defender a vida palestina se considera unha traizón. En Israel xa estaban a chamar por unha limpeza étnica e xenocidio contra os habitantes de Gaza nos días previos ao anterior asalto a grande escala contra o territorio, levado a cabo en 2014 e denominado Operation Protective Edge (Operación Marxe Protectora). Case a metade da poboación xudía de Israel nese momento declarou que apoiaba unha política de limpeza étnica dos palestinos, e unha gran parte da poboación apoiaba a anexión completa dos territorios ocupados e o establecemento dun Estado de apartheid.
O xornal The Times of Israel, por exemplo, publicou un editorial días antes do lanzamento do operativo titulado “Cando o xenocidio é permisíbel”, no que afirmaba que “terá que chegar un momento no que Israel se sinta ameazado dabondo como para non ter outra opción que desafiar as advertencias internacionais”. Continuou: “Que outra maneira hai senón de lidar cun inimigo desta natureza que non sexa destruílo por completo? O primeiro ministro Benjamín Netanyahu declarou claramente ao comezo de Marxe Protectora que o seu obxectivo é restabelecer unha tranquilidade sostíbel para os cidadáns de Israel… Se os líderes políticos e os expertos militares determinan que a única maneira de lograr o seu obxectivo de manter a tranquilidade é por medio do xenocidio está entón permitido alcanzar eses obxectivos responsábeis?”.
Facéndose eco destes sentimentos, o vicepresidente do parlamento israelí nese momento, Moshe Feiglin, membro do partido Likud do primeiro ministro Benjamín Netanyahu, instou o exército israelí a matar indiscriminadamente os palestinos en Gaza e a utilizar todos os medios posíbeis para lograr que marchen. “O Sinaí non está lonxe de Gaza e poden irse. Este será o límite dos esforzos humanitarios de Israel”, afirmou. “As FDI [Forzas de Defensa de Israel] conquistarán toda Gaza, utilizando todos os medios necesarios para minimizar calquera dano aos nosos soldados, sen outras consideracións. … A poboación inimiga que é inocente de malas accións e se separou dos terroristas armados será tratada de acordo co dereito internacional e permitirase que se poida marchar”.
Nun artigo que publiquei inmediatamente despois da Operación Marxe Protectora de 2014, sinalei que o feito de que as presións estruturais para o xenocidio se materialicen ou non nun proxecto de xenocidio dependerá da conxuntura histórica da crise, a situación política e condicións ideolóxicas que fan posíbel o xenocidio, e un axente estatal cos medios e a vontade para levalo a cabo. Daquela, cualifiquei a situación como “un xenocidio a cámara lenta”.
Entre 2014 e 2023, o clima político en Israel seguiu virándose tan bruscamente cara á dereita que un discurso fascista se fixo palpábel na vida cotiá do país, e funcionarios do goberno pediron novas roldas de limpeza étnica para ampliar os asentamentos xudeus en Cisxordania e promovendo unha escalada da violencia dos colonos e os ataques das Forzas de Defensa Israelitas (FDI, polas súas siglas en inglés). A raíz do ataque de Hamás en outubro de 2023, o proxecto sionista, baseado na limpeza étnica sistemática e o terrorismo contra os palestinos, pasou dunha cámara lenta a unha campaña de xenocidio en tempo real e transmitido en vivo contra os habitantes de Gaza.
O proletariado palestino e a globalización de Israel
A rápida globalización de Israel que comezou a finais dos anos 1980 coincidiu coas dúas intifadas (levantamentos) palestinos e cos Acordos de Oslo, que se negociaron entre 1991 e 1993 e logo fracasaron nos anos seguintes. Apoiados e empurrados polos Estados Unidos e as elites transnacionais a medida que a Guerra Fría ía chegando á súa fin, así como por poderosos grupos capitalistas israelís, os gobernantes israelís estabeleceron negociacións cos dirixentes palestinos na década de 1990, en gran parte como resposta á escalada da resistencia palestina en forma da primeira intifada (1987-1991). Os Acordos de Oslo, asinados en 1993, entregaron unha autonomía similar a un bantustán á Autoridade Palestina (AP). Con todo, durante o período de Oslo de 1991 a 2003, cando o proceso finalmente fracasou por completo, a ocupación israelí de Cisxordania e Gaza intensificouse enormemente. Por que fracasou este “proceso de paz”?
En primeiro lugar, o proceso non pretendía resolver a difícil situación da maioría palestina desposuída. O seu obxectivo era integrar a unha elite palestina emerxente na nova orde global dándolle á elite un interese en defender esa orde. Esperábase que a AP mediase na acumulación de capital transnacional nos territorios ocupados mentres vixiaba internamente as masas palestinas. A cambio, o “proceso de paz” permitiu á burguesía palestina participar nun proceso de construción dun Estado, sen importar canto de truncado e castrado fose ese Estado.
En segundo lugar, a economía israelí globalizouse sobre a base dun complexo de alta tecnoloxía, militar, seguridade e vixilancia, cuxa importancia quedará clara momentaneamente. Houbo unha interpenetración cada vez máis profunda do capital israelí co capital corporativo transnacional de América do Norte, Europa, Asia e outros lugares. Oslo contribuíu a este proceso, facilitando unha presenza capitalista transnacional israelí en todo Oriente Medio e máis aló, en parte permitindo aos réximes árabes conservadores levantar o boicot económico rexional a Israel e en parte negociando a creación dunha Zona de Libre Comercio en Oriente Medio (MEFTA) que inseriu a economía israelí nas redes económicas rexionais e integrou a toda a rexión moito máis fondamente no capitalismo global.
E terceiro, estreitamente relacionado, se a burguesía palestina viu a súa formación de clase frustrada pola ocupación israelí e pola súa falta de acceso a un aparello estatal viábel, o que axuda a explicar a súa crecente postura colaboracionista, o proletariado palestino converteuse rapidamente nun excedente de humanidade que se ve no camiño do capital transnacional en Israel e o Medio Oriente. O proletariado palestino dos territorios ocupados constituíu até os anos 1990 unha man de obra barata e un mercado cativo para Israel e a burguesía palestina. Pero a partir da década de 1990, e acelerándose nos últimos anos, a economía israelí comezou a recorrer a man de obra migrante transnacional de África, Asia e outros lugares, a medida que o neoliberalismo e a crise desprazaron a millóns de persoas nas rexións do antigo Terceiro Mundo.
O xurdimento de novos sistemas de mobilidade e recrutamento laboral transnacional fixo posíbel que os grupos dominantes en todo o mundo reorganicen os mercados laborais e recruten forzas laborais transitorias, privadas de dereitos e doadas de controlar. Os traballadores migrantes transnacionais en Israel non necesitan estar suxeitos ao sistema de apartheid imposto aos palestinos porque a súa condición de migrantes temporais logra o seu control social e a súa privación dos seus dereitos de maneira máis efectiva e, por suposto, porque non exixen a devolución das terras ocupadas e non teñen a reivindicación política dun estado.
A Nakba de 1948 que estabeleceu o Estado xudeu implicou a expulsión violenta dos palestinos e a expropiación das súas terras, pero tamén a incorporación subordinada de centos de miles de traballadores palestinos para traballar en granxas, obras de construción, industrias, coidados e outros traballos de servizos e servizos israelís. Até que a globalización despegou a finais do século XX, a relación de Israel cos palestinos reflectía o colonialismo clásico, no que a potencia colonial usurpara a terra e os recursos dos colonizados e logo explotaba o seu traballo. Pero a integración de Oriente Medio na economía e a sociedade globais sobre a base dunha reestruturación económica neoliberal axudou a desatar os movementos sociais e de traballadores e presións desde as bases populares para a democratización, reflectidos nas intifadas palestinas, o movemento laboral en todo o norte de África, e, máis visibelmente, nos levantamentos da Primavera Árabe de 2011.
Esta vaga de resistencia, que comezou coa primeira intifada, agravou a tensión histórica entre o impulso cara a unha limpeza étnica do Estado xudeu e a necesidade que tiña de man de obra barata e etnicamente demarcada. A partir da década de 1990, Israel comezou a resolver esta tensión entre desposesión/superexplotación e desposesión/expulsión a favor desta última. Na década de 2000, centos de miles de traballadores migrantes –segundo algunhas estimacións até 600.000– de Tailandia, China, Nepal, Sri Lanka, A India, Europa do Leste, Filipinas, Quenia e outros lugares chegaron a formar a forza laboral predominante na agroindustria israelí durante o goberno israelí. as mesmas condicións precarias de superexplotación e discriminación que enfrontan os traballadores migrantes en todo o mundo. A primeiros de 2024, mesmo no medio da guerra, miles de traballadores indios estaban a chegar a Israel.
A medida que a inmigración reduciu a necesidade de Israel de man de obra palestina barata, os palestinos convertéronse nunha poboación excedente cada vez máis marxinada. De 1993 a 2000 –supostamente os anos nos que se estaba implementando un acordo de “paz” que pedía a fin da ocupación israelí– os colonos israelís en Cisxordania duplicáronse a 400.000, logo aumentaron a medio millón a mediados da década de 2010 e chegou a 700.000 en 2023. Moito antes de que comezase o xenocidio israelí en outubro de 2023, a desnutrición aguda en Gaza estaba na mesma escala que nalgunhas das nacións máis pobres do mundo, con máis da metade de todas as familias palestinas dispondo de só unha comida ao día.
Entre os distintos tipos de estruturas racistas observados na socioloxía das relacións raciais/étnicas, salientan dúas con respecto a Palestina. Un é a superexplotación/desorganización da clase traballadora. Trátase dunha situación na que o sector subordinado e oprimido dentro das clases explotadas ocupa os chanzos máis baixos da economía e a sociedade particulares dentro dunha clase traballadora racial ou etnicamente estratificada. O que é chave aquí é que o sistema dominante necesita o traballo do grupo subordinado –é dicir, os seus corpos, a súa existencia– mesmo se o grupo experimenta marxinación cultural e social e privación de dereitos políticos. Esta foi a experiencia histórica postescravitude dos afroamericanos e chicanos nos Estados Unidos, así como a dos irlandeses en Gran Bretaña, os indios maias en Guatemala, os africanos en Suráfrica baixo o apartheid e a man de obra migrante etnicamente demarcada actualmente nos Estados Unidos.
A outra é a exclusión e apropiación dos recursos naturais. Trátase dunha situación na que os grupos dominantes necesitan os recursos do grupo subordinado pero non a súa man de obra, é dicir, non os seus corpos, nin a súa existencia física. Esta é a estrutura racista que con maior probabilidade conducirá ao xenocidio. Foi a experiencia dos indíxenas en América do Norte. Os grupos dominantes necesitaban as súas terras, pero non a súa man de obra nin os seus corpos (xa que os escravos africanos e os inmigrantes europeos proporcionaban a man de obra necesaria para o novo sistema) e por iso experimentaron un xenocidio.
Agora, do mesmo xeito que os indíxenas antes que eles –e a diferenza dos surafricanos negros–, o Estado sionista, os colonos e os aspirantes a colonos, e o capital transnacional necesitan os recursos palestinos, especificamente a terra e a riqueza no subsolo, pero os corpos palestinos non son xa non son necesarios e simplemente se interpoñen no camiño. Este cambio cara a un excedente de humanidade parece ser máis avanzado para os habitantes de Gaza, que foron relegados ao campo de concentración que o foi desde 2007, cando Israel encerrou os habitantes de Gaza na franxa e impuxo un bloqueo total.
A economía política do xenocidio do século XXI
Se o problema do excedente de capital é endémico ao capitalismo, nas últimas dúas décadas alcanzou niveis extraordinarios. A medida que os mercados globais se saturan, as principais corporacións transnacionais e conglomerados financeiros rexistraron ganancias récord ao mesmo tempo que os ingresos da maioría diminuíron e o investimento corporativo diminuíu. A clase capitalista transnacional (CCT) acumulou máis riqueza da que posibelmente pode gastar, e moito menos reinvestir. Canto máis acumula a TCC, máis debe emprender procuras desesperadas de novas saídas para descargar esta crecente masa de ganancias. A especulación financeira, o crecemento impulsado pola débeda e o saqueo das finanzas públicas están a chegar aos seus límites como solucións temporais fronte ao estancamento crónico. Hai que abrir violentamente novas saídas para descargar o excedente de capital acumulado.
O excedente de capital atopa o seu alter ego no excedente de traballo a medida que as crises de sobreacumulación expanden os dous polos antagónicos desta unidade dialéctica. Décadas de globalización e neoliberalismo relegaron a grandes masas de persoas en todo o mundo a unha existencia marxinal. Nos próximos anos, as novas tecnoloxías baseadas en intelixencia artificial combinadas cos desprazamentos xerados polos conflitos, o colapso económico e o cambio climático aumentarán exponencialmente as fileiras da humanidade excedente. Gaza convértese así nun potente símbolo da difícil situación dos desposuídos en todo o mundo, un espello aterrador que reflicte posibles futuros para masas de persoas ás que o capital non necesita.
Con todo, Israel segue sendo un caso especial coa súa propia especificidade histórica de colonialismo, apartheid e ideoloxía fundacional fascista. No século XX produciuse polo menos cinco casos de xenocidio recoñecidos e probabelmente moitos máis de cinco. O actual xenocidio israelí, porén, pode ser máis comparábel ao dos nazis, xa que, en termos xerais, ambos son respostas a unha crise xeral de colapso capitalista mundial. As presións xenocidas incorporáronse ao proxecto sionista desde o seu nacemento a finais do século XIX, na medida en que pedía un Estado exclusivamente xudeu libre de palestinos.
A “hasbara” sionista, ou maquinaria de propaganda, converteu tales comparacións entre sionismo e nazismo nun tabú, pero a comparación é histórica e analiticamente importante. Tanto o sionismo como o nazismo xurdiron da vaga de nacionalismo racial que arrasou Europa a finais do século XIX, segundo a cal todas as persoas pertencen a un ou outro grupo “racialmente puro” que se remonta a orixes míticas e que corresponden a pobo-nación racialmente puro. Alemaña era exclusivamente para a raza aria supostamente remontándose ás tribos teutónicas e antes, os franceses remontándose á Galia, os británicos aos anglosaxóns e os xudeus a Palestina. As campañas de “sangue e terra” debían organizar o mundo segundo esta ideoloxía. Nas campañas de sangue e terra que xurdiron do nacionalismo racial estaban a expulsión, o apartheid e o espectro do xenocidio.
Para lexitimar a conquista, a limpeza étnica e o colonialismo de asentamento, o programa sionista de sangue e chan en Palestina requiriu a invención do “pobo xudeu” que pertence a unha antiga patria xudía, un mito fundacional que convertería unha comunidade de fe entre diversas culturas, lugares e historias nun pobo-nación xudeu racialmente puro que debe regresar á súa patria ancestral. Para que isto sucedese, os palestinos tiñan que ser eliminados e borrados da historia.
Os sionistas e os defensores do Estado de Israel séntense moi ofendidos por esta analoxía entre as accións dos nazis e o Estado de Israel, incluída a acusación de xenocidio, en parte porque o Estado de Israel e o proxecto político sionista utilizan o holocausto xudeu como mecanismo de lexitimación, polo que estabelecer tales analoxías é socavar o discurso lexitimador de Israel. Para que os xudeus sexan arrastrados ao sionismo, débese facer que sintan que existe unha ameaza existencial da que só se poden protexer mediante a defensa cega de Israel, mesmo se isto significa apoiar o xenocidio dos palestinos xunto coa criminalización dos críticos de Israel.
Israel trae así á luz a tensión mundial entre a necesidade económica que teñen os grupos gobernantes de man de obra superexplotábel e a necesidade política que teñen de neutralizar a rebelión real e potencial do excedente de humanidade. As estratexias de contención da clase dominante vólvense primordiais e as fronteiras entre xurisdicións nacionais convértense en zonas de guerra e zonas de morte. Palestina é unha desas zonas de morte, se cadra a máis atroz, porque está ligada á ocupación, o apartheid e a limpeza étnica.
O culto á morte do capitalismo global en crise
O asedio de Gaza e Cisxordania é unha forma de acumulación primitiva. A finais de outubro, cando se intensificaron os bombardeos israelís, Israel dispúxose a conceder licenzas a empresas enerxéticas transnacionais para a exploración de gas e petróleo fronte á costa mediterránea, parte do seu plan para se converter nun importante produtor rexional de gas e centro enerxético, así como unha alternativa ao gas ruso. para Europa Occidental. Unha empresa inmobiliaria israelí coñecida por construír asentamentos en territorios palestinos ocupados publicou un anuncio en decembro para a construción de casas de luxo en barrios bombardeados de Gaza, mentres que outros falaban de resucitar o Proxecto do Canal Ben Gurion que estivo inactivo desde que se propuxo orixinalmente na década de 1960. O único que detén o proxecto do Canal recentemente revisada é a presenza de palestinos en Gaza.
A economía israelí está ben equipada para o xenocidio. A súa economía globalizouse especificamente a través da militarización de alta tecnoloxía da súa economía, do mesmo xeito que a economía global máis ampla da que forma parte se alimenta da violencia, os conflitos e as desigualdades locais, rexionais e globais. A poboación palestina cativa baixo ocupación serve como obxectivo conveniente e campo de probas para sistemas de represión masiva que logo se exportaron a todo o mundo para controlar poboacións inquietas e excedentes de humanidade.
Esta acumulación militarizada e acumulación por represión volveuse central para toda a economía e a sociedade global. Cada novo conflito no mundo abre novas posibilidades de obtención de ganancias para contrarrestar o estancamento. Unha rolda interminábel de destrución seguida de reconstrución alimenta a obtención de ganancias non só para a industria armamentista, senón tamén para as empresas de enxeñaría, construción e subministracións relacionadas, a alta tecnoloxía, a enerxía e moitos outros sectores, todos integrados cos conglomerados transnacionais financeiros e de xestión de investimentos que ocupan o eixo central da economía global.
Existe unha converxencia entre a necesidade política de conter o excedente de humanidade e a necesidade económica de abrir novos espazos para a acumulación. Poida que a paz non renda froitos, pero no contexto dun capitalismo transnacional en crise, o xenocidio vólvese rendíbel e politicamente conveniente para os grupos gobernantes. Gaza é unha alarma en tempo real de que o xenocidio se pode converter nunha ferramenta política nas próximas décadas para resolver a intratable contradición do capital entre o excedente de capital e o excedente de humanidade.
É un erro, moi grande, reducir o proxecto de xenocidio en Palestina aos Estados israelí e occidental. Os estados capitalistas individuais e as elites transnacionais fóra de Occidente poden condenar o xenocidio e retirar o apoio político a Israel, pero non están –e non poden estar- en contra dos imperativos da acumulación global de capital que sustentan o impulso xenocida. Pola contra, a oposición política ao xenocidio simultaneamente á promoción da expansión capitalista mundial é unha contradición ao interior do capitalismo global. Os capitalistas transnacionais israelís, árabes e extrarrexionais comparten intereses de clase comúns que superan as diferenzas políticas sobre Palestina máis aló da conxuntura inmediata da guerra de Gaza.
Palestina converteuse nun espazo exemplar para levar a cabo o exterminio a unha escala global máis ampla, un lugar para o exercicio de novas formas de poder despótico absoluto que non necesita lexitimidade política. Isto é máis que o anticuado colonialismo de colonos; é a cara dun sistema capitalista global que só se pode reproducirse mediante o derramamento de sangue, a deshumanización, o sadismo e a aniquilación.
O destino das clases populares e traballadoras globais, incluídas as arrastradas e expulsadas dos circuítos globais de acumulación, pode depender do resultado do xenocidio israelí. O centro está a derrubarse. A total creba do liberalismo burgués abriu espazo para que os fascistas populistas manipulen a inseguridade masiva e a ansiedade sobre o futuro. As liñas de batalla que se están trazando no Medio Oriente reflicten as liñas de batalla globais. Netanyahu, Trump, Milei, Bolsonaro, etcétera –estes neofascistas non representan aberracións senón formas políticas emerxentes da gobernación despótica do capital.
[Artigo tirado do sitio web Rebelión, do 15 de febreiro de 2024]
