Oito cosas que cómpre saber sobre o quecemento global e a cimeira de Glasgow

Marc Vandepitte - 19 Nov 2021

Alén do sufrimento humano, o custo da inacción climática é abraiante: calcúlase que implicará 600 billóns de dólares a finais de século. Noutras palabras, as perdas debidas á degradación do clima superan con moito os investimentos necesarios para evitar esta degradación

  1. Cales son as principais causas do quecemento global?

 O quecemento é unha consecuencia da cantidade de dióxido de carbono, ou CO2, que entra na nosa atmosfera. Desde a revolución industrial, o nivel de CO2 é o máis alto dos últimos 4 millóns de anos.

 Hai tres razóns básicas que explican este alto nivel. A máis importante é a queima de combustíbeis fósiles: carbón, petróleo e gas. Queimámolos para xerar a enorme cantidade de enerxía na que se basea toda a nosa civilización industrial e moderna. Practicamente toda a nosa prosperidade e tecnoloxía se basea na enerxía procedente dos combustíbeis fósiles. Isto libera miles de toneladas de CO2 á atmosfera cada ano.

 Unha segunda causa é a deforestación, porque mentres as árbores crecen, sacan o dióxido de carbono da atmosfera. Xa que logo, a tala de bosques para a madeira, a agricultura ou a industria aumenta as emisións de carbono. Desde 2010, a selva amazónica emite máis CO2 do que almacena.

 Unha terceira causa son as emisións de metano. O metano é un potente gas de efecto invernadoiro que ten até 80 veces máis efecto de quecemento que o CO2 a curto prazo. A gandaría, a extracción de combustíbeis fósiles e os vertedoiros son os principais responsábeis das emisións de metano. Desde que comezaron as medicións en 1983, o nivel de metano na atmosfera aumentou máis rápido que nunca. Isto tamén é un feito preocupante para o planeta.

  1. Quen son os maiores emisores?

 O dióxido de carbono permanece na atmosfera durante séculos. O efecto é acumulativo. As emisións distribúense de forma moi desigual, tanto hoxe como no pasado.

 Apenas 90 grandes empresas son responsábeis historicamente de case dous terzos das emisións de gases de efecto invernadoiro dos últimos 200 anos. Trátase case exclusivamente de empresas dos países do Norte.

 Se nos fixamos nos propios países, os países ricos e industrializados representan en conxunto o 64% das emisións acumuladas de dióxido de carbono. Doutra banda, os 54 países africanos só representan o 4% das emisións mundiais de carbono, pero hoxe en día son responsábeis de preto do 80% do impacto do cambio climático.

 Mais tamén hai unha gran diferenza dentro dos propios países. Tanto en Estados Unidos como no Reino Unido, o 10% máis rico causa polo menos cinco veces máis emisións que o 50% máis pobre. O 10% máis rico do planeta emite até 175 veces máis que o 10% máis pobre.

 En termos absolutos, China é hoxe o maior emisor de CO2. Pero se se mira a cifra por habitante, o país só ocupa o posto 42, precedido por moitos países europeos. Son principalmente os Estados do Golfo e países como Canadá, Estados Unidos e Australia os grandes culpábeis.

 E mesmo esas cifras dan unha imaxe distorcida. A maioría dos países altamente industrializados consumen máis emisións das que producen. En países como China, é xusto ao revés. As exportacións chinesas representan arredor do 5% das emisións mundiais de combustíbeis fósiles. Dous terzos destas exportacións de emisións van aos países da OCDE (o club dos 38 países ricos).

  1. Cales son os principais impactos?

 Hai dous séculos, a temperatura media empezou a aumentar de forma constante. Mais desde a Segunda Guerra Mundial o aumento foi exponencial. Isto provoca unha serie de efectos nocivos.

Condicións meteorolóxicas extremas

 En primeiro lugar, as condicións meteorolóxicas extremas. As vagas de calor e as secas extremas serán de 4 a 9 veces máis frecuentes que no pasado. Se nos achegamos aos 3°C, case toda América do Norte e Europa terán un maior risco de incendios forestais. Os ríos de Francia, e xa que logo do resto de Europa, poderían perder até un 40% do seu caudal e volverse en gran medida non navegábeis.

 As chuvias extremas, que causaron inundacións mortais en Alemaña e Bélxica o pasado verán, serán até nove veces máis frecuentes. O número de fenómenos meteorolóxicos excepcionais que provocan inundacións, como tormentas e tsunamis, poderíase multiplicar por dez.

 Unha media de cinco millóns de persoas morren xa cada ano como consecuencia dos fenómenos meteorolóxicos extremos. Só as condicións meteorolóxicas extremas sumaron unha media de 25,3 millóns de desprazados anuais desde 2008. En 2060, uns 1.400 millóns de persoas poderían ser refuxiados climáticos.

Desxeo e aumento do nivel do mar

 Unha segunda consecuencia importante do quecemento do clima é o desxeo. O Polo Norte, o Polo Sur e Groenlandia conteñen cantidades xigantescas de xeo, que agora se está a derreter lentamente. O Ártico estase a quentar case tres veces máis rápido que a Terra no seu conxunto. Groenlandia perdeu máis xeo na última década que no último século.

 Isto, á súa vez, está a causar varios efectos. O xeo deixa paso a augas máis escuras, que absorben máis calor solar que o xeo, quentando aínda máis o planeta. Ademais, o permafrost (zona cuxo subsolo nunca se desconxela do todo) do Ártico contén suficiente metano como para quentar o planeta 20ºC. Xa se está liberando en grandes cantidades no norte de Rusia. Poida que non todo ese metano se libere a curto prazo, pero polo menos deberiamos evitalo a longo prazo.

 Un último efecto, mais non menos importante, é a subida do nivel do mar. Os científicos estiman que, no mellor dos casos, o nivel do mar subirá entre 1 e 2 metros para o ano 2100. Pero ese aumento continuará durante milenios e podería producir océanos até 6 metros máis altos que os actuais. Megacidades como Londres, Iacarta, Nova York e Shanghai non poden sobrevivir a unha subida do nivel do mar deste tipo. En 2100, unha quinta parte da poboación mundial podería verse desprazada pola subida do nivel do mar.

 Non só se está a derreter o xeo mariño. Os glaciares tamén se ven afectados. Son os depósitos do 95% do auga doce do planeta. Na actualidade, o 2% da súa masa se derrete cada ano. Prevese que máis da metade dos grandes glaciares do mundo desaparecerían a finais deste século.

Puntos de inflexión e efectos de autorreforzo

 Até o de agora, o quecemento do planeta foi bastante predicíbel e a un ritmo bastante uniforme. Pero isto pode cambiar unha vez superados certos límites ou por efectos de autorreforzo.

 Un exemplo deste efecto de autorreforzo: a queima de combustíbeis fósiles provoca temperaturas máis cálidas e longos períodos sen choiva. Isto leva a máis incendios, liberando máis carbono á atmosfera, o que á súa vez leva a condicións aínda máis quentes e secas, e a máis incendios.

 Os científicos xa sinalaron varios destes efectos de autorreforzo. Sinalan que o quecemento global é algo moi complexo e que os cambios graduais no clima poden provocar repentinamente consecuencias drásticas cando se supera un determinado límite. Estes límites non están necesariamente predeterminados e un punto de inflexión climático pode provocar a caída doutro, do mesmo xeito que as fichas de dominó.

  1. Cal é a diferenza entre 1,5° C e 2° C?

 A cimeira do clima de París situaba inicialmente o quecemento nuns 2° C, agora o consenso diríxese cada vez máis cara aos 1,5° C. A diferenza non parece grande, mais as consecuencias si o son.

 Os riscos do cambio climático e a súa irreversibilidade aumentan rapidamente entre 1,5° C e 2° C de quecemento. Iso é o que mostran os modelos científicos. Nos últimos anos xa vimos -tamén no noso propio país- as consecuencias dun mundo entre 1,1 e 1,2° C máis cálido. Non son moi tranquilizadores.

 Cun aumento da temperatura de máis de 1,5 °C, é probábel que o Ártico perda o seu xeo de verán, con consecuencias nefastas para o resto do clima (véxase máis arriba). A capa de xeo de Groenlandia tamén podería entrar nun estado de declive irreversíbel.

 Un aumento de máis de 1,5° C podería alterar irremediablemente a corrente do Golfo, con consecuencias nefastas para a agricultura e a biodiversidade. Con 2° C, as illas pequenas e as zonas costeiras baixas de todo o mundo se asolagarían.

 “Con 1,5° C, 700 millóns de persoas estarían en risco de sufrir vagas de calor extremas. A 2° C, habería 2.000 millóns. Con 1,5°C, o 70% dos arrecifes de coral do mundo morrerán. A 2° C desapareceron todos”, di Alok Sharma, presidente da cimeira climática de Glasgow.

 Podemos considerar que 1,5° C é un deses límites do quecemento global anteriormente mencionados. O último informe do IPCC (Grupo Intergobernamental de Expertos sobre o Cambio Climático) sinala que cada fracción de grao conta. Cada décima de grao centígrado de quecemento que poidamos evitar fará que o planeta sexa moito máis habitábel para as xeracións futuras.

  1. É demasiado tarde para deter o quecemento global?

 Despois de cada informe do IPCC escóitase que case non queda tempo para evitar unha crise climática. En agosto, o secretario xeral da ONU, António Guterres, cualificou o último informe do IPCC de "código vermello para a humanidade".

 Aínda non é demasiado tarde, mais o tempo que queda é moi curto. Segundo a Organización Meteorolóxica Mundial (OMM), hai un 40% de posibilidades de que dentro de cinco anos teñamos xa unha media anual superior a 1,5° C por riba dos niveis preindustriais.

 Para ter unha oportunidade de limitar o quecemento global a 1,5º C, temos “oito anos para reducir case á metade as emisións de gases de efecto invernadoiro”, segundo Inger Andersen, Directora Executiva do Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente (Pnuma). “Oito anos para elaborar plans, adoptar políticas, aplicalas e, en definitiva, reducir as emisións. O tempo corre”.

 Non en balde, os científicos e os políticos chaman á década de 2020 a década crucial para o clima.

 Noutras palabras, cómpre unha implicación máxima e acelerar os esforzos actuais. Para se manter por baixo de 1,5 °C, o carbón, por exemplo, terá que ser eliminado cinco veces máis rápido que na actualidade. A reforestación ten que se producir tres veces máis rápido, o financiamento do clima ten que crecer 13 veces máis rápido e a intensidade enerxética dos edificios ten que diminuír case tres veces máis rápido que agora. Nos países prósperos, o consumo de carne de vacún debe diminuír unha vez e media máis rápido que agora. E así sucesivamente.

 Non é unha cuestión de falta de recursos ou de tecnoloxía para evitar unha crise climática. Segundo o Papa, “a humanidade nunca tivo tantos medios á súa disposición para lograr este obxectivo”. É máis ben unha cuestión de vontade política e moito valor. Greta Thunberg exprésao con forza: “Para que a COP26 de Glasgow sexa un éxito, fai falta moito. Pero sobre todo fai falta honestidade, solidariedade e coraxe”.

  1. Que hai que facer para evitar unha crise climática?

 Segundo a Axencia Internacional da Enerxía (AIE), sabemos exactamente que facer. O reto nunca se viu, xa que se fixo necesaria nada menos que unha revolución do noso sistema enerxético. Así e todo, segundo a AIE, esta revolución é tecnicamente factíbel e accesíbel (véxase máis abaixo).

 Hai que ter en conta que, entre 1850 e 2000, o consumo de enerxía da humanidade se multiplicou por 15. Nos próximos 30 anos, o 90% ou máis da enerxía mundial producida actualmente a partir de combustíbeis fósiles terá que ser fornecida por fontes alternativas. Trátase, sen dúbida, dunha tarefa xigantesca.

 Segundo a AIE, a electrificación baseada en fontes de enerxía renovábeis é o núcleo do novo sistema enerxético. Para o transporte e certas aplicacións industriais, tamén se necesitan outras fontes de enerxía, como o hidróxeno, a bioenerxía ou as centrais eléctricas de combustíbeis fósiles que enterran as súas residuos en lugar de emitilos. A enerxía nuclear tamén é recomendada por algúns, pero non é recomendábel.

 A eliminación do carbón é urxente e esencial. As emisións de metano deben reducirse substancialmente a curto prazo. Isto significa, entre outras cousas, que a agricultura e o consumo de alimentos necesitan un serio reaxuste. A revolución enerxética tamén implica que a gran maioría das reservas de combustíbeis fósiles deben permanecer baixo terra. Este será un dos retos máis difíciles, pero é crucial. Ademais da revolución enerxética, a reforestación tamén será importante para frear o quecemento do clima.

 A revolución enerxética terá que ser global. O que ocorra nos países en desenvolvemento será decisivo. Alí é onde a poboación crece máis rapidamente e onde a demanda de enerxía é maior. Isto significa que os países ricos deben poñer a disposición recursos financeiros e coñecementos tecnolóxicos para que estes países tamén poidan dar o salto a unha economía sustentábel.

  1. É accesíbel e quen debe pagar?

 Para lograr as emisións cero, a Axencia Internacional da Enerxía (AIE) calcula que se necesitarán 4 billóns de dólares anuais de aquí a 2030, fronte ao billón actual. Estes elevados investimentos veranse compensados en parte por uns custos de explotación máis baixos e, nalgúns casos, poden mesmo xerar importantes beneficios netos.

 Alén da miseria humana, o custo da inacción é abriante: calcúlase que haberá 600 billóns de dólares a finais de século. Noutras palabras, as perdas debidas á degradación do clima superan con moito os investimentos necesarios para evitalas.

 Na cerimonia de apertura da cimeira sobre o clima, o Primeiro Ministro de Barbados sinalou que os bancos centrais inxectaron 25 billóns de dólares nos mercados financeiros desde a crise financeira, incluído 9 billóns nos últimos 18 meses para loitar contra a COVID-19. Pregúntase por que non se pode repetir iso para combater o quecemento global.

 “Se utilizásemos eses 25 billóns de dólares para comprar bonos para financiar a transición enerxética, para a transición da forma en que comemos ou como nos movemos no transporte, agora estariamos alcanzando ese límite de 1,5° C que é tan vital para nós”.

 Mais nin sequera hai que buscar tan lonxe. Na actualidade, gástanse 5 billóns de dólares anuais en subvencións aos combustíbeis fósiles. Se diriximos ese diñeiro cara á tan necesaria transición enerxética, o traballo estará feito.

 Unha cuestión importante é quen debe pagar a factura. O movemento dos chalecos amarelos deixou claro que un plan climático só pode ter éxito se se fai de forma equitativa. Hai que protexer os vulnerábeis e os máis responsables deben soportar a maior parte da carga. Para Thomas Piketty, “non hai outra solución ao problema climático que unha redución moi forte da desigualdade”.

 Segundo Al Gore, ex vicepresidente dos EUA, a crise climática e a desigualdade na sociedade deben abordarse conxuntamente e pódese sinalar os ricos: “Para pechar a fenda de emisións para 2030, os gobernos deben centrar as súas accións nos contaminadores máis ricos. (...) Isto inclúe medidas para frear o consumo de carbono de luxo, como os megaiates, os jets privados e as viaxes espaciais, así como os investimentos intensivos no clima, como a propiedade de accións na industria dos combustíbeis fósiles”.

 A escala mundial, isto significa que os países do Norte terán que axudar os do Sur. A AIE estima que arredor do 70% dos 4 billóns de dólares anuais de investimento deberían ir parar aos países emerxentes e en desenvolvemento. A cifra ascende a 2,8 billóns de dólares, e está moi lonxe da axuda anual prometida de 100.000 millóns, que aínda non se alcanzou. Polo tanto, será necesaria unha viraxe completa neste ámbito.

  1. Que importancia ten a Cimeira de Glasgow?

 As expectativas dunha cimeira sobre o clima adoitan ser altas. E con razón, porque está en xogo nada menos que o futuro do noso planeta. Porén, estas cimeiras non adoitan dar lugar aos avances esperados.

 Isto débese en parte a que o proceso de toma de decisións nunha cimeira climática deste tipo é moi complexo. Os contrastes entre os distintos actores son ás veces moi grandes e, en ausencia dun goberno mundial, non existe ningunha forma de esixibilidade. Ademais, moitos gobernantes negocian dentro das posibilidades que lles impoñen os grandes grupos de capital dos seus países. Por exemplo, Estados Unidos non asina o pacto do carbón porque Biden necesita o apoio no Congreso dun senador patrocinado pola industria do carbón.

 Dadas estas circunstancias, é típico destas cimeiras que se fagan grandes promesas retóricas, pero que se careza de medidas concretas para levalas a cabo, por non falar do seu cumprimento. Desgraciadamente, nin sequera é raro que se utilice unha cimeira sobre o clima para facer un lavado verde.

 Esta cimeira non é unha excepción. A promesa de deter a deforestación para 2030 é un bo exemplo. Esta bonita promesa non é nin obrigada nin transparente, e carece dun plan de financiamento. Ademais, mentres tanto, a tala de árbores pode continuar a bo ritmo.

 Algo similar pode verse coas promesas dos grandes grupos financeiros de investir o capital necesario na transición enerxética. Se os asinantes non presentan plans críbeis e concretos a curto prazo, isto cheira máis a lavado verde. Segundo un investidor, os compromisos voluntarios non resolven o problema. O que se necesita é unha regulación. Exactamente o que eses grupos financeiros non queren, abofé.

 O importante nunha cimeira deste tipo é que se alcance algún tipo de consenso. Que se eviten divisións ou recriminacións como as de Copenhague en 2009. Para esta cimeira, é moi importante establecer unha folla de ruta clara que poida impedir de forma críbele que o mundo supere os 1,5 °C.

 A cuestión é, logo, como garantir que esa folla de ruta se faga realidade. A verdadeira loita respecto diso non se librará na devandita cimeira. Mentres os gobernantes sigan o camiño dos grandes grupos de capital, estas cimeira seguirán a limitarse a promesas vagas e non vinculantes e o noso planeta estará condenado.

 Depende de nós construír un equilibrio de poder diferente e obrigar os líderes do goberno e a elite económica a tomar un rumbo diferente. Unha actuación que non asegura os beneficios dos grandes grupos de capital senón os do planeta. Un rumbo que evite que a factura a paguemos nós, a xente común.

 A xente nova entendeuno ben coas súas folgas climáticas. É fundamental que os traballadores busquen tamén formas de loita que garantan a supervivencia do noso planeta e que o fagan de forma social.

 

[Artigo tirado do sitio web Alainet, do 12 de novembro de 2021]