O goberno de Italia en guerra cos inmigrantes
Despois de apenas tres semanas no goberno, Giorgia Meloni iniciou unha guerra contra as organizacións que rescatan inmigrantes. Ademais de producir un incidente diplomático con Francia, este asunto móstranos até que punto Europa quedou atrapada na axenda antiinmigrantes da extrema dereita
Ameazas, mentiras e transgresión de convenios internacionais. Outro goberno italiano, outra rolda de intentos de converter os portos de Italia nun circo de violacións e disputas deshumanizantes. Outra rolda da que o réxime de fronteiras racista de Europa sae fortalecido. É coma se o mar estivese con arames e cada barco fose un posto de control.
A inmigración é o pesadelo da política italiana desde hai máis dunha década. Os barcos poboados de almas desesperadas nunca abandonaron os titulares dos xornais, nin cando a cobertura é positiva (e recoñece a ampla resistencia do proletariado africano e asiático fronte a un réxime de fronteiras inxusto e divisivo) nin cando é negativa (unha distracción espectacularizada do asedio da clase dominante italiana a toda a sociedade).
A historia foi a máis co novo goberno formado en outubro, coalición de dereita que inclúe o misóxino magnate dos medios Silvio Berlusconi, o trumpista e putinista Matteo Salvini e, na dirección, a primeira ministra Giorgia Meloni e o seu partido «posfascista», Fratelli d’Italia. Non foi ningunha sorpresa que, despois de entrar en funcións hai tres semanas, esta coalición apuntase os seus canóns inmediatamente contra as misións de rescate das oenegués no Mediterráneo.
Nin Italia nin Europa organizan campañas oficiais de busca e de rescate desde 2014; a maioría dos inmigrantes que chegan polo mar fano sen asistencia, ou son interceptados por embarcacións comerciais ou militares sen ningunha experiencia no asunto. No entanto, tamén hai moitos inmigrantes que son rescatados no mar polos barcos das oenegués. Das oitenta e cinco mil persoas que sobreviviron á viaxe a Italia, só este ano, ao redor dun quinto foron rescatadas por activistas. Despois de medio século de lexislación marítima e convenios internacionais, as obriga e os límites dos rescatadores son evidentes: calquera persoa rescatada no mar debe ser conducida ao porto seguro máis próximo; calquera persoa que desembarque nun porto ten dereito a pedir asilo.
Malia a clareza e a simplicidade destas leis, os gobernos italianos sempre tentaron pasalas por alto, atentando no proceso contra os dereitos humanos de quen alcanza as costas da península. Aconteceu en 2009, cando os militares italianos, baixo as ordes de Berlusconi, transportaron por centos refuxiados de África do Leste a Libia. Aconteceu nun tortuoso 2016, cando o goberno, baixo a dirección do Partido Democrático italiano, interveu as embarcacións dos rescatadores, puxo axentes do servizo secreto a bordo e logo iniciou un proceso penal. Aconteceu en 2018, cando Salvini, entón ministro do Interior, detivo por centos a inmigrantes que viaxaban a bordo dos botes da garda costeira e das oenegués. Aconteceu en 2021, cando, recentemente entrado en funcións, o goberno tecnócrata de Mario Draghi confiscou embarcacións e entrou en vivendas de activistas. Polo primeiro destes casos, Italia foi condenada polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos; polo segundo, os rescatadores aínda están en xuízo; polo terceiro, Salvini está no banco dos acusados.
Fronte ao horror desta política racista, seica esteamos tentados a aceptar os límites dun chamado á solidariedade que exprese unha humanidade tan universal como imprecisa; fronte á súa consistencia, talvez sexa igual de tentador ignorar a historia e tratar cada momento coma se fose tristemente o mesmo. Mais sería un erro. As preguntas que nos debemos facer agora son: En que sentido este momento presente é diferente dos do pasado? Que forzas políticas están a tentar aglutinar o novo goberno? E como deberiamos, en tanto que internacionalistas e socialistas, responder a esta nova conxuntura en termos políticos?
Suspender a humanidade
O novo goberno entrou en funcións mentres catro barcos rescadores de oenegués aínda estaban no mar, e declarou inmediatamente que non lles permitiría atracar en ningún porto italiano. O goberno declarou que os inmigrantes debían ser enviados aos países nos que os barcos rescatadores estaban oficialmente rexistrados, neste caso Alemaña e Noruega. Esta declaración serve á propaganda nacionalista, mais non conta co respaldo dos convenios internacionais. Porén, con máis de mil persoas a bordo, os catro barcos —o atinadamente bautizado Humanity 1, o Geo Barents, o Rise Above e o Ocean Viking— quedaron á espera de que lles asignasen un lugar seguro.
Cando o Humanity 1 —seguido inmediatamente polo Geo Barents— finalmente chegou a un porto de Catania, na costa leste de Sicilia, o goberno italiano cambiou de táctica e anunciou que só aquelas persoas que satisfixesen criterios determinados obterían permiso para desembarcar en terra firme. Implementando unha táctica nova que sorprendeu mesmo os máis familiarizados coa innovadora crueldade das políticas de inmigración italianas, o novo ministro do Interior, Matteo Piantedosi, decidiu enviar un equipo médico a bordo para seleccionar quen serían aceptado e quen non. Reitero: para seleccionar, entre as 150 persoas que sobreviviran á tortura e aos horrores dos campos de concentración libios e aos perigos do mar, quen serían considerado digno de ser aceptado por Italia, e quen, en cambio, serían forzado a permanecer a bordo coa posibilidade de ser novamente expulsado cara a augas internacionais.
Cando terminou este proceso completamente ilegal —criticado publicamente por militantes e sindicatos— as vinte e catro persoas que permaneceron a bordo protestaron contra a súa detención de todos os xeitos posíbeis: folgas de fame, autolesións, saltos pola borda, mensaxes de sufrimento esborranchados en letreiros que sobresaían entre as claraboias. Os médicos de toda Italia escribiron unha carta aos seus colegas do porto acusándoos de infrinxir o xuramento hipocrático. Despois de días de protestas a bordo e no peirao, o goberno emitiu a orde de permitir o desembarco de todos os pasaxeiros. E con pouca cobertura mediática, o terceiro barco —o Rise Above— foi enviado a Reggio Calabria, onde os seus centos de pasaxeiros foron recibidos sen ningunha «selección» pseudocientífica.
Aboubakar Soumahoro, exsindicalista recentemente elixido como deputado polo partido de esquerda Sinistra Italiana (e único membro negro do novo parlamento), subiu ao barco a expresar a súa solidariedade coa tripulación e cos pasaxeiros. Dixo que «o goberno está a correr unha carreira para ver quen é máis ‘identitario’. E están ao facer sobre as costas dos máis indefensos. Recomendareille á primeira ministra que lea algunhas das obras de Hannah Arendt, en primeiro lugar Eichmann en Xerusalén».
O consello de Soumahoro debe ser considerado con seriedade. Que podería aprender Meloni destas páxinas? O nazi Adolf Eichmann, xulgado en Israel polo seu papel no Holocausto, declarou que o seu principio orientador era a importancia de aplicar a lei e citou mesmo o filósofo da Ilustración, Immanuel Kant. Como notou Arendt nos seus informes do xuízo, Eichmann ignoraba que, para Kant, seguir a lei debe implicar sempre preguntarse a un mesmo que é xusto e que representa o noso deber en termos morais. Noutras palabras, Eichmann só lembraba a lei, pero esquecera os principios de solidariedade e humanidade. Isto era para Arendt a «banalidade do mal».
Mais neste caso, o goberno non actuou no nome da humanidade nin tampouco no nome da lei. A extrema dereita que ten o poder tentou aplicar medidas drásticas con man dura, aínda que tivo que se abrandar antes de chegar ao fondo. Publicada ás présas, a nova lei contra os barcos de rescate das oenegués, ten erros que axiña quedarán expostos nos tribunais; a infracción dos dereitos humanos escandalizou mesmo os seus aliados da Igrexa católica; e os militantes contra os que apuntan están organizados, teñen equipos de avogados especializados e unha década de experiencia contra o Estado italiano. En fin, case ninguén diría que o primeiro paso de Meloni sexa un éxito.
Solidariedade europea
Coma se non fose suficientemente malo, despois do escándalo o goberno de Meloni xerou un incidente diplomático. O cuarto barco de rescate, o Ocean Viking (operado pola organización francesa SOS Méditerranée) decidiu non atracar nun porto italiano e volver a Francia.
O Ocean Viking cantou vitoria por conseguir que lle asignasen un porto para socorrer as máis de duascentas persoas que levaba a bordo. A dereita italiana tamén cantou vitoria, e axitou os seus electores dicindo que obrigaran a outros países a quitar os inmigrantes da órbita de responsabilidade de Italia. Doutra banda, os militantes denunciaron o precedente que estaba a sentar o goberno italiano, e o goberno francés respondeu con carraxe que o atraque non fora acordado. O momento non foi oportuno: o goberno francés está ansioso por compracer a ese cuarto dos electores que votou pola extrema dereita de Marine Le Pen, e está a discutir unha nova lei de inmigración con este fin. Despois de vinte días no mar, o barco atracou no porto de Toulon, e os inmigrantes foron albergados nunha militarizada terra de ninguén. As declaracións oficiais van e volven mentres o goberno de Emmanuel Macron discutiu a posibilidade de traer de volta o seu embaixador en Italia (como fixo en 2019), enviou centos de xendarmes para protexer a fronteira con Italia e ameazou con abandonar o programa europeo para «relocalizar» a 3.500 inmigrantes de Italia en Francia.
Nesta recente guerra de palabras diplomática, a importancia da «solidariedade europea» recibiu novos sentidos. «Os outros países están a nos illar», di chorando o ministro do Interior italiano, «non están a actuar segundo o espírito de solidariedade europeo». «Debemos obedecer as regras», retruca o goberno alemán, «temos un mecanismo que garante a solidariedade». «Si, podémonos facer cargo dalgúns», din os franceses, «pero gustaríanos que Italia lembre que é a principal beneficiaria da solidariedade europea» (entendéndose en termos de redistribución económica entre os Estados que forman parte da UE). O único remanente da hexemonía centrista anterior, o presidente Sergio Mattarella, tentou acougar as augas: «isto é un desafío que só poderemos superar mediante a solidariedade europea». Pola súa banda, Meloni terminou atopando un aliado en Manfred Weber, portavoz do Partido Popular Europeo (PPE) —principal grupo de centrodereita do parlamento da Unión Europea— que tamén afirmou que «non podemos abandonar a Italia, necesitamos mostrar solidariedade a nivel europeo».
Temos que ter coidado coa palabra «solidariedade» cando está na boca dos herdeiros de Mussolini. Canto máis a repiten, máis claro queda que neste caso non significa apoio mutuo e reciprocidade, senón xogar ao ping-pong coas vidas das persoas: solidariedade é pasar o fardo da inmigración, ceder parcialmente a fronteira ás hordas que chegan ou se van. En efecto, «solidariedade europea» é unha típica frase retórica da política italiana, que suxire que os políticos son vítimas e que o seu país está obrigado a levar a peor parte da inmigración. Porén, os números din outra cousa: Italia ten índices de inmigración relativamente baixos en comparanza cos países de Europa do Norte aos que critica.
E aínda que talvez os militantes dos países europeos máis ricos tamén sintan a tentación de esixir que os seus gobernos reciban os inmigrantes que desembarcan nos portos italianos, deberían evitar caer nestes xogos da clase dominante. As persoas non deben ser «relocalizadas» mediante mecanismos acordados por burócratas (sistema reiterado a semana pasada por Italia, Malta, Chipre e Grecia): simplemente debemos recoñecer o dereito das persoas a tomar decisións e moverse con autonomía. Para os internacionalistas, a solidariedade europea debe significar reabrir as fronteiras internas de Europa, volver á liberdade de movemento estipulada no acordo de Schengen e resistir os cercos racistas implementados despois do «verán de migración» de 2015 e exacerbados durante a pandemia.
Entre os varios acordos, se cadra o único xesto real de solidariedade —de manter a posición e non ceder— veu do líder antiinmigración húngaro, Viktor Orbán, que non invocou o termo, pero chiou un saúdo («Debemos estar moi agradecidos a Giorgia Meloni e o novo goberno italiano por protexer as fronteiras de Europa»), e destacou a «vitoria» de Meloni na prensa nacional. En efecto, non é coincidencia que, nas inminentes propostas europeas sobre inmigración, Italia sexa o principal aliado de Hungría no combate contra toda reforma progresista. Entrementres, o goberno de Orbán aínda ten expectativas de recibir fondos do Plan de Recuperación pospandémica da UE a pesar da súa constante violación dos dereitos humanos dos inmigrantes e dos militantes de organizacións democráticas.
Fascista, incompetente ou as dúas cousas?
Polo de agora, semella que o goberno sufriu unha derrota vergoñosa. Incompetencia diplomática, avogados que fixeron anotacións erradas, profesionais anoxados: non parece un camiño cara á estabilidade económica nin política. Os que están a cargo carecen á vez de toda experiencia de goberno e do radicalismo que os escusaría pola súa inxenuidade. De feito, aínda que leva poucas semanas na lexislatura, non é a primeira vez na que demostran certa torpeza xurídica. Tamén publicaron un decreto contra as raves e promoveron unha lexislación contra o aborto que conteñen elementos evidentemente anticonstitucionais.
Isto distingue nitidamente o novo goberno dos seus predecesores. Aínda que puxo fin a algúns dos peores (e en moitos casos inconstitucionais) abusos do breve período no que Salvini estivo no poder, o multipartidista goberno tecnócrata de Draghi foi unha desfeita para a democracia e un aliado das empresas, non dos traballadores. Pero era considerado competente e fiábel. Como sexa, en termos de xestión das crises xemelgas da pandemia (á cal tivo que responder Draghi) e a guerra de Ucraína, nin sequera a competencia tecnócrata alcanzou. Se o novo goberno profunda estes niveis de fracaso técnico que demostrou até o de agora, podería perder o apoio da clase dominante. En efecto, xa empezaron a abrirse algunhas fendas coa crítica de Berlusconi e dos membros do seu partido ao enfoque do ministro do Interior.
Pero talvez o goberno italiano sexa menos torpe do que parece. Se o ano pasado, para Draghi e a clase política europea a «solidariedade europea» significaba redistribuír a riqueza de norte a sur —incluída Italia— hoxe significa unirse a Ucraína contra a invasión militar rusa. Draghi e o seu goberno estiveron detrás deste proxecto e o novo goberno está a buscar outras alianzas. A última vez que un goberno de dereita estivo no goberno, en 2018, non tardou en descubrir que había pouco que gañar a nivel europeo: o intento de designar un ministro de Economía soberanista foi rapidamente vetado polo presidente Mattarella.
Mais 2022 non é 2018. A guerra e a pandemia transformaron o noso mundo. E nesta nova reconstrución de Europa, talvez os ataques racistas contra a clase traballadora africana e asiática que chega ás costas cruzando o mar terminen xogando un rol fundamental. Mentres os Estados europeos discuten o sentido da súa solidariedade, os internacionalistas debemos loitar contra as forzas da dereita política que tentan tomar Europa e manternos firmes na nosa solidariedade sen fronteiras.
[Artigo tirado do sitio web Jacobin, do 19 de novembro de 2022]