O futuro da esquerda e a Unión Europea
Se a esquerda quere realmente debilitar a UE como o poder autoritario e neoliberal en que se converteu, a saída do euro e da UE é un instrumento importante e necesario para conseguilo. Só se poderá desenvolver unha Europa democrática, internacionalista e solidaria co dereito á autodeterminación, se se acaba coa actual UE, burocrática, autoritaria e neoliberal
As esquerdas, nun sentido amplo, viviron (e viven) nun dilema ante a Unión Europea (UE): trátase de conquistala desde dentro para crear unha "Europa social" ou, pola contra, habería que saír da Unión Económica e Monetaria (UEM), é dicir, o euro, e se cadra tamén da UE, para ter uns instrumentos chave e unhas políticas soberanas politicamente como esquerda?
A socialdemocracia (para que nos entendamos, o PSOE en España ou ERC en Catalunya) así como os movementos sindicais europeos dominantes deron, tradicionalmente, un apoio entusiasta á UE, aínda que poidan criticar algúns aspectos particulares das súas políticas. Absjörn Wahl sinalou dous factores principais que o explican. Por unha banda, o relato ideolóxico que acompañou a creación da UE, é dicir, que esta debía servir para asegurar a paz entre os países europeos e que debía ser un instrumento para o progreso social dos seus pobos. Por outra banda, François Mitterrand intentou, en 1981, aplicar un programa socialdemócrata radical de esquerdas, que incluía amplas nacionalizacións, redistribución da renda e a riqueza e doutras intervencións políticas en moitas áreas. Pero antes de dous anos tivo que se botar atrás. A partir desta experiencia concluíu (xunto con Jacques Delors e outros) que o futuro dunha política socialdemócrata (keynesiana) tiña que ir ligada ao desenvolvemento dunha comunidade económica europea por riba dos estados-nación. E por iso foi un defensor entusiasta da creación dunha moeda única na UE.
E aquí podémonos preguntar: como e por que os políticos socialdemócratas podían acreditar con tanta facilidade en que a creación dun instrumento supranacional baseado nas catro liberdades presentes no Tratado de Roma -libre circulación de capitais, bens, servizos e persoas- e cunha falta total de estruturas democráticas podía ser un instrumento para crear unha "Europa social"? Aínda que é menos explicábel como crían que se podía chegar a este obxectivo coa progresiva desregulación das economías e o aumento das forzas do mercado que significaron progresivamente, o establecemento do mercado único en 1986, o Tratado de Maastricht en 1992 e o Tratado de Lisboa en 2007.
Como se dixo antes, polo menos unha parte das forzas socialdemócratas (e tamén dalgunha esquerda "teoricamente" máis radical) foi crítica coas políticas emprendidas tras a crise de 2008/2009, así como co brutal tratamento recibido para Grecia despois da vitoria de Syriza en 2015 . En canto ás políticas ante a crise, co fin de salvar os mercados financeiros os gobernos e a UE inxectaron diñeiro no sistema bancario privado. Isto fixo aumentar os déficits e a débeda públicos en moitos estados europeos. Rapidamente a UE, a través do Pacto de Estabilidade e Crecemento, pediu que as contas públicas volvesen ao equilibrio, cos conseguintes recortes nos servizos públicos e nos salarios, o aumento do paro e un forte ataque os dereitos dos traballadores, as condicións de traballo e as pensións (é dicir coa "depreciación interna", xa que os estados non podían intervir sobre o tipo de cambio do euro). É dicir, a "Europa social" non só foi deixada de lado, senón que sufriu un ataque masivo que a fixo retroceder de forma moi importante.
Desde a esquerda máis radical está presente a pregunta: pódese reformar a UE desde dentro? Así, Costas Lapavitsas (A esquerda contra a Unión Europea) e outros ven a Unión Europea como un atranco para poder desenvolver un programa de esquerdas progresista radical. E Asbjörn Whahl, de novo, resume cales son as barreiras estruturais e institucionais da UE e da UEM que o impiden: primeiro, o déficit democrático que tendeu a aumentar nos últimos anos; segundo, uns tratados (constitución europea) neoliberais que fan que o socialismo, e mesmo o keynesianismo, sexan ilegais na UE; terceiro, unha lexislación irreversíbel, xa que se necesita un acordo do 100% dos países para cambiar un tratado; cuarto, o euro como unha restrición económica cun banco central non controlado democraticamente; quinto, un desenvolvemento desigual entre os Estados membros que dificulta calquera actuación ou resistencia coordinada; sexto, o crecente papel do Tribunal de Xustiza Europeo que recentemente adoptou acordos que debilitan os dereitos dos sindicatos e sétimo, un amplo sistema de sancións financeiras aos estados se non cumpren o previsto nos tratados ou acordos da UE. Polo tanto, trataríase de crear "outra Europa" alternativa á existente.
Agora ben, para poder avanzar neste sentido hai unha análise coidadosa da relación de forzas e de poderes, e a conseguinte definición dunha estratexia para chegar, xa que os desenvolvementos políticos dunha sociedade non están illados dos conflitos, da loita de clases e da correlación de forzas entre estas. Desde o colapso dos países comunistas e a rotura do compromiso entre as clases sociais no mundo occidental, e en concreto en Europa, o comunismo e a socialdemocracia están en crise. E, en xeral, as forzas de esquerdas e os movementos sindicais en Europa están en crise. E a UE xogou un importante papel nesta crise co paso dunha hexemonía do keynesianismo a unha do neoliberalismo (na súa versión ordoliberal alemá) -cun importante papel da introdución do euro-, o que deu forzas ás elites capitalistas na súa loita contra os movementos e os intereses dos traballadores e as clases populares. A hexemonía do neoliberalismo e a adopción de formas cada vez máis autoritarias reforzáronse a partir da aplicación das políticas de austeridade (e o conseguinte aumento do paro) coa crise de 2008, as cales desmantelaron o estado do benestar e debilitaron enormemente o poder negociador dos movementos sindicais (que en 2015 tiñan a metade dos afiliados de 1980). E esta política non é simplemente incorrecta ou inapropiada e que se pode solucionar con máis diálogo social, como defenden os socialdemócratas e as forzas que queren mellorar a UE actual, senón que é a expresión de intereses de clase que están en conflito.
A opción da saída (o éxito) do euro, e mesmo da UE desde a esquerda requirirá, para ter posibilidades de éxito, unha boa análise das relacións de poder e de forza a cada sociedade concreta , e de forma moi importante unha relevante mobilización desde as clases populares e, se é posíbel, a solidariedade externa. Hai algunhas forzas de esquerda que se resisten a esta opción por medo a ser acusadas de ter a mesma posición que a extrema dereita racista e nacionalista. Pero, realmente, o que é certo é o contrario. Se a esquerda quere realmente debilitar a UE como o poder autoritario e neoliberal en que se converteu, a saída do euro e da UE é un instrumento importante e necesario para conseguilo. Non é a crítica radical da UE desde a esquerda a que fai medrar a extrema dereita senón que son as políticas realizadas pola UE que devastaron a vida de millóns de persoas da clase traballadora e do resto das clases populares, fomentando o descontento e os crecentes sentimentos de falta de poder. Só se poderá desenvolver unha Europa democrática, internacionalista e solidaria co dereito á autodeterminación, se se acaba coa actual UE, burocrática, autoritaria e neoliberal.
Como di o reputado profesor Wolfang Streeck, "até cando ten que esperar a esquerda para facer progresos electorais entre os traballadores e as clases medias reformistas europeas, senón xa agora? ... A primeira e máis básica razón (pola que non se fai) é a total ausencia dunha estratexia política realmente de esquerdas respecto da Unión Europea, que sexa realistamente anticapitalista, ou polo menos antineoliberal”.
[Artigo tirado do sitio web catalán La Directa, do 28 de decembro de 2020]