O FMI: Arma absoluta do capital financeiro transnacional
As chamadas políticas de axuste son economicamente recesivas e socialmente regresivas, pois o único obxectivo real do FMI é que os debedores paguen os servizos da débeda aos acredores. Con tales políticas a espiral da débeda segue medrando
- No medio dunha feroz ofensiva contra os traballadores de todas as categorías e os xubilados, o Goberno de Macri, á beira do abismo financeiro, pide axuda ao Fondo Monetario Internacional.
O que é algo así como meter o raposo no galiñeiro para que coide as galiñas.
Como exemplo recente pódese citar Grecia, onde a intervención mafiosa e chafalleira da Troika (Comisión Europea, Banco Central Europeo e Fondo Monetario Internacional) empobreceu a maioría da poboación até límites inaturábeis, levou ao desmantelamento dos servizos esenciais (saúde, educación, seguridade social, etc.) e ao espolio de boa parte do patrimonio nacional, agora en poder de grandes empresas transnacionais.
O goberno « progresista» de Tsipras capitulou incondicionalmente malia a opinión claramente manifestada pola maioría do pobo grego nunha consulta popular.
Non se pode agardar outra cousa para Arxentina coa «axuda» do Fondo Monetario Internacional, pois esta foi e é a política do FMI nos feitos desde a súa creación en 1944.
Vexamos.
En xullo de 1944 a Conferencia Monetaria e Financeira de Bretton Woods acordou a creación do Fondo Monetario Internacional (FMI) e do Banco Internacional de Reconstrución e Fomento (BIRD). Este último como parte do grupo do Banco Mundial.
Xa en 1943, cando se comezaba a enxergar a fin da Segunda Guerra Mundial, os estadounidenses e os ingleses comezaron a discutir as bases da organización da economía mundial na posguerra.
John Maynard Keynes, encargado polas autoridades británicas de participar nas deliberacións, propugnaba a creación dunha cámara de compensación mundial (Clearing Union) que permitiría facer todas as transaccións internacionais a un tipo de cambio fixo referido a unha moeda internacional emitida pola Clearing House, o "bancor". Tratábase dun verdadeiro sistema monetario internacional regulador das finanzas internacionais, que conservaba a simetría entre as partes, con mecanismos de control e eventualmente de financiamento para os países deficitarios e unha participación de cada país en función das súas capacidades financeiras. Sería unha especie de Banco a escala internacional no que os "clientes" serían os Estados.
Mais esta proposta non foi aceptada polos Estados Unidos, nese momento no cume do seu poderío económico como único gran beneficiario da Segunda Guerra Mundial, que impuxo en Bretton Woods os seus puntos de vista: un sistema de cambios fixos (cunha elasticidade do un por cento en máis ou en menos sobre a paridade establecida entre as moedas) e a paridade establecida en relación co ouro ou co dólar dos Estados Unidos (artigo IV dos Estatutos do FMI, antes da reforma de 1978).
Así é como na práctica o dólar pasou a ser moeda internacional, obrigando a todos os países a acumular reservas en dólares para facer fronte ás flutuacións das súas respectivas moedas, resultante do estado do seu balance de pagamentos.
O sistema de Bretton Woods estableceu pois un privilexio exorbitante a favor dos Estados Unidos en materia de pagamentos internacionais, que nos feitos, serviu para que o resto do mundo financiase o seu déficit orzamentario.
Esta foi a base dunha desorde crecente do sistema monetario internacional que se institucionalizou en 1975 co abandono do sistema de tipos de cambios fixos (reforma, vixente desde 1978, do artigo IV dos Estatutos do FMI).
É dicir, abandonouse un principio ordenador do sistema monetario (o sistema de cambios fixos) pero mantívose nos feitos o dólar como moeda internacional, de maneira que todo o resto do mundo continuou subvencionando a economía dos Estados Unidos, pois os Bancos centrais dos outros países seguiron intervindo para evitar a baixa do dólar.
Iso permitiu e permite aos Estados Unidos apropiarse dunha gran parte do produto do traballo e dos aforros dos pobos de todo o planeta.
Esta situación refórzase pola circunstancia de que os dólares emitidos pola Reserva Federal (moeda fiduciaria, é dicir sen respaldo de ouro desde 1933) inundan todo o mundo para financiar o déficit orzamentario dos Estados Unidos. En setembro de 1947 a Asemblea Xeral das Nacións Unidas aprobou sen votación os acordos entre as Nacións Unidas, por unha banda, e o Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial, en tanto organismos especializados do sistema das Nacións Unidas, pola outra.
Nos feitos, os acordos constituíron máis unha declaración de independencia de ambos os organismos financeiros que de cooperación coas Nacións Unidas.
No debate sobre os acordos, realizado no Consello Económico e Social en agosto de 1947, o representante de Noruega dixo que o ECOSOC se apartaría das disposicións da Carta das Nacións Unidas se os aprobase, engadindo que a súa delegación non estaba disposta a recoñecer o Banco Mundial como organismo especializado, someténdose ás condicións impostas polo mesmo Banco. O representante da Unión Soviética, pola súa banda, sinalou no mesmo debate que certas disposicións dos dous acordos violaban os artigos 57, 58, 62, 63, 64 e 70 da Carta das Nacións Unidas, referidos ao funcionamento dos organismos especializados e ás facultades do Consello Económico e Social a ese respecto. O representante de Venezuela lamentou que os acordos fosen máis lonxe dos que parecía necesario, en particular o parágrafo 3 do artigo IV, que aconsellaba as Nacións Unidas que evitasen facer recomendacións ao Banco con relación aos empréstitos ou ás condicións ou circunstancias do seu financiamento[1].
En 1997 participamos, en representación dunha ONG, na reunión do Grupo de Traballo sobre o Dereito ao Desenvolvemento da Comisión de Dereitos Humanos das Nacións Unidas. Alí tivemos ocasión de intervir e formularlles preguntas aos representantes do FMI e do Banco Mundial.
As conclusións que puidemos extraer do devandito diálogo comunicámolas á Comisión de Dereitos Humanos nunha intervención oral durante as súas sesións de marzo de 1997. En síntese dixemos que o FMI non se ocupaba do desenvolvemento nin do pleno emprego, que figuran entre as funcións que lle atribúen os seus Estatutos. En canto á política monetaria, dixemos que o FMI era incapaz de evitar a anarquía financeira internacional e apenas desempeñaba o papel de bombeiro, en situacións tales como a crise mexicana ou prestaba diñeiro por razóns políticas como o fixo con Rusia en vésperas electorais. En canto á débeda, afirmamos que o papel do FMI consistía basicamente en manter a presión sobre os países debedores e impoñerlles políticas contrarias aos intereses nacionais e populares.
No período de sesións da Subcomisión de Dereitos Humanos das Nacións Unidas, celebrado en xullo-agosto de 2001, dous dos seus membros, a señora Udagama e o señor Onyango, presentaron un informe sobre a mundialización[2].
Os autores dicían no informe que aínda que a protección e promoción dos dereitos humanos é primordialmente unha obriga dos Estados, outras entidades tales como a Organización Mundial do Comercio, o Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial non están de xeito ningún exceptuadas de responsabilidade nese terreo. Afirmaban que as institucións internacionais multilaterais “teñen a obriga de non tomar medidas que afecten a situación social dun país dado”.
No debate que se deu na Subcomisión, o representante do FMI afirmou que a devandita institución non ten mandato para ter en conta os dereitos humanos nas súas decisións e que non está obrigada polas diferentes declaracións e convencións relativas aos dereitos humanos[3].
Esta declaración do representante do FMI provocou vivas réplicas de varios membros da Subcomisión, afirmando un deles que “non é admisíbel que o FMI non se someta ao dereito internacional” e outro membro suxeriu que a Subcomisión “debía adoptar unha posición clara indicando que os sistemas comerciais e financeiros están sometidos ao dereito internacional e polo tanto teñen a obriga de protexer e respectar os dereitos humanos”.
No seo do FMI, o poder de decisión pertence aos cinco países que reúnen a maioría das cotas, pois o artigo XII sección 5 dos seus Estatutos establece o voto ponderado nos órganos de dirección (Consello de Gobernadores e Consello de Administración). Ademais, un só país, os Estados Unidos, pode bloquear certas decisións importantes (por exemplo o restablecemento dun sistema internacional de cambios fixos) porque dispón dunha porcentaxe de votos superior á minoría de bloqueo, que é do 15 por cento.
De xeito que un pequeno grupo de países, moi poderosos economicamente, impón ao resto do mundo as orientacións da política económica. E no caso particular da débeda externa e das políticas de axuste sucede o mesmo. De maneira que as "recomendacións" e "principios directores" do FMI non son outra cousa que a coacción exercida sobre os países que queren renegociar a débeda ou obter empréstitos do sistema financeiro internacional, a fin de que adapten a súa política económica e financeira aos intereses do gran capital transnacional: privatización dos servizos públicos, redución do gasto social, aumentos das tarifas dos devanditos servizos, conxelación dos salarios, apertura incondicional das fronteiras aos produtos e servizos estranxeiros, etc. Son as chamadas “condicionalidades”.
Nos feitos, as institucións de Bretton Woods teñen un poder de decisión excepcional sobre as orientacións das economías nacionais dos países menos desenvolvidos, como mandatarios dos países ricos, sen base ningunha no dereito internacional vixente. Pola contra, non teñen ningún poder sobre as orientacións económicas dos países ricos, malia que a enorme débeda externa e interna dalgúns deles xustificaría amplamente a aplicación dunha política de axuste estrutural, de acordo ás concepcións do Fondo. Nin o Fondo nin o Banco Mundial, malia que as grandes potencias din que son os "únicos organismos competentes" do sistema, teñen unha política mundial económica e/ou financeira. Tal política segue o ronsel dos intereses conxunturais do capital financeiro e industrial transnacional.
Todo isto confirma que o FMI e o Banco non son na práctica organismos especializados do sistema das Nacións Unidas, como está previsto na Carta da ONU, simples instrumentos e mandatarios das grandes potencias e do gran capital.
De xeito que o Estado que quere ter acceso ao crédito internacional debe axustarse aos "principios directores" do FMI que, de maneira xeral, son os seguintes:
1)..."apertura dos sectores que estiveron protexidos fronte á competencia do mercado e a eliminación de subvencións...";
2)..."reducir as presións inflacionarias, alentar a repatriación do capital e fomentar o investimento estranxeiro directo..." (Comunicado do Comité Provisional da Xunta de Gobernadores do FMI, Comunicado de Prensa Nº 89/44, do 25/9/89);
3)..."conter a demanda global...";
4)..."saneamento das empresas públicas...";
5)..."flexibilización do control de prezos e das restricións comerciais" (acordo con Mauritania);
6)..."revisión da escala de dereitos de importación e dos prezos agrícolas..." (Acordo con Costa Rica, Bulletin du FMI, 5 juin 1989, p. 174).
Etc.
Estes "principios directores" incluíronse nos acordos celebrados con numerosos países.
As chamadas políticas de axuste son economicamente recesivas e socialmente regresivas, pois o único obxectivo real do Fondo é que os debedores paguen os servizos da débeda aos acredores. Con tales políticas a espiral da débeda segue medrando porque a economía dos países debedores permanece estancada ou crece lentamente, co que se lles fai aínda máis difícil cumprir cos acredores, e débense contraer novos empréstitos para pagar os servizos dos empréstitos anteriores. Así a débeda externa non deixa de medrar e convértese en débeda eterna[4].
- O caso arxentino
A outra cara da medalla da ditadura do capital financeiro transnacional é a estrutura económico-financeira capitalista integrada ao capitalismo mundializado dos países que, como Arxentina e case todos os países do mundo pouco desenvolvidos ou semidesenvolvidos, incluídos os que contan -ou contaron até hai pouco- con Gobernos “progresistas”.
Estrutura que permaneceu inalterábel en todos os casos e que os fan dependentes do gran capital industrial e financeiro transnacional e polo tanto expostos á súa voracidade.
En cifras redondas, a débeda externa arxentina sufriu a seguinte progresión desde 1966 até o de agora.
Cando se produciu o golpe militar de 1966 andaba polos 3.200 millóns de dólares. Ao restablecerse en 1973 os gobernos constitucionais aumentara a 4.800 millóns, é dicir, un 46%. Durante os Gobernos de Cámpora, Frejuli e Isabel Perón (1973-76) aumentou a 7.800 millóns (62%). Durante a ditadura 76-83 aumentou a 45.000 millóns (465%). Con Alfonsín aumentou a 65.000 millóns (44%) e con Menem a 191.000 millóns (123%).
Cos Kirchner (2004-2015) mantívose estábel en torno a esa cifra.
Con Macri actualmente a débeda anda polos 300.000 millóns. É dicir, que aumentou unhas CEN VECES desde 1966. Existe unha abondosa bibliografía sobre todo ese período coas súas distintas particularidades, á cal me remito por mor da brevidade.
Pero merece un breve comentario o feito de que a débeda non aumente nos doce anos de goberno kirchnerista.
En efecto, a débeda non aumentou porque durante ese período se fixeron pagamentos aos acredores por 190.000 millóns de dólares coas reservas de ANSES e do Banco Central acumuladas durante a festa da soia e contraendo novas débedas. O resultado foi que malia ese astronómico reembolso cando terminou o mandato de CFK se seguía debendo o mesmo que en 2004: uns 190.000 millóns. Sumado o que se pagou durante os Gobernos K máis o que se seguía debendo en 2015 dá a bonita suma de 380.000 millóns de dólares.
Este proceso de “pagamento serial” (CFK dixit) da débeda estivo en boa parte centrado na lei chamada “do pagamento soberano local da débeda exterior da República Arxentina” de 2014 […] Esta lei, en lugar de chamarse lei “do pagamento soberano local da débeda exterior da República Arxentina”, debería chamarse “lei de submisión ao capital financeiro transnacional”.
Pero máis importante aínda é que durante os Goberno de Néstor e Cristina Kirchner se mantivo invariábel en Arxentina –e mesmo se agravou - a tendencia xeral a escala mundial que indicabamos ao principio do Parágrafo II desta nota: o mantemento da estrutura económico-financeira capitalista integrada no capitalismo mundializado […]
De xeito que a loita contra a submisión aos ditados do Fondo Monetario Internacional non debe limitarse a propostas máis ou menos conxunturais senón a un proxecto alternativo xerado nos lugares de traballo, de estudo e de investigación que inclúa un estudo polo miúdo de toda a débeda externa desde que esta comezou a crecer exponencialmente para determinar que parte é lexítima e exixíbel e que parte non.
E sobre todo que inclúa reformas estruturais económicas e financeiras de fondo tendentes a romper coas ataduras escravizantes co capital transnacional, o que presupón (como se sinala dalgún xeito no documento da CEPAL citado máis arriba na nota 4) unha auténtica e profunda redistribución do produto nacional en beneficio dos traballadores e xubilados e a nacionalización dos principais recursos naturais e dos servizos esenciais.
_______________________________________________________________________
Notas
[1] Actas resumidas da xuntanza do Consello Económico e Social de Nacións Unidas, agosto de 1947.
[2] La mundialización y sus consecuencias para el pleno disfrute de los derechos humanos, E/CN/.4/Sub.2/2001/10, 2 de agosto de 2001. O informe final foi presentado en 2003: E/CN.4/Sub.2/2003/14.
[3] Cf. Communiqué de presse du 8 août 2001, HR/SC/01/11 y 12.
[4] Véxase a publicación da CEPAL La ineficiencia de la desigualdad, maio de 2018.https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/43442/1/S1800059_es...
_______________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web Alainet, do 15 de maio de 2018]