O final do ideal nórdico
A decisión de Finlandia e Suecia de se unir á OTAN non só ameaza con intensificar aínda máis o conflito entre a OTAN e Rusia, senón que aumenta a dependencia da UE dos Estados Unidos. Aínda máis grave, reforza a división do mundo en dous campos e a militarización da interdependencia
Durante a guerra fría, os países nórdicos foron vistos como o modelo dunha sociedade ilustrada e antimilitarista guiada pola xustiza social e moralmente superior aos polos opostos da modernidade, Estados Unidos e a Unión Soviética. E os dous países que mellor representaron este modelo foron Suecia e Finlandia.
Os países comparten unha longa historia: durante séculos, Finlandia foi parte do reino de Suecia, que o perdeu ante Rusia durante as guerras napoleónicas. Desde 1814, Suecia logrou evitar guerras ou declararse neutral, como na segunda guerra de Schleswig (Dano-Prusia) de 1864.
A historia de Finlandia non foi tan pacífica, aínda que, como parte autónoma do imperio ruso, foi o primeiro país europeo en adoptar o sufraxio universal en 1906. A Revolución Rusa conduciu á independencia finlandesa e tamén a unha guerra civil en 1918 entre os Vermellos (socialdemócratas) e os Brancos (conservadores), que gañaron coa axuda militar de Alemaña. Finlandia, recentemente independizada, interveu na guerra civil rusa até 1920, cando se asinou o tratado de Tartu. Contra todo prognóstico, Finlandia mantívose democrática e os socialdemócratas puideron participar nas eleccións e unirse a gobernos de coalición desde a década de 1920.
Mentres a socialdemocracia cobraba forza en Suecia durante as décadas de 1920 e 1930, Finlandia atravesaba un período turbulento, incluído un levantamento fascista frustrado en 1930. En Suecia, o Partido Socialdemócrata chegou ao poder en 1932 e permaneceu no goberno, só ou en coalición, até 1976. Coas súas reformas sociais e liderado ético, reflectidos nunha política exterior activamente internacionalista, a socialdemócrata sueca converteuse no principal representante do modelo nórdico.
Acordo coa Unión Soviética
Mentres tanto, despois de dúas guerras contra a Unión Soviética (1939-44), a segunda como aliado da Alemaña nazi, Finlandia viu un cambio importante coas ganancias electorais do Partido Socialdemócrata de Finlandia e a nova Liga Democrática Popular Finlandesa, máis á esquerda. Para se librar da guerra de 1944, tivo que se enfrontar aos alemáns e facer concesións territoriais aos rusos. Converteuse no único país non comunista en asinar un Acordo de Amizade, Cooperación e Asistencia Mutua coa Unión Soviética (en 1948). Rexeitou a axuda estadounidense baixo o Plan Marshall e volveuse neutral de facto.
En 1952, o primeiro ministro de Finlandia, Urho Kekkonen, pronunciou un contundente discurso a favor da paz que vinculou a súa neutralidade e a súa identidade nórdica. Nun momento en que o movemento socialdemócrata xa lograra o predominio nos países nórdicos, a política nórdica de non aliñamento de Kekkonen, combinada cos logros do movemento obreiro, permitiu a Finlandia replicar o modelo sueco, con algunhas modificacións, e construír un país democrático e un estado de benestar universalista. Este foi tamén un período de rápido crecemento económico, dinamismo tecnolóxico, urbanización e diminución da desigualdade.
O internacionalismo activo de Suecia xurdiu de valores sociais compartidos que influíron na súa política exterior. A suposta superioridade do modelo social nórdico, visto como racional, ilustrado e pacífico, persistiu en parte porque as tensións militares eran moito menores que en Europa central. Isto malia que Noruega e Dinamarca son membros da OTAN e o Acordo de Finlandia coa Unión Soviética. En 1955 Finlandia uniuse ao Consello Nórdico, fundado por Noruega, Suecia, Islandia e Dinamarca tres anos antes. Desde a década de 1950, este foro interparlamentario permitiu o establecemento dun movemento de cidadáns sen pasaporte entre os estados membros, un mercado laboral común e sistemas de seguridade social compartidos.
Despois do colapso da Unión Soviética, rexurdiu a cuestión de se había un futuro para o modelo nórdico, pero agora era máis unha cuestión de se había algunha alternativa democrática e socialmente orientada á globalización neoliberal liderada por Estados Unidos. Os cambios que comezaron na década de 1970 fixeran desta unha cuestión urxente. En Suecia, o auxe das multinacionais, a loita polos fondos asalariados e a primeira crise do petróleo levaron á primeira derrota electoral dos socialdemócratas en 44 anos, en 1976.
Cando regresaron ao poder en 1982, a “terceira vía” redefiniuse como un compromiso entre a socialdemocracia e o neoliberalismo, en lugar de entre o capitalismo e o comunismo. O novo goberno tamén tentou utilizar a liberalización financeira como unha ferramenta de política macroeconómica, aumentando a influencia dos mercados de capitais globais na balanza de pagamentos e as taxas de xuros de Suecia, e finalmente decidiu desregular os mercados financeiros. Finlandia e Noruega fixeron o mesmo a mediados da década de 1980. A desregulación financeira conduciu a un ciclo de auxe e caída, así como a unha importante crise bancaria e monetaria a principios dos anos noventa. A crise foi especialmente grave en Finlandia, xa que coincidiu co colapso da Unión Soviética e do comercio con ela.
A “finlandización” baixo ataque
Despois da guerra fría, os defensores do neoliberalismo atacaron a “finlandización”. En todos os países nórdicos se falaba da necesidade de se adaptar aos tempos. Para cada problema social había unha receita neoliberal, baseada na austeridade, os recortes de impostos, a privatización, a subcontratación e a aplicación da teoría da xestión.
Na década de 1990, reveláronse os lazos íntimos de Suecia coa OTAN durante a guerra fría. Suecia seguía liderando os países nórdicos, pero agora afastándoos irrevogabelmente do modelo nórdico. Finlandia seguiu a Suecia ao solicitar o ingreso na UE en 1992 (aprobado nun referendo de 1994). O goberno noruegués tamén aplicou, pero perdeu por pouco o referendo de adhesión de 1994. Finlandia e Suecia uníronse en 1995.
As identidades de Finlandia e Suecia redefiníronse como europeas e occidentais, a diferenza dos países nórdicos neutrais, aínda que os dous coexistiron durante algún tempo e talvez aínda o fagan. Este foi tamén o momento en que comezaron os debates públicos sobre o ingreso na OTAN. Desde 1994, Finlandia e Suecia participaron no programa de Asociación para a Paz da OTAN; en particular, as forzas armadas finlandesas aliñáronse cos sistemas da OTAN e recentemente decidiron comprar 64 cazas F-35 con capacidade nuclear dos EUA. Nas décadas de 2000 e 2010, ambos os países participaron nas operacións de “apoio á paz” da OTAN e asinaron acordos de apoio á nación anfitrioa da OTAN.
Unha nova viraxe á dereita?
As respostas á invasión rusa de Ucraína proveñen en gran parte destes cambios graduais na comprensión social, as representacións dos medios e a retórica política, que preparan o terreo para unha nova viraxe cara á dereita en todo o espectro político.
Neste sentido, a invasión e o seu impacto na opinión pública só desencadearon o último paso no proceso de ingreso na OTAN, iniciado hai moitos anos. Unirse terá implicacións de grande alcance para os propios Finlandia e Suecia e para as relacións internacionais en Europa e en todo o mundo. Sinala o final do internacionalismo progresista nórdico, polo menos polo de agora.
Habitualmente se di que a neutralidade é un alicerce da identidade nacional de Suecia, mentres que para Finlandia se baseou máis no pragmatismo e o realismo político. Coa esperanza de que a guerra fría se puidese transformar, a política exterior de Finlandia volveuse algo máis activa e innovadora, como o demostra o proceso que culminou na Conferencia sobre Seguridade e Cooperación en Europa de 1975 en Helsinki. Kekkonen esperaba converter Finlandia nun construtor de pontes entre Oriente e Occidente. A idea era superar o dilema da seguridade a través do fomento da confianza e o desarmamento, e crear unha base normativa para a futura converxencia dos bloques.
Confiando nunha mellor disuasión
Mentres que durante a guerra fría os países nórdicos lograron unha comunidade de seguridade pluralista entre eles e promoveron a solidariedade e o ben común nas súas relacións exteriores, a decisión de se unir á OTAN prodúcese no medio dunha militarización da sociedade e unha nova crenza na capacidade do poderío militar para previr a guerra. a través dunha disuasión superior. A expansión da OTAN baséase na teoría da disuasión, incluída a disuasión nuclear, que á súa vez se basea no caso de que os actores operan sobre a base dunha lóxica racional.
O concepto de ben común desapareceu destas discusións, excepto en forma de esperanza de que se pode lograr a estabilidade a través do principio de disuasión, inspirando medo en quen é temido. A súa máxima expresión é a destrución mutua asegurada.
Durante a guerra fría, a neutralidade considerábase, polo menos ás veces, como un intento de transformar o conflito mundial que ameazaba a humanidade, pero hoxe é parte da estreita estratexia de destrución mutua asegurada. Ademais, o medo a Rusia alimenta a narrativa simplista dun enfrontamento entre heroicos defensores da liberdade e un imperio malvado.
A guerra de Rusia contra Ucraína levou a Finlandia e Suecia aos brazos da OTAN. Porén, as súas solicitudes para se unir son un paso máis na escalada de tensións entre Rusia e a OTAN e, en menor medida, entre Rusia e a UE. A expansión da OTAN cara ao leste desde a década de 1990 é un factor chave no conflito actual. O mundo non estivo tan preto dunha guerra nuclear desde a crise dos mísiles cubanos de 1962, e calquera paso adicional nesa dirección é perigoso. A incorporación á OTAN implica un compromiso coa disuasión nuclear, o que significa que é pouco probábel que vexamos algún intento de fomento da confianza ou desarmamento por parte de Finlandia e Suecia nun futuro previsíbel. O ideal nórdico practicamente se desvaneceu.
A decisión de Finlandia e Suecia de se unir á OTAN non só ameaza con intensificar aínda máis o conflito entre a OTAN e Rusia, senón que aumenta a dependencia da UE dos Estados Unidos. Aínda máis grave, reforza a división do mundo en dous campos e a militarización da interdependencia. A expansión da OTAN é unha preocupación non só en Rusia, senón tamén no Sur global e Asia; isto non é diferente dos australianos e os estadounidenses preocupados polo recente acordo de seguridade das Illas Salomón con China.
Estes desenvolvementos recordan os procesos que levaron á Primeira Guerra Mundial: neste punto xa non se pode evitar a posibilidade dunha catástrofe militar global. Mesmo se non sucede nun futuro próximo, son parte dunha tendencia de fondo cuxos resultados se poden facer evidentes nos próximos 10 a 20 anos, a menos que se altere o curso da historia mundial, por exemplo, por un novo movemento non aliñado. Finlandia e Suecia, coas súas decisións de se uniren á OTAN, agora están no lado errado da historia.
[Artigo tirado do sitio web Alainet, do 15 de xuño de 2022]