Nova marcha sobre Roma: O neoliberalismo e a expansión da ultradereita en Europa e nos Estados Unidos
Mentres Europa e Estados Unidos viran de forma constante cara á ultradereita, Latinoamérica e o Caribe expresan unha orientación alternativa e mesmo oposta. Ambas as derivas, tanto a de Bruxelas como a que se observa ao sur do Río Bravo, son o resultado da mesma crise do sistema neoliberal
O triunfo da ultradereita en Italia acentuou o escepticismo electoral europeo e reafirmou o fracaso das diferentes formas do neoliberalismo civilizado, mesmo aquelas que se exhiben como expresións civilizatorias ligadas ao progresismo. Giorgia Meloni obtivo o 27% dos votos, representando o partido neofascista Fratelli d’Italia. A súa alianza con Forza Italia de Silvio Berlusconi e La Lega de Mateo Salvini permitiralle constituírse na primeira muller que exerza a xefatura do goberno na península. A elección do 25 de setembro deixou como dato central o incremento da abstención, que alcanzou o seu máximo nivel histórico: o 36% do electorado. A metade da mocidade italiana menor de 24 anos non foi a votar: a ese colectivo xeracional non houbo discurso político que o interpelase.
Meloni iniciouse no activismo político aos 15 anos, dentro do partido fascista Movimento Sociale Italiano (MSI), fundado en 1946 polos seguidores de Benito Mussolini. Despois da disolución do MSI, incorporouse á partido Alleanza Nazionale, liderado por Gianfranco Fini, quen caracterizou á súa agrupación como posfascista, considerándoa como continuadora e á vez superadora do MSI. Entre 2008 e 2011 foi ministra do goberno de Silvio Berlusconi e en 2012 fundou Fratelli, que incorpora seu escudo o emblema identitario dos seguidores do Duce, a ‘fiama tricolore’.
A lema da agrupación política é ‘Deus, patria e familia’. Logo de ser elixida deputada en 2012, solicitou ocupar o despacho do Parlamento que utilizou durante décadas o fundador do MSI Giorgio Almirante. A diferenza de Alemaña, Italia non puxo problemas aos discursos políticos nostálxicos do Terceiro Reich nin impedimentos legais para restrinxir as expresións extremistas das organizacións de ultradereita. O triunfo de Meloni na terceira economía da Eurozona producirá un encoraxamento de todos os movementos ultradereitistas e un enfraquecemento do debate político. Ese baleiramento é o que lle permitiu a Meloni definirse como feminista, en aberta incoherencia coas tradicións dos colectivos promovidos polas mulleres. A líder neofascista considerou que ser feminista é poder competir cos homes e alcanzar –a pesar da súa condición de xénero– un protagonismo social.
A causa estrutural do escepticismo político e o seu contiguo rumbo de dereitización das sociedades –tanto en Europa como en Estados Unidos– é o produto do abandono, por parte do progresismo e a social emocracia, dunha representatividade popular baseada en intereses concretos. A falta de diferenciación entre neoliberalismo e dereitos sociais deixou sen representatividade as grandes maiorías, precarizadas e empobrecidas pola desregulación, o rentismo e a desprotección estatal.
Ese espazo vacante foi ocupado coa promoción dun terror social herdeiro da colonialidade supremacista: a invasión dos inmigrantes, a perda da hexemonía cristiá e o terror á substitución étnica convertéronse nos alicerces dun debate público alleo ás contradicións provocadas pola globalización e a preeminencia da especulación financeira. O desprazamento do carácter político e económico da crise ligouse á configuración dun inimigo, á vez externo e interno. Un invasor delitivo e fantasmagórico capaz de impor un relato partidario da orde, sustentado nunha anovada lóxica xenófoba.
Medo colonial
O voto da dereita radical triplicouse desde 2014 á actualidade mentres as esquerdas educadas se encargaban de estabelecer debates tecnocráticos, ou de recoñecemento de identidades particulares –sempre con linguaxe intelectualizada– incomprensíbeis para os traballadores, os desocupados e quen percibe a desigualdade crecente incrementada pola inflación, e unha sensación permanente de ser alleos á configuración normativa das sociedades nas que viven. Os partidos de extrema dereita medraron en 18 dos 27 países da UE nas dúas últimas décadas e superan os dous díxitos de votos en 15 deses países.
En 2018 o politólogo Yascha Mounk describiu en «O pobo contra a democracia» as orixes da deglución política que leva á apatía, a desconexión do sistema político, o autoritarismo e a demonización de colectivos. “Ao basear as campañas electorais na pura condena moral afirmando unha identidade reactiva que só consiste en alertar sobre os perversos cataclismos que traerían as formacións ultras, os partidos tradicionais eríxenas en representantes dunha alternativa real”. Franco Bifo Berardi, nun recente artigo titulado “Del fascismo futurismo futurista al geronto-fascismo”, sinala que hai moi pouca distancia substantiva entre o neoliberalismo da socialdemocracia italiana e o partido de Meloni. O seu razoamento lévao á seguinte pregunta retórica: “Por que debemos seguir acreditando na democracia representativa se a democracia representativa demostrou ser un engano contra os traballadores?”. Os referentes que Meloni caracteriza como os seus inimigos son a China de Xi Jinping, a Rusia de Vladimir Putin e a Venezuela de Nicolás Maduro.
Mentres Europa e Estados Unidos viran de forma constante cara á ultradereita, Latinoamérica e o Caribe expresan unha orientación alternativa e mesmo oposta. Ambas as derivas, tanto a de Bruxelas como a que se observa ao sur do Río Bravo, son o resultado da mesma crise do sistema neoliberal. No caso latinoamericano –de forma desordenada e non do todo coherente–, consolídase sobre a base dunha saída multicultural e plurinacional de carácter incluínte: desde México á Arxentina sucédense movementos políticos opostos ao esquema globalista imposto polo trípode do poder real sustentado por Wall Street, as transnacionais e o complexo militar-industrial. Pola súa banda, a resposta europea sostense na actualización do principio de Carl Schmitt, que require un inimigo –interno e á vez externo– co fin de aglutinar as forzas nacionais para superar e eludir as contraccións de clase.
Comúns denominadores
Porcentaxes de poboación excluída na Unión Europea
O modelo do estranxeiro invasor, funcional á dicotomía artificiosa de civilización e barbarie, é tributario do presente atlantista, para o que as únicas soberanías posíbeis son as que se herdan dunha tradición colonial e imperial. Os dogmas que lle dan sustento á engrenaxe política de Donald Trump, Jair Bolsonaro, Giorgia Meloni, o francesa Marine Le Pen, os falanxistas de VOX, os oficialistas polacos da partido Lei e Xustiza, os alemáns de AfD, os macristas ou ultraliberais arxentinos ou os neonazis de Suecia son uns fieis seguidores dos que marcharon sobre Roma en 1923. Os principios que os animan, máis aló da súa fascinación financeirista, son:
- Nativismo xenófobo
- Autoritarismo patriarcal
- Armamentismo
- Moralismo punitivo
- Apoliticidade
- Desprezo pola ciencia e o mundo académico.
O nativismo esencialista considera que os Estados deben estar habitados por unha cidadanía autóctona e que todo elemento estranxeiro –sobre todo se é migrante e pobre– ameaza a homoxeneidade pacífica dunha sociedade. Walter Benjamin describía o xudeu como o outro absoluto, é dicir, un suxeito diferente que vivía inserido nunha comunidade na que o consideraban un estraño, unha implantación, unha desorde do uniforme. Ese lugar ocúpao hoxe o magrebí e/ou o subsahariano. Eles son os xudeus da actualidade: os que contaminan o supremacismo branco e colonial, e que –por esa razón– son vistos como os que ameazan con substituír os puros nativos europeos. Mentres que os refuxiados ucraínos son recibidos con compaixón, os africanos ou sirios son cominados a afogaren no Mediterráneo porque cuestionan coa súa soa presenza a centralidade cristiá, traen a multiculturalidade e esvaecen uns valores que consideran incuestionábeis.
O autoritarismo, pola súa banda, é un principio ordenador útil para limitar os conflitos que deveñen da desigualdade, a precariedade, a falta de futuro e a pobreza. A cultura patriarcal autoriza o dereito explícito á violencia para superar o caos que leva a proliferación de identidades particulares e as diversidades. Meloni anunciou que relanzará a maternidade itálica a través de diferentes programas de axuda social, para evitar que os migrantes substitúan a poboación autóctona que tende a decrecer.
O armamentismo, a valorización positiva da posesión privada de armas e a desregulación da súa comercialización é a expresión material das dúas dimensións anteriores, capaces de intimidar e disciplinar a quen postulan cambios ou pretenden desobedecer a homoxeneidade esixida.
A apoliticidade fúndase no cesamento do debate público referido ás contradicións inherentes á sociedade: a dominación, a subalternización e a distribución do ingreso, a renda e a riqueza.
A negación da construción da democracia, no seu formato de debate político e construción argumental colectiva, exixe –para os neofascismos– a des-historización dos feitos sociais: quen coñece o pasado ten máis elementos para xulgar o presente. Xa que logo, só hai que falar do presente e o futuro sen facer conexións xenealógicas. Esa é a inimizade das dereitas radicais co pensamento crítico: reivindican unha suposta simplicidade e unha sinxeleza que encobre a vontade de eliminación de toda racionalidade política, dato empírico ou fundamentación lóxica.
Antonio Gramsci, detido por orde de Mussolini en 1927 e referido como o preso 7.047 da prisión de Turi, escribe na cadea que o núcleo central do fascismo, eufemizado e negado polos seus propagandistas, é a violencia contra os traballadores e os asalariados. Meloni anunciou que promoverá unha rebaixa de impostos e que os existentes deixarán de ser progresivos: ricos e pobres deberán achegar o mesmo: un 15% con independencia dos ingresos ou a riqueza.
Na súa autobiografía, a futura xefa de goberno relata un feito traumático da súa infancia: xogando cunha candea, incendiou a casa na que vivía coa súa irmá e a súa nai. Algúns analistas consideran premonitorio ese suceso. E vincúlano co lume que ilustra o escudo da súa organización Fratelli, a ‘fiama tricolore’ que lucía Il Duce cando foi detido o 27 de abril de 1945. Ao outro día foi fusilado e o seu corpo foi exhibido cabeza abaixo, pendurado dunha estada, na Praza Loreto da cidade de Milán.
[Artigo tirado do sitio web El cohete a la luna, do 2 de outubro de 2022]