Impacto da nova vaga de acordos comerciais nos servizos públicos: estado mínimo, mercado máximo
Ante o estancamento do Acordo Xeral sobre o Comercio de Servizos da OMC, os lobbies transnacionais presionan con esta nova vaga de instrumentos do neoliberalismo, que leva ao extremo a voracidade corporativa sobre as políticas públicas en xeral e os servizos públicos en particular
Nos últimos anos comezamos a discutir sobre instrumentos que, baixo a enganosa idea de modernidade, representan unha nova ofensiva para asegurar cada vez máis a presenza do mercado en todas as esferas da vida das persoas e limitar o espazo soberano para as políticas públicas en favor das maiorías sociais. O obxectivo é a blindaxe dos esquemas de acumulación das empresas transnacionais (ETN).
Deseñados para bypasear a Organización Mundial do Comercio (OMC), os chamados acordos mega rexionais instalaron novos estándares nas negociacións internacionais. A crise dos dous pioneiros, o Acordo Transpacífico de Cooperación Económica (TPP) e a Asociación Transatlántica de Comercio e Investimento (TTIP), e o estancamento do Acordo sobre o Comercio de Servizos (TiSA), demostran que máis aló das estruturas as cláusulas chegaron para quedar. Transformáronse en impulsos renegociadores de tratados bilaterais[1] e son a chave para o intento de resucitación da OMC na XI Conferencia Ministerial de Bos Aires[2].
As dinámicas das negociacións comerciais internacionais responden á lóxica de acumulación dominante. Esta etapa do capitalismo neoliberal caracterízase pola consolidación das cadeas globais de produción, conducidas por empresas transnacionais que en xeral teñen sede no centro capitalista. A procura constante por expandir a fronteira de explotación leva ao extremo a presión pola desaparición do Estado da vida social e económica das comunidades. As empresas presionan por unha mínima regulación de actividades humanas (servizos) para asegurar a súa voracidade de lucro: nas finanzas, as telecomunicacións, o transporte, as relacións laborais, a saúde, as normas de protección do ambiente, a protección social[3]. Ao mesmo tempo, os sectores tradicionalmente reservados para a prestación pública dos servizos son crecentemente disputados como espazos de negocio para as transnacionais.
En palabras da profesora Jane Kelsey: ¨O neoliberalismo enfrontou o imperativo económico de regular os servizos en función da acumulación de capital contra o imperativo social de benestar humano, distribución da riqueza e consolidación democrática” [4]. As reformas implantadas a nivel nacional foron reforzadas e blindadas con tratados internacionais que impoñen rigorosas obrigas aos Estados[5].
Ante o estancamento do Acordo Xeral sobre o Comercio de Servizos da OMC (AXCS), os lobbies transnacionais presionan con esta nova vaga de instrumentos do neoliberalismo, que leva ao extremo a voracidade corporativa sobre as políticas públicas en xeral e os servizos públicos en particular.
A farsa da exclusión dos servizos públicos
A pretendida liberalización do comercio de servizos foi a coartada utilizada polas corporacións para intensificar as restricións á acción dos Estados. O TiSA, se cadra o instrumento que mellor consolida esta estratexia, resulta chave por varios aspectos.
En primeiro lugar, como acordo especialmente dedicado ás negociacións sobre servizos sufriu un particular lobby das transnacionais do sector, como mostra o Team TiSA[6], creado no marco da Global Services Coalition e liderado por xigantes como Google, Microsoft, AIG, Intel UPS, CitiGroup e Wallmart. Por outra banda, TiSA serviuse das condicións impostas por Estados Unidos noutros foros, como é o caso do capítulo sobre Empresas do Estado que se deseñou inicialmente para o TPP. Finalmente, ante o fracaso do TTIP e o TPP, TiSA cobra importancia pola dimensión da súa cobertura territorial e, xa que logo, pola súa maior potencialidade para presionar pola inclusión da súa ofensiva axenda nas negociacións multilaterais.
A exclusión dos servizos públicos das obrigas dos tratados é unha farsa, tal como xa deixaron claro as discusións que tiveron lugar en ocasión do AXCS. A nova vaga de acordos reitera unha vella fórmula pola cal se exceptúan os “servizos fornecidos en exercicio de facultades gobernamentais”. Estes defínense como aqueles que non se fornecen en condicións comerciais nin en competencia cun ou varios provedores de servizos[7], pero, co nivel de privatización crecente sufrido nas últimas décadas, moi poucos servizos quedarían exceptuados. Quizais a defensa nacional e a xustiza”[8]. Na lóxica dos tratados, a exclusión dun servizo determínase pola condición de mercado en que é prestado e non en atención á súa función social[9].
Esta fórmula importada do AXCS vese reforzada con outros instrumentos que tenden a debilitar aínda máis a protección dos servizos públicos e presionan para a privatización. Unha innovación da axenda corporativa de novo tipo é a negociación a través de listas negativas para establecer as excepcións ás obrigas de non discriminación e de non regulación dos mercados de servizos.
Esta é unha modalidade altamente esixente, xa que reduce ao máximo as capacidades de preservar os espazos para a regulación pública, actual e futura. Os equipos negociadores deben ser conscientes da completa gama de actividades sensíbeis que requiren ser exceptuadas e mesmo deben poder prever as mutacións tecnolóxicas e das dinámicas societarias para asegurar as exclusións a futuro. Esta modalidade de lista negativa implica que os servizos que non se listan ao momento da negociación quedarán suxeitos ao mercado[10].
A exitosa presión das corporacións por asegurar a blindaxe do seu espazo de lucro maniféstase ademais na inclusión de cláusulas como as de status quo (standstill) e trinquete (ratchet). A través da primeira os Estados comprométense a manter o nivel actual de penetración do capital privado nos servizos públicos, ao conxelar o nivel de regulación vixente no momento do asinamento. A cláusula trinquete asegura a permanencia e irreversibilidade de calquera innovación no nivel de regulación que opere nun sentido máis privatizador.
As importantes experiencias de renacionalización introducidas por países latinoamericanos en sectores de enerxía, telecomunicacións, seguridade social, transporte e servizos postais, ou a máis recente experiencia das remunicipalizacións en diversos sectores de servizos públicos desenvolvida con especial forza en Europa, serían imposíbeis coa vixencia das cláusulas status quo e trinquete[11]. Faise permanente calquera experimento privatizador e os gobernos quedan de mans atadas para a introdución de reformas que busquen recuperar o rol do Estado na protección dos dereitos máis básicos, como o acceso á saúde, educación, enerxía, auga potaábel, transporte público e saneamento, por nomear só algúns.
Omnipresente pero oculto
O termo “privatización” non se atopa en ningún dos textos oficiais, pero o sentido atravesa todos eles[12]. Desde fins dos setenta iniciouse un forte proceso de corporativización das empresas públicas, promovendo o seu baleiramento financeiro para instalar a idea da súa ineficiencia e excesiva burocratización. Este proceso culminou con accións directamente privatizadoras como a asociación con privados, a terceirización ou externalización de actividades e a venda directa de activos públicos. Fixouse como dogma que as empresas públicas deben operar con criterios de mercado para ser eficientes e que o Estado é ineficiente para a prestación de servizos públicos[13].
Empresas estatais e lobbies institucionalizados
Estados Unidos impuxo no TPP un capítulo especialmente dedicado ás empresas do Estado. Un par de días despois da conclusión das negociacións na área transpacífica, as obrigas contidas nese capítulo foron incorporados á negociación do TiSA. Estas cláusulas son instrumentos deseñados para avanzar na axenda da privatización marcada desde cedo polo Consenso de Washington. As empresas do Estado son forzadas a operar baixo estritas consideracións comerciais no que se refire á fixación de prezos, os estándares de calidade, a distribución e o marketing na prestación de servizos.
Quedan cubertas as empresas do Estado que se dediquen ¨principalmente a actividades comerciais¨, é dicir, aquelas que consistan na produción dunha mercadoría ou a provisión dun servizo vendido aos consumidores e polas cales se obteña unha ganancia[14]. Exclúese as entidades que realicen actividades sen fins de lucro, pero a definición de lucro é restrinxida e débil, polo que se pode afirmar que practicamente todas as empresas do dominio industrial e comercial do Estado quedan incluídas[15].
No mesmo sentido, recoñécense certas excepcións ás empresas dedicadas á prestación de servizos públicos, pero restrínxeselles a posibilidade de discriminar aos servizos ou provedores doutros países[16]. Desta forma, inhabilítase calquera política pública para favorecer o emprego, a innovación tecnolóxica ou a xustiza social.
En nome da ¨transparencia¨, a nova vaga de acordos contén diversos mecanismos para a institucionalización do lobby corporativo[17]. En moitos casos, os gobernos promoven o lobby e úsano de coartada para a implementación das súas axendas de axuste[18].
____________________________________________________________________________
Notas:
(1) La renegociación do Tratado de Libre Comercio de América do Norte (NAFTA), a renegociación do Acordo de Asociación Unión Europea – Chile ou a negociación dun Tratado de Libre Comercio UE – MERCOSUR son exemplos neste sentido.
(2) Son chave as disposicións en materia de comercio electrónico e regulamentación nacional. Ver: ¨Carta de la Sociedad Civil Mundial acerca de la agenda de la OMC en camino hacia la undécima Conferencia Ministerial” en: http://notforsale.mayfirst.org.
(3) Barreto, Viviana e Chávez, Daniel (2017): El TiSA y las empresas del Estado. Las lecciones de la salida de Uruguay para otros países del Sur, Transnational Intitute (TNI) – REDES Amigos de la Tierra Uruguay. Dispoñíbel en: www.tni.org.
(4) Traducción libre do orixinal en inglés.
(5) Kelsey, Jane (2008): Serving Whose Interests? The Political Economy Of Trade In Services Agreements, Routledge-Cavendish.
(6) Ver: https://servicescoalition.org/about-csi/team-tisa.
(7) TiSA, texto central, artigo I-1.3 (b) e (c).
(8) Barreto, V. e Chávez, D.: Óp. cit.
(9) Kelsey, J. (2008): Óp. cit.
(10) Kelsey, Jane (2017): TiSA. Juego sucio, UNI Global Union.
(11) Kishimoto, Satoko; Petitjean, Olivier; et al (2017): Remunicipalización. Cómo ciudades y ciudadanía están escribiendo el futuro de los servicios públicos, Trasnational Institute (TNI).
(12) Kelsey, J. (2015): The US proposed Annex on State-Owned Enterprises for TiSA, Wikileaks. Dispoñíbel en: wikileaks.org.
(13) Kelsey, J. (2008): Óp. cit.
(14) TiSA, Anexo Sobre Empresas del Estado, artículo X.1.
(15) Kelsey, J. (2015): Óp. cit.
(16) Kelsey, J. (2017): Óp. cit.
(17) TiSA, anexos sobre transparencia; dispoñíbeis en: https://wikileaks.org/tisa. TPP, capítulo sobre transparencia e anticorrupción; dispoñíbel en: www.mfat.govt.nz.
(18) Fritz, Thomas (2015): Public services under attack TTIP, CETA, and the secretive collusion between business lobbyists and trade negotiators, Association Internationale de Techniciens, Experts et Chercheurs (AITEC), Corporate Europe Observatory (CEO), European Federation of Public Services Unions (EPSU), Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO), Transnational Institute (TNI), Vienna Chamber of Labour(AK Vienna) e War on Want.
____________________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web da Revista Pueblos, do 16 de abril de 2018]
