Grecia: o colapso silenciado de todo un país
O custo humano e social da austeridade non aparece nas táboas de Excel do Eurogrupo. Págao en efectivo a poboación. Unha quinta parte da poboación vive sen calefacción ou teléfono. O 15% da poboación caeu na pobreza extrema desde un 2% en 2009
A crise grega segue aí. Os líderes europeos e o FMI lanzaron un novo ultimato a Alexis Tsipras. Ten tres semanas para presentar novas medidas de austeridad. Esgotado, o país está ao bordo do colapso financeiro, económico e moral. Os dirixentes de Syriza falan de saír do euro.
Despois de rexeitar a idea durante máis de dous anos, Syriza parece estar disposta a pensar o impensábel: abandonar a zona euro. Mentres que os funcionarios do goberno non falan diso abertamente, figuras prominentes do partido de esquerdas formulan publicamente a hipótese. Para o ex ministro de Asuntos Europeos de Syriza, Nikos Xydakis, o tema da saída do euro, en calquera caso, non debe ser considerado "tabú". "Non debería ser un tabú cando falamos do destino da nación. Chegamos ao momento en que as persoas están ao límite da súa resistencia. Coido que necesitamos unha discusión política nacional en profundidade. E esta discusión, por suposto, ten que empezar no Parlamento", declarou o martes 31 de xaneiro.
Os observadores pérdense en conxecturas. É un globo sonda persoal do ex ministro? Esta intervención pretende diminuír a presión sobre o goberno de Syriza, cando se atopa, unha vez máis, nun beco sen saída fronte aos seus acredores? Ou a asunción dunha saída do euro é realmente un escenario que discute o goberno, esgotado por non atopar ningún apoio e solucións?
A crise grega desapareceu das pantallas de radar desde o terceiro rescate, imposto despois da capitulación de Syriza en xullo de 2015. Tomáronse todas as medidas mesmo para enterrar o tema con coidado, para que non volva abrir divisións europeas, en espera de que o tempo acabase por facer esquecer Grecia. Os líderes europeos certamente non queren que o tema volva á súa axenda, á espera de eleccións este ano en Países Baixos, Francia e Alemaña.
Este intento de silenciar Grecia case funcionou. Pero a crise grega segue aí. Agora máis que nunca: o terceiro rescate, como se temía, non achega ningunha solución, nin respiro para Atenas. E o caso grego podería volver moi rapidamente ao debate europeo, se os acontecementos seguen a este ritmo. Con cada desembolso de fondos adicionais no plan, os acreedores vólvense máis esixentes. A última reunión do Eurogrupo, celebrada o 26 de xaneiro, en presenza de funcionarios do FMI, só confirmou a regra. Mentres Atenas espera a liberación dos fondos europeos para axudar a refinanciar por volta de 6.000 millóns de débeda en xullo, a discusión repetiu os mantras habituais, que tanto gustan aos responsábeis como expresión da súa neolingua: "manter os compromisos, aplicar as reformas, reducir o déficit, recuperar o crecemento sostíbel, etc.". É dicir, unha nova humillación para Grecia.
Un novo ultimato a Atenas. O primeiro ministro grego Alexis Tsipras ten tres semanas para chegar a un acordo cos acredores. Na reunión europea de 22 de febreiro, todo debe estar pechado. Para entón, un proxecto completo do plan proposto por Atenas debe presentarse en Bruxelas o 6 de febreiro. "Digamos que a fiestra de oportunidade é unha fiestra que aínda está aberta, pero que axiña se pechará porque hai eleccións" nos Países Baixos, Francia e Alemaña, dixo o ministro de Finanzas de Francia Michel Sapin, logo da reunión dos ministros de finanzas europeos. Ademais de recordar a Grecia que non debe converterse nun tema de debate nas eleccións europeas, e que despois se pode atopar con "socios europeos" menos predispostos cara a ela.
A discusión vira, como de costume, arredor deses famosos ratios financeiros que serven de política ás autoridades europeas e o FMI. Mentres que o goberno grego logrou, cun esforzo fiscal sobrehumano, alcanzar un superávit orzamentario (antes do pagamento da débeda e gastos financeiros) de 1,5% no ano 2016, as autoridades europeas condicionaron a súa nova axuda a partir de xullo a un superávit primario do 3,5% a partir de 2018 e durante polo menos vinte anos!
Até o FMI argumentou que este nivel de superávit era irreal, mesmo contra-produtivo. Pero nas últimas semanas, o FMI cambiou totalmente a súa posición. Non só apoia agora o obxectivo do 3,5% de superávit orzamentario senón que esixe máis garantías. E condiciona o seu apoio ao plan de rescate á adopción preventiva por parte do goberno grego de medidas de austeridade adicionais, que se sumen ás xa previstas no plan de rescate. Todas elas deberían executarse automaticamente á menor superación do teito de gasto orzamentario.
Aínda que o goberno de Syriza xa subiu o IVE ao 24%, recortou nun 40% as pensións, aumentou os impostos, incluído sobre a terra, creou novos impostos sobre os automóbiles, as telecomunicacións, os televisores, a gasolina, o tabaco, o café, a cervexa, anunciou novos recortes de 5.600 millóns en salarios públicos, négase a adoptar estas leis preventivas que impoñen novos recortes nos salarios e as pensións públicas e novos aumentos de impostos. En nome dos últimos restos da soberanía nacional de Grecia, "esixir estas medidas, mentres que os ingresos do Estado son mellores do esperado non só é extremista, é absurdo. Ningunha nación pode dar o seu consentimento a este tipo de dispositivos" , dixo o ministro de Finanzas grego Euclides Tsakalotos, destacando o carácter antidemocrático das medidas esixidas.
Non atopou apoio entre os seus homólogos europeos. Alemaña fai da presenza do FMI no plan de rescate a Grecia condición da súa propia participación e Berlín está disposto a aceptar as condicións impostas pola institución internacional. Sobre todo porque non lle parecen exorbitantes. Todos os europeos están aliñados coa posición alemá.
Isto non impide que haxa diferenzas entre o FMI e os europeos. Esta fin de semana, a institución internacional publicou novos documentos sobre a situación financeira de Grecia. Como xa dixera en 2013, 2014, 2015, 2016, reafirmou que a débeda grega é "explosiva". De acordo cos seus cálculos máis recentes, ascendería a 260% do PIB en 2060. "Grecia non pode resolver o seu problema de endebedamento. Atenas necesita un alivio substancial da débeda por parte dos seus socios europeos para atopar un nivel aceptábel de servizo da débeda", segundo os documentos.
Era realmente necesario esperar os cálculos do FMI até 2060 para afirmar que a débeda grega é insostíbel? Hai moito tempo que o é. Mentres que o nivel de débeda de Grecia era do 120% do PIB en 2010, agora alcanzou o 180% do PIB. É case o dobre da produción anual da riqueza nacional. Durante anos, moitos economistas, calquera que fose a súa orientación, pediron unha reestruturación radical ou a cancelación total da débeda de Grecia. Condición imprescindíbel, aos seus ollos, para encarrereirar economicamente o país.
Isto non impide que as autoridades europeas fagan oídos xordos. Na reunión de 26 de xaneiro, negaron o problema de novo ante os funcionarios do FMI. "Non hai ningunha razón para tales alarmas acerca da situación da débeda grega", di nun comunicado o Mecanismo Europeo de Estabilidade, encargado da xestión dos fondos europeos en Grecia. Tendo en conta as taxas máis baixas e os prazos máis longos concedidos a Grecia, a preocupación, de acordo cos funcionarios da UE, non é diminuír a presión ou conceder ningún alivio a Atenas. A única cousa que o goberno grego debe facer, repiten, é "aplicar as dúas terceiras partes das reformas" que aínda non implementou.
Un país esgotado
A inoperancia de toda esta política de austeridade determinada por certos ratios financeiros salta aos ollos. Os funcionarios europeos defenden o seu plan de rescate, felicítanse da recuperación en Grecia e dos excedentes orzamentarios conseguidos. Pero a situación é diferente: estamos vendo, pasivos, o colapso silenciado de todo un país.
Mentres que as previsións esperan un repunte da economía grega en 2016, cun crecemento do 2,6% polo menos, é probábel que unha vez máis non sexa así. A pequena mellora no principio do ano estase revertendo. Nos últimos meses, parece mesmo terse estancado. Segundo cifras de Markit publicadas o 1 de febreiro, a actividade manufactureira rexistrou en xaneiro a súa maior caída en 15 meses. "A caída está relacionada tanto coa diminución da produción como dos novos pedidos. Mentres que o aumento dos prezos de importación creceu ao seu maior nivel en 70 meses, con todo, as empresas reducen o seu prezo de venda" , explica o instituto económico e financeiro, sinalando a caída do consumo e a ausencia de oportunidades fóra do país.
En sete anos, o PIB de Grecia reduciuse nun terzo. O desemprego afecta ao 25% da poboación e ao 40% dos mozos entre 15 e 25 anos. Un terzo das empresas desapareceron en cinco anos. Os sucesivos recortes impostos en nome da austeridade alcanzan a todas as rexións. Non hai nin trens nin autobuses en zonas enteiras do país. Nin tampouco máis escolas. Moitas escolas secundarias tiveron que pechar nos recunchos máis remotos pola falta de fondos. O gasto per cápita en sanidade diminuíu un terzo desde 2009, segundo a OCDE. Máis de 25.000 médicos foron despedidos. Os hospitais carecen de persoal, medicamentos, de todo.
O custo humano e social da austeridade non aparece nas táboas de Excel do Eurogrupo. Págao en efectivo a poboación. Unha quinta parte da poboación vive sen calefacción ou teléfono. O 15% da poboación caeu na pobreza extrema desde un 2% en 2009.
O Banco de Grecia, que non é sospeitoso de compracencia, fixo unha avaliación da saúde da poboación grega, nun informe publicado en xuño de 2016. As cifras son contundentes: o 13% da poboación está excluída de calquera tipo de atención médica; o 11.5% non pode comprar as medicinas prescritas; un 24% ten problemas de saúde crónicos. Os suicidios, as depresións, as enfermidades mentais rexistraron incrementos exponenciaos. Peor aínda, mentres que a taxa de natalidade diminuíu un 22% desde o inicio da crise, a taxa de mortalidade infantil case se duplicou en poucos anos, até alcanzar o 3,75% en 2014.
Despois de sete anos de crise, de austeridade, de plans europeos, o país está esgotado, financeira, económica, fisicamente. "A situación segue empeorando. O que máis necesitamos agora é comida. Isto mostra que os problemas se refiren ao esencial e non á calidade de vida. Isto é pura sobrevivencia", di Ekavi Valleras, director da ONG Desmos. E é a este país ao que Europa esixe asumir practicamente só aos refuxiados que veñen a Europa.
Inicialmente, os observadores analizaron a intransixencia dos funcionarios europeos como un golpe político contra Syriza. Despois de dous anos de goberno, despois do xiro de 180 graos sobre o referendo de xullo de 2015 e o novo plan de rescate, o goberno de Alexis Tsipras está polo chan ante a opinión pública. Esixirlle novas medidas de austeridade, poñelo de novo contra a parede e forzar novas eleccións é a manobra final para derrotalo politicamente, facerlle pagar dunha vez por todas a afronta de 2015 e substituílo por un goberno moito máis aceptábel.
Este escenario político non lles parece realista a outros economistas. Cren que se está chegando ao final da xestión europea da crise grega. O ministro alemán de Finanzas, Wolfgang Schäuble, que nunca agochou o seu desexo de que Grecia saia do euro, pero que viu derrotada a súa liña en xullo de 2015, está gañando agora, sinalan estes analistas. Aos poucos, os líderes europeos, cansos dun problema para o que non teñen solución, súmanse á súa tese. O FMI tamén está tratando de saír da lameira grega e tamén avoga por unha saída de Grecia do euro, única medida que podería dar osíxeno monetario ao país.
O problema é que ninguén quere aceptar a responsabilidade histórica deste fracaso e as súas consecuencias. Excluír a un país da eurozona significa que a moeda única non é irreversíbel, como se afirmou nos seus inicios. Outros, voluntariamente ou non, poderían seguir o exemplo. Os financeiros prepáranse para facer o seu agosto. A débeda grega é de novo obxecto de intensas especulacións, empuxando as taxas de xuros por riba do 7%. Ademais, todo o mercado europeo de bonos se ve afectado, empurrando cara a arriba as taxas italiana, española, francesa malia a intervención do BCE.
A actitude dos dirixentes europeos e do FMI nas últimas semanas é abraiante, por que se inscribe nun retroceso histórico. Empurrar a Grecia fóra do euro sen que queira en lugar da necesaria reestruturación da súa débeda, cando as tensións xeopolíticas nunca foron maiores, cando Donald Trump ataca explicitamente a construción europea e aposta pola súa descomposición, parece incomprensíbel. A historia chama á porta, pero estes burócratas e tendeiros non teñen resposta. Como sempre desde o inicio da crise grega.
[Artigo tirado do sitio web Sin Permiso, do 10 de febreiro de 2017]