Estados Unidos: Fin do fenómeno Trump?
A mensaxe de Trump non é semellante ao dun partido neofascista europeo. Non é un ultradereitista convencional. El mesmo defínese como un “conservador con sentido común” e a súa posición, no abano da política, situaríase máis exactamente á dereita da dereita
Segundo os inquéritos, e aínda que faltan dous meses para as eleccións presidenciais do próximo 8 de novembro en Estados Unidos, as cousas parecerían estar xa claras no que concirne ao resultado: a candidata do Partido Demócrata, Hillary Clinton, resultaría electa e converteríase así -vencendo ademais toda unha serie de prexuízos machistas-, na primeira muller que gobernaría os destinos da principal potencia mundial do noso tempo.
A pregunta é: que ocorreu co candidato do Partido Republicano, o tan “irresistíbel” e mediático Donald Trump? Por que, de súpeto, o magnate cae de vez nas enquisas? (1). Sete de cada dez estadounidenses non se sentirían “orgullosos” de telo como presidente, e só o 43% o xulgaría “cualificado” para sentar no Despacho Oval (mentres que o 65% si xulga, en cambio, que a Sra. Clinton está cualificada) (2).
Cómpre lembrar que, en Estados Unidos, as eleccións presidenciais non son nacionais, nin directas. Trátase máis ben de cincuenta eleccións locais, unha por estado, que determinan un número preestablecido de 538 grandes electores que, en realidade, son os que elixen o (ou a) xefe de Estado. Polo cal, os inquéritos de ámbito nacional teñen apenas un valor indicativo e relativo (3).
Ante sondaxes tan negativas, o candidato republicano remodelou o seu equipo a mediados de agosto e nomeou un novo xefe de campaña, Steve Bannon, director do ultraconservador Breitbart News Network. Tamén empezou a modificar o seu discurso en dirección a dous grupos de electores decisivos, os afroamericanos e os hispanos.
Conseguirá Trump inverter a tendencia e lograr imporse na recta final da campaña? Non se pode desbotar. Porque este personaxe atípico, coas súas propostas grotescas e as súas ideas sensacionalistas, desbaratou até o de agora todos os pronósticos. Fronte a pesos pesados como Jeb Bush, Marco Louro ou Ted Cruz, que contaban ademais co resolto apoio do establishment republicano, moi poucos o vían impoñerse nas primarias do Partido Republicano, e con todo carbonizou os seus adversarios, reducíndoos a cinzas.
Hai que entender que, desde a crise financeira de 2008 (da que aínda non saímos), xa nada é igual en ningures. Os cidadáns están fondamente desencantados. A propia democracia, como modelo, perdeu credibilidade. Os sistemas políticos foron sacudidos até as raíces. En Europa, por exemplo, multiplicáronse os terremotos electorais (entre eles, o Brexit). Os grandes partidos tradicionais están en crise. E en todas as partes percibimos subas de formacións de extrema dereita (en Francia, en Austria e nos países nórdicos) ou de partidos antisistema e anticorrupción (Italia, Estado español). A paisaxe política aparece radicalmente transformada.
Ese fenómeno chegou a Estados Unidos, un país que xa coñeceu, en 2010, unha vaga populista devastadora, encarnada entón polo Tea Party. A irrupción do multimillonario Donald Trump na carreira pola Casa Branca prolonga aquilo e constitúe unha revolución electoral que ningún analista soubo prever. Aínda que pervive, en aparencia, a vella bicefalia entre demócratas e republicanos, a ascensión dun candidato tan heterodoxo como Trump constitúe un verdadeiro sismo. O seu estilo directo, populacheiro, e a súa mensaxe maniquea e reducionista, apelando aos baixos instintos de certos sectores da sociedade, moi distinta do ton habitual dos políticos estadounidenses, conferiulle un carácter de autenticidade a ollos do sector máis decepcionado do electorado da dereita. Para moitos electores encabuxados polo “politicamente correcto”, que cren que xa non se pode dicir o que se pensa baixo pena de ser acusado de racista, a “palabra libre” de Trump sobre os latinos, os inmigrantes ou os musulmáns é percibida como un auténtico desafogo.
A ese respecto, o candidato republicano soubo interpretar o que poderiamos chamar a “rebelión das bases”. Mellor que ninguén, percibiu a fractura cada vez máis ampla entre as elites políticas, económicas, intelectuais e mediáticas, por unha banda, e a base do electorado conservador, pola outra. O seu discurso violentamente anti-Washington e anti-Wall Street seduciu, en particular, os electores brancos, pouco cultos e empobrecidos polos efectos da globalización económica.
Hai que precisar que a mensaxe de Trump non é semellante ao dun partido neofascista europeo. Non é un ultradereitista convencional. El mesmo defínese como un “conservador con sentido común” e a súa posición, no abano da política, situaríase máis exactamente á dereita da dereita. Empresario multimillonario e estrela archipopular da telerrealidade, Trump non é un antisistema, nin obviamente un revolucionario. Non censura o modelo político en si, senón os políticos que o estiveron dirixindo. O seu discurso é emocional e espontáneo. Apela aos instintos, ás tripas, non ao cerebral, nin á razón. Fala para esa parte do pobo estadounidense entre a cal empezou a render o desánimo e o descontento. Diríxese á xente que está cansa da vella política, da “casta”. E promete inxectar honestidade no sistema; renovar nomes, rostros e actitudes.
Os medios de comunicación deron gran difusión a algunhas das súas declaracións e propostas máis odiosas, patafísicas ou “ubuescas”. Lembremos, por exemplo, a súa afirmación de que todos os inmigrantes ilegais mexicanos son “corruptos, delincuentes e violadores”. Ou o seu proxecto de expulsar os 11 millóns de inmigrantes ilegais latinos aos que quere meter en autobuses e expulsar do país, mandándoos a México. Ou a súa proposta, inspirada en Xogo de Tronos, de construír un muro fronteirizo de 3.145 quilómetros ao longo de vales, montañas e desertos, para impedir a entrada de inmigrantes latinoamericanos e cuxo orzamento de 21.000 millóns de dólares sería financiado polo Goberno de México. Nese mesma orde de ideas: tamén anunciou que prohibiría a entrada a todos os inmigrantes musulmáns... E atacou con vehemencia os pais dun oficial estadounidense de confesión musulmá, Humayun Khan, morto en combate en 2004, en Iraq.
Tamén a súa afirmación de que o matrimonio tradicional, formado por un home e unha muller, é “a base dunha sociedade libre”, e a súa crítica da decisión do Tribunal Supremo de considerar que o matrimonio entre persoas do mesmo sexo é un dereito constitucional. Trump apoia as chamadas “leis de liberdade relixiosa”, impulsadas polos conservadores en varios estados, para denegar servizos ás persoas LGTB. Sen esquecer as súas declaracións sobre o “engano” do cambio climático que, segundo Trump, é un concepto “creado por e para os chineses, para facer que o sector manufactureiro estadounidense perda competitividade”.
Este catálogo de necedades arrepiantes e detestábeis foi, repito, masivamente difundido polos medios de comunicación dominantes non só en Estados Unidos, senón no resto do mundo. E a principal pregunta que moita xente se fai é: como é posíbel que un personaxe con tan lamentábeis ideas consiga unha audiencia tan considerábel entre os electores estadounidenses que, obviamente, non poden estar todos lobotomizados? Algo non cadra.
Para responder a esa pregunta houbo que fender a muralla informativa e analizar máis de cerca o programa completo do candidato republicano e descubrir que outros puntos fundamentais defende, silenciados polos grandes medios. Estes non lle perdoan, en primeiro lugar, que ataque de fronte o poder mediático. Repróchanlle que constantemente anime o público nos seus mitins a apupar os “deshonestos” medios. Trump adoita afirmar: “Non estou competindo contra Hillary Clinton, estou competindo contra os corruptos medios de comunicación” (4). Nun tweet recente, por exemplo, escribiu: “Se os repugnantes e corruptos medios me cubrisen de forma honesta e non apuxesen significados falsos ás palabras que digo, estaría gañando a Hillary por un 20%”.
Por considerar inxusta ou nesgada a cobertura mediática, o candidato republicano non dubidou en retirar as credenciais de prensa para cubrir os seus actos de campaña a varios medios importantes, entre outros: The Washington Post, Politico, Huffington Post e BuzzFeed. E mesmo se atreveu a atacar a Fox News, a gran cadea do dereitismo panfletario, malia que o apoia a fondo como candidato favorito...
Outra razón pola que os grandes medios de comunicación atacan a Trump é porque denuncia a globalización económica, convencido de que esta acabou coa clase media. Segundo el, a economía globalizada está fallando cada vez a máis xente, e lembra que, nos últimos quince anos, en Estados Unidos, máis de 60.000 fábricas tiveron que pechar e case cinco millóns de empregos industriais ben remunerados desapareceron. É un fervente proteccionista. Propón aumentar as taxas sobre todos os produtos importados. “Imos recuperar o control do país, faremos que Estados Unidos volva ser un gran país”, adoita afirmar, retomando o seu eslogan de campaña.
Partidario do Brexit, Donald Trump desvelou que, se chega a ser presidente, tratará de sacar a EEUU do Tratado de Libre Comercio de América do Norte (NAFTA polas súas siglas en inglés). Tamén arremeteu contra o Acordo de Asociación Transpacífico (TPP polas súas siglas en inglés), e asegurou que, de alcanzar a Presidencia, sacará o país deste: “O TPP sería un golpe mortal para a industria manufactureira de Estados Unidos”.
En rexións como o rust belt, o “cinto de ferruxe” do noreste, onde as deslocalizacións e o peche de fábricas manufactureiras deixaron altos niveis de desemprego e de pobreza, esta mensaxe de Trump está calando fondo. Así como o seu rexeitamento dos recortes neoliberais en materia de seguridade social. Moitos electores republicanos, vítimas da crise económica do 2008 ou que teñen máis de 65 anos, necesitan beneficiarse da Social Security (xubilación) e do Medicare (seguro sanitario) que desenvolveu o presidente Barack Obama e que outros líderes republicanos desexan suprimir. Trump prometeu non tocar estes avances sociais, baixar o prezo dos medicamentos, axudar a resolver os problemas dos “sen teito”, reformar a fiscalidade dos pequenos contribuíntes e suprimir o imposto federal que afecta a 73 millóns de fogares modestos.
Contra a arrogancia de Wall Street, Trump propón aumentar significativamente os impostos dos corredores de hedge funds que gañan fortunas e apoia o restablecemento da Lei Glass-Steagall. Aprobada en 1933, en plena Depresión, esta lei separou a banca tradicional da banca de investimentos co obxectivo de evitar que a primeira puidese facer investimentos de alto risco. Obviamente, todo o sector financeiro se opón absolutamente ao restablecemento desta medida.
En política internacional, Trump quere establecer unha alianza con Rusia para combater con eficacia a Organización do Estado Islámico (OEI ou ISIS polas súas siglas en inglés). Aínda que para iso Washington teña que recoñecer a anexión de Crimea por Moscova. Tamén, contrariamente a moitos líderes do seu partido, declarou aprobar o restablecemento de relacións entre Estados Unidos e Cuba.
Todas estas propostas non invalidan en absoluto as inaceptábeis e odiosas declaracións do candidato republicano difundidas aos catro ventos polos grandes medios de comunicación dominantes. Pero si explican mellor o porqué do seu éxito en amplos sectores do electorado estadounidense.
____________________________________________________________________
(1) A finais de agosto, Hillary Clinton leváballe a Donald Trump, a nivel nacional, unha vantaxe de 6,8 puntos, segundo a media de sondaxes que elabora a web RealClearPolitics.
(2) Varios estudos revelan tamén que o tándem demócrata Hillary Clinton-Tim Kaine derrotaría, polo momento, ao ‘ticket’ republicano Donald Trump-Mike Pence nalgúns segmentos sociolóxicos determinantes: as mulleres (o 51% fronte ao 35%), os afroamericanos (o 91% fronte ao 1%), as minorías étnicas (o 69% fronte ao 17%), os mozos (o 46% fronte ao 34%), os electores con título universitario (o 47% fronte ao 40%) e os homes (o 43% fronte ao 42%). Donald Trump só vencería entre os electores brancos (o 45% fronte ao 40%), os maiores de sesenta anos (o 46% fronte ao 43%) e os electores brancos sen titulación (o 49% fronte ao 39%).
(3) Aínda considerando isto, segundo outras sondaxes, a candidata demócrata tamén derrotaría a Trump en varios estados chave como Florida, Pensilvania ou Virxinia, que son decisivos. Porque, sabendo que California (55 grandes electores) e Nova York (29) votan sempre a favor dos demócratas, a Hillary Clinton abondaríalle con vencer, efectivamente, en Florida (29), Pensilvania (20) e Virxinia (13) para se achegar folgadamente á cifra máxica de 270 grandes electores que garante a elección.
(4) No seu mitin do 13 de agosto, en Fairfield (Connecticut).
____________________________________________________________________
[Artigo tirado da edición española do ‘Le Monde Diplomatique’, núm. de setembro de 2016]