Entrevista a Atilio Boron: “A de Milei é probablemente unha vitoria “soñada” polo establishment norteamericano”
O sistema de partidos en Arxentina saltou polos aires e, peor aínda, as forzas políticas e as identidades que marcaron gran parte da vida política arxentina desde mediados do século pasado e até hai uns poucos anos –o radicalismo e o peronismo– entraron nunha crise de inéditas proporcións
- Milei é o que se denomina hoxe no campo político un outsider; que pasou coa súa figura tan controvertida, que apoiaron os mozos na súa maioría homes, que subiu como escuma? A vella garda peronista non o viu vir? Hai responsabilidade desta nos resultados deste 19 de novembro?
Vaiamos por partes. Primeiro, Milei era un outsider no campo político máis non así no mediático. Mariana Moyano, a xornalista lamentabelmente desaparecida hai poucas semanas, comprobou que aquel foi o economista máis consultado por programas de radio e TV en 2018. Segundo esta fonte, nese ano fixéronlle 235 entrevistas e tivo 193.547 segundos de emisión. Ningún personaxe da vida política nin de lonxe se achega a estes algarismos, e o mesmo ocorreu nos anos subseguintes. Noutras palabras, foi unha construción mediática prolixamente planificada.
Segundo, o papel da mocidade, vítima principal do proceso de informalización, “desalarización” e precarización laboral. O segmento comprendido entre os 18 e os 29 anos de idade, un total de 8.337.914 persoas, representan o 24.29% do padrón electoral nacional. Ao anterior é preciso sumar un 1.163.477 mozos de entre 16 e 17 anos que están habilitados para emitir o seu voto. A nivel nacional, este segmento etario representa nada un 3.3% do total do padrón, unha proporción case igual á provincia de Entre Ríos. Por conseguinte, estamos a falar de pouco máis do 27% do electorado formado por mozos que atoparon pouco ou ningún aliciente para inclinar o seu voto a favor do candidato oficialista, ou que tiñan lembranzas moi vívidos dos acontecementos do 19 e 20 de novembro de 2001 e mesmo da época de ouro do kirchnerismo. Non foron engaiolados pola proposta oficial, cousa que era evidente até para un cego con só comparar o fervor xuvenil que había nos actos de Milei –coidadosamente montados, sen dúbida; pero idóneos para suscitar o entusiasmo dos mozos–, co empaquetado e a certa desgana que prevalecía en case todos os actos que os aparellos da Frente de Todos organizaron para Massa.
Para finalizar con esta pregunta, é obvio que a vella garda peronista, ensimesmada e atrincheirada na defensa dos seus intereses corporativos e sectoriais, hai moito tempo que non ve vir o que vén, nin demostra ter a menor comprensión do que é e como hoxe funciona a sociedade contemporánea. Non é a única pero, sen dúbida, a principal responsábel desta desfeita.
- Canto do prometido por Milei na súa campaña é posíbel levar adiante na Arxentina actualmente?
É difícil facer un prognóstico. Hai áreas nas cales a resistencia social, espontánea, desde abaixo, será moi forte. Penso no caso de que se tente avanzar na privatización da seguridade social, dado o catastrófico da experiencia das AFJP en todo o mundo. Noutras se cadra non tanto, por exemplo se o obxecto desa política é Aerolíneas Argentinas; pero aí tamén podería haber sorpresas. Con YPF a cousa será bastante máis complicada, porque as provincias son as donas das riquezas do subsolo, e iso implicaría abrir un debate de difícil prognóstico para o Goberno dada a composición de ambas as cámaras do Congreso. En resumo: haberá que ver caso por caso e medir en cada instancia a correlación de forzas prevalecente.
Son moitos os factores que inciden nesta disparidade de reaccións. Un, o feito de que boa parte das organizacións sociais e forzas partidarias están moi debilitadas e deslexitimadas. Dous, a descomposición do universo popular, fragmentado nunha miríade de situacións laborais marcadas pola absoluta precariedade, a falta de representación sindical e a total ausencia da lexislación protectora que beneficia a un sector cada vez máis minoritario da poboación economicamente activa. Tres, a poxa ao interior do heteroxéneo bloque dominante onde as fraccións vinculadas á especulación financeira teñen unha gravitación maior que aquelas ancoradas na produción industrial e mesmo no agronegocio. Os variábeis resultados desta disputa entre fraccións das clases dominantes serán moi importantes á hora de facilitar ou dificultar o cumprimento das promesas de campaña do novo presidente.
- É Milei un cambio de paradigma que representa máis a mocidade que se veu formando acompañada das redes sociais que circunscriben a realidade aos seus intereses nada máis?
É un emerxente desa situación de extrema vulnerabilidade dunha mocidade brutalmente golpeada pola pandemia e a corentena e, máis enriba, por unha política económica que profundou a exclusión económica e social e aumentou a pobreza até niveis inéditos, salvo nos breves episodios hiperinflacionarios de maio-xullo de 1989 e xaneiro-marzo de 1990. Para esa categoría social a experiencia do goberno de Alberto Fernández e do seu ministro de Economía, Sergio Massa, foi unha desfeita sen atenuantes. Non houbo para esa mocidade nin políticas económicas de recomposición do salario (salvo para unha minoría, e así todo insuficiente), nin unha épica que lles permitise concibirse como militantes dunha causa nacional, e moito menos un aparello comunicativo que potenciase as súas demandas á vez que fixese ouvir a voz dos gobernantes. O resultado: unha aposta case masiva cara a alguén que, arteiramente, foi presentado polos poderes dominantes como o fresco, xuvenil, novo, a pesar de se tratar dun señor de 53 anos. Abraiante? Non para os que estudamos o papel das redes sociais, os algoritmos e as novas técnicas do neuromarketing político. Ou para os que, coma min, estivemos predicando no deserto a necesidade de librar a batalla de ideas á que foramos convocado por Fidel desde finais do século pasado e que a esquerda en xeral tanto como o movemento nacional-popular subestimou irresponsabelmente. Resultado: triunfo da “antipolítica”; identificación da “caste” e o Estado como axentes predatorios, agochando o papel da burguesía e as clases dominantes como axentes da explotación colectiva; exaltación do hiper-individualismo e o seu correlato, abandono cando non repudio das estratexias de acción colectiva e das organizacións de clase, territoriais ou laborais, confiando na “salvación” individual e condenando a quen participaba de protestas colectivas, todo en beneficio da irracional exaltación dun hábil demagogo patrocinado polos capitais máis concentrados.
Ante esta configuración cultural era case imposíbel, máxime cunha inflación por volta do 13% ou do 15% ao mes, que un Ministro de Economía responsábel desa situación puidese gañar nas eleccións. Tendo en conta destes antecedentes, o número de votos logrados por Massa é realmente asombroso.
- Poderá acabar nos anos de goberno co Estado de Benestar que caracterizou a Arxentina desde mediados do século pasado con Perón e Evita?
En parte está contestado na primeira pregunta. Pero debemos engadir á Arxentina de Perón e Evita os importantes avances económicos e sociais durante os anos do kirchnerismo, aínda que é evidente que, por eloxiábeis que estes sexan, foron insuficientes para enfrontar con éxito os estragos que a acumulación capitalista produce en todo o mundo e moi especialmente nun país cun Estado tan débil e ineficiente como a Arxentina.
Pénsese que, tal como sinala un informe da Central de Traballadores da Arxentina (CTA), entre 2016 e 2022 a transferencia de ingresos do traballo ao capital ascendeu aos 87.000 millóns de dólares, dos cales 48.000 millóns de dólares se trasladaron en 2021 e 2022, anos en que gobernou unha coalición “nacional e popular”. O resultado: gravísima deterioración do salario que, mesmo, chega a estar na economía formal por baixo da liña da pobreza. Podíase esperar outra cousa que a frustración e o enfado de amplas franxas do electorado ante esta dolorosa realidade económica? Que anticorpos tiñan como para evitar caer seducidos por un discurso disparatado, inzado de mitos absurdos (por exemplo, que a Arxentina de inicios do século XX era o país máis rico do mundo, entre tantos outros desatinos!), pero que sinalaba a necesidade de poñer fin a unha situación intolerábel deixando de lado todo o vello e execrando unha suposta “caste” que, mirando polo seu propio beneficio, os condenara á pobreza e a indixencia?
- Como ve a oposición a Milei, haberá un movemento que vixíe o seu programa?
Dependerá da reorganización e rearticulación do campo popular, das súas propostas concretas de loita, do carácter da súa estratexia defensiva ante os previsíbeis ataques dun goberno obsesionado por recortar dereitos laborais e sociais e provocar un enorme axuste da economía. Tamén da emerxencia de liderados críbeis e dotados dun gran poder de convocatoria, capaces de atraer os millóns de persoa afundidas na miseria e a inseguridade pola ilimitada voracidade do capital.
O sistema de partidos saltou polos aires e, peor aínda, as forzas políticas e as identidades que marcaron gran parte da vida política arxentina desde mediados do século pasado e até hai uns poucos anos –o radicalismo e o peronismo– entraron nunha crise de inéditas proporcións. Probabelmente reaparezan, en clave neoliberal e baixo formas mutantes e, probabelmente, aberrantes que pouco ou nada terán que ver co ADN que os constituíu.
O radicalismo orgánico desvaneceuse e os seus votantes lanzáronse con todas as súas forzas a votar a quen insultara groseiramente os dous máis importantes líderes desa forza política: Yrigoyen e Alfonsín. E o aparello do peronismo, e os votantes desa corrente, só nunha minoría apoiaron a candidatura de Massa. Abonda con ver o ocorrido con provincias usualmente baluartes da votación peronista (La Rioja, Salta, Tucumán, Chaco, Catamarca, Santa Cruz e en menor medida outras) para comprobar o que ese electorado xa está dispoñíbel para calquera demagogo ou calquera arranxo cupular que decidan os grupos que en cada provincia se apoderaron dese selo. Nin os radicais nin os peronistas son neste momento forzas políticas cunha organización, liderado e estratexias de loita política de alcance nacional. Fragmentáronse en 24 partes, unha por cada provincia, e dispostas a negociar o seu voto segundo as circunstancias.
- Como é e como será a relación de Milei coas Forzas Armadas?
Coido que será moi boa. A vicepresidenta Vitoria Villarruel é unha clara apoloxista da ditadura xenocida, admiradora do ditador Jorge Rafael Videla e os seus colegas na violación dos Dereitos Humanos; será ministra de Defensa e Seguridade.
A socialización política reaccionaria das Forzas Armadas, tarefa para a cal o Comando Sur e os diversos tratados de colaboración militar entre os Estados Unidos e a Arxentina xogan un papel moi importante, seguramente lles abrirá o camiño para se encargar da represión que necesariamente esixirán as políticas ultraneoliberais de Milei.
En liña co que dixo e fixo Patricia Bullrich como ministra de Seguridade do goberno de Macri, Milei outorgaralle luz verde ás Forzas Armadas e as policías para descargar o seu potencial represivo contra o “inimigo interior” con total impunidade. A “Doutrina Chocobar” era un protocolo que permitía ás forzas federais disparar sen dar a voz de alto contra calquera sospeitoso, o que implica un gravísimo retroceso en materia de respecto das garantías individuais e a vixencia do Estado de Dereito. Foi deixada sen efecto por unha das primeiras iniciativas do goberno de Alberto Fernández, mais desgraciadamente parecería ser que a devandita doutrina estará de regreso co novo goberno.
Porén, haberá que ver como reaccionan as forzas de seguridade no momento en que deban verse fronte a milleiros de mozos, mulleres e nenos reclamando xustiza máis aló de que as ensinanzas da historia contemporánea de América Latina demostran que a confusión entre seguridade interior e defensa exterior adoita ser a nai de gravísimas violacións aos Dereitos Humanos, como ocorreu en México nos anos anteriores ao goberno de Andrés Manuel López Obrador. Nos Estados Unidos ou nos países europeos ambas as funcións están claramente delimitadas. O novo goberno arxentino parece disposto a facer unha aposta de máis que obvias funestas consecuencias. Pero, neste como noutros temas, como as políticas de recortes ou anulación de dereitos, sería un erro subestimar a reacción da sociedade arxentina, que en varias ocasións deu mostras de se opoñera feroces ditaduras ou salvaxes plans de axuste económico. A historia arxentina ofrece numerosos exemplos de resistencia e aínda que a sociedade cambiou moito nos últimos tempos non sería estraño que esa rebeldía reaparecese unha vez máis con forza volcánica, aínda en ausencia de apropiadas estruturas organizativas. O “Cordobazo” de 1969 e a insurxencia popular do 19 e 20 de decembro de 2001 son espectros que sen dúbida perturbarán o soño de quen pretenda destruír as conquistas económicas, sociais e culturais que o pobo arxentino obtivo mediante grandes loitas.
- O triunfo de Milei, xeopoliticamente falando, como podería afectar á Rexión?
Prexudica en primeiro lugar a Arxentina, porque en consonancia co que pide Washington converterá a este país nun ariete para reducir a presenza de China na Rexión, aínda á conta de prexudicar os intereses nacionais da Arxentina, dos seus sectores exportadores e da man de obra a estes vinculada. A de Milei é, probablemente, unha vitoria “soñada” polo establishment norteamericano, porque atopa no sur do continente a un fanático disposto a executar sen chistar as menores suxestións provenientes de Washington: ferventemente anticomunista (nunha definición de tal vaguidade que vai desde Lula até o Papa Francisco, pasando por China, Cuba, Venezuela e Nicaragua); aliñado incondicionalmente co Imperio, xustificador do xenocidio en curso en Gaza, admirador do Estado terrorista israelí e da sociedade norteamericana, Milei desde a Casa Rosada alentará co seu exemplo similares comportamentos entre os líderes da dereita de países veciños.
Se cadra, e outra vez hai que ter en conta os apoios no interior do bloque dominante, podería chegar tan lonxe como para non só excluír a Arxentina da Unión de Nacións Suramericanas (Unasur) e a Comunidade de Estados Latinoamericanos e Caribeños (Celac), senón inclusive rexeitar ou pospoñer sine die a decisiva incorporación do noso país ao BRICS+, que debería concretarse o 1 de xaneiro do próximo ano.
En poucas palabras, a cruzada en contra do “inimigo chinés”, segundo os documentos do Consello de Seguridade Nacional dos Estados Unidos, atopou o seu profeta nestas afastadas e turbulentas terras do Sur. E, desde o punto de vista xeopolítico, con Milei na presidencia da Arxentina reséntese a gravitación no taboleiro internacional de Latinoamérica e o Caribe.
[Entrevista tirada do sitio web Correo del Alba, do 20 de novembro de 2023]