De Gaza ao Líbano: Israel pode converter o xenocidio nunha guerra rexional e mundial
A escalada do conflito en Gaza e o Líbano suxire que unha guerra rexional é cada vez máis inminente. As violacións do dereito internacional convertéronse no pan de cada día e mesmo se acabaron normalizando unhas cifras de mortos e feridos tan altas como as que estamos a ver día tras día
Desde o 7 de outubro de 2023, Gaza vive un xenocidio sen precedentes. Os principios básicos do dereito internacional e os convenios de guerra non teñen cabida, e foron completamente ignorados. A escalada de violencia entre a resistencia palestina cun forte liderado por parte de Hamás e o Estado de Israel apoiado de forma incondicional polos Estados Unidos e a Unión Europea, e agora xa coa intervención outros actores rexionais como Hezbolá, non só sacudiron Gaza e Cisxordania, senón que escalou o conflito tamén a escenarios como o Líbano, Siria, o Iemen e Irán, creando unha crise que afecta en toda a rexión.
O ataque do 7 de outubro
A Franxa de Gaza é un territorio de pouco máis de 360 km², que historicamente foi acollendo miles e miles de refuxiados palestinos. Desde o ano 2006, coincidindo coa vitoria electoral de Hamás, está bloqueado polo Estado de Israel, aumentando extremadamente a pobreza. A supervivencia da súa poboación depende da entrada de axuda humanitaria controlada por Israel, ou do contrabando mediante os túneles construídos pola resistencia palestina.
Agora hai máis dun ano, o 7 de outubro de 2023, Hamás xunto con outras milicias palestinas islámicas, nacionalistas e de esquerdas, atacaron Israel desde Gaza. Nos últimos anos a resistencia palestina de Gaza caracterizouse polas mobilizacións dentro do seu territorio, o lanzamento de foguetes caseiros cara a territorio israelí que maiormente eran interceptados, e algunha pequena emboscada a tropas militares israelís. O Estado de Israel, á parte do bloqueo, protagonizara diferentes campañas de bombardeos e intervencións militares, como a operación Chumbo Fundido de 2008 ou a operación Marge Protector de 2014 co resultado de miles de palestinos masacrados. E en 2018 levaron a cabo as chamadas Marchas do Retorno, onde decenas de miles de palestinas de Gaza se desprazaron de forma pacífica até as fronteiras, para reclamar o dereito ao retorno dos refuxiados ás súas terras de orixe e exixir a fin do bloqueo. A resposta do exército israelí foi abrir fogo con francotiradores provocando a morte de máis dun centenar de persoas.
De forma paralela, a diplomacia israelí, conxuntamente coa diplomacia dos Estados Unidos, seguía persuadindo os estados árabes para normalizar as relacións con Israel, a través do Acordo de Abraham entre Israel e os Emiratos Árabes Unidos de 2020, e que en setembro de 2023 Netanyahu informaba de que tamén se estendía a Arabia Saudita.
A resistencia palestina vía que unha parte importante da súa poboación lle reclamaba máis contundencia ante as agresións e a ocupación militar israelí, e que a normalización das relacións entre Israel e os estados árabes podería provocar un enfraquecemento da presión a Israel, que deixaría sós os palestinos á hora de reivindicar o seu dereito á autodeterminación.
E de súpeto, o ataque do 7 de outubro da resistencia palestina por terra, mar e aire, provocou a morte de 1.139 persoas en territorio israelí e o secuestro de 250 máis. Este ataque supuxo un duro golpe para a seguridade israelí, coñecida pola súa sofisticada infraestrutura de seguridade, que se viu humillada pola capacidade de Hamás de romper as súas defensas. E á vez chamou a atención sobre os estados árabes e a comunidade internacional en canto a que a cuestión palestina non estaba resolta.
En resposta, o mesmo 7 de outubro, o primeiro ministro israelí Benjamin Netanyahu declarou que Israel se atopaba en estado de guerra. Os bombardeos israelís sobre a Franxa de Gaza deixaron máis de 100 mortos en poucas horas. Desde aquela, Israel mantivo que o seu obxectivo principal é eliminar a Hamás. Aínda así, o número de vítimas civís foi a máis día tras día deixando datos alarmantes. Estase a falar de máis de 40.000 asasinatos, e por mor da dificultade de identificar cadáveres entre os cascallos, tamén se contempla o posíbel aumento da cifra até os 100.000. E fíxose evidente que o obxectivo non era Hamás nin a liberación dos reféns senón a limpeza étnica da Franxa de Gaza.
Hezbolá únese
Hezbolá é un movemento político-militar que nace nos anos 80 do século XX no contexto da invasión israelí do Líbano. Desde aquela, protagonizou diferentes enfrontamentos co exército israelí. A súa resposta ante os masacres en Gaza non tardou a chegar. Empezou a lanzar foguetes de forma autocontida cara ao norte de Israel, co obxectivo de forzar un cesamento do fogo en Gaza. Os ataques de Hezbolá obrigaron a Israel a desprazar colonos dos territorios fronteirizos, e o exército israelí abriu unha nova fronte no norte, bombardeando diferentes rexións do Líbano, incluíndo Beirut, a capital, mesmo con bombas de fósforo branco (prohibidas por convencións internacionais en zonas poboadas). E iniciou unha nova invasión terrestre repelida en parte polas milicias de Hezbolá, e que o levou a atacar posicións das forzas militares das Nacións Unidas.
Esta escalada provocou desprazamentos masivos no sur do Líbano. Segundo datos do OCHA, ao 14 de novembro de 2023, máis de 46.000 persoas, maioritariamente mulleres e nenos, foran desprazados. A medida que a guerra continúa, tamén o fai a devastación para a poboación libanesa.
Un conflito rexional: Iemen, Siria, Irán e máis aló
O conflito non se limitou a Gaza e o Líbano. Por unha banda, en Cisxordania as razzias do exército israelí en aldeas e campos de refuxiados aumentaron, así como o ataque de colonos israelís protexidos polo exército, provocando a morte de centenares de palestinos. E pola outra, no ámbito exterior, o 19 de novembro de 2023, as milicias Houthis desde o Iemen, como resposta aos ataques indiscriminados en Gaza, secuestraron un barco israelí e iniciaron ataques a cargueiros no Mar Vermello. As respostas militares de países occidentais como o Reino Unido e os Estados Unidos non conseguiron frear os ataques. Os Houthis continuaron cos seus ataques, e Israel tamén deu resposta a estes atacando o porto de Hodeida este verán alegando que é a través deste porto por onde se produce a entrada de armas que Irán envía aos Houthis.
Israel levou os seus ataques tamén a Siria intensificando os seus bombardeos contra obxectivos de Irán e libaneses en territorio sirio con máis de 200 ataques nun ano. A pesar de que o país condenou os ataques, este non respondeu en forma de represalia. Temos que ter en conta que Siria aínda se atopa moi malograda polos efectos da guerra e que segue tendo conflitos con milicias activas dentro do seu territorio con apoios e presenza internacional.
Esta extensión dos ataques israelís xerou temores de guerra rexional. O ataque de Israel á embaixada iraniana en Damasco levou a unha resposta con aviso previo por parte de Irán, que desde entón evitou escalar o conflito cara a unha guerra rexional. A pesar disto, o punto máis vulnerábel para a extensión da guerra estivo desde o principio no Líbano.
O papel de Irán e os Estados Unidos
Tanto Irán como os Estados Unidos teñen un papel importante nos acontecementos no Oriente Medio, sexa de forma directa ou indirecta.
Irán é coñecido para ser quen financia grupos como Hamás, Hezbolá e os Houthis, así como pola súa influencia en grupos e milicias iraquís, sendo o estado epicentro do chamado “eixo da resistencia”, que busca confrontar a influencia imperialista dos Estados Unidos na rexión e liderar a oposición ao expansionismo israelí. Aínda así, Irán demostrou non querer ter unha implicación directa na confrontación militar con Israel, limitándose polo momento a financiar e armar milicias aliadas para defender os seus intereses. Aínda que é certo que desde o inicio do conflito Irán lanzou dous ataques en territorio israelí como resposta ás agresións israelís, estes non causaron os danos que se podían esperar, querendo en todo momento dar unha resposta controlada. A pesar de que o último ataque tivo moito máis alcance que o primeiro, e fíxoo sen aviso previo a diferenza do que levou a cabo en abril, o país dos aiatolás quixo evitar a escalada do conflito.
Irán actualmente está máis centrado noutras prioridades, como o seu programa nuclear, e o maior interese que tería é restabelecer e normalizar as relacións comerciais internacionais sen o xugo das sancións e bloqueos liderados polos Estados Unidos e a Unión Europea. Malia a súa potencia militar, e a súa capacidade para poder entrar na guerra, e demostrando cos últimos ataques o que pode chegar a facer, este segue interesado na súa axenda, e agora unha guerra rexional pararía o seu programa nuclear e permitiría aos estados inimigos ter un pretexto para ampliar bloqueos e sancións, por non falar da participación nunha posíbel intervención militar directa. De feito, o país foi claro ao afirmar que ten intereses tanto no leste como no oeste, é dicir, no leste pola súa axenda nuclear, e no oeste, pola guerra que as proxys están a librar contra un inimigo que Irán xa mencionou varias veces que quere eliminar do mapa.
Pola súa banda, os Estados Unidos son o máximo aliado de Israel. Desde o inicio da guerra en Gaza, e a pesar de que se evidenciou que non se trata dunha guerra, senón dun xenocidio, os Estados Unidos continuaron fornecendo axuda económica e militar a Israel. A pesar de que Washington falou de liñas vermellas, e advertiu que cruzalas podía supor un cambio de actitude por parte do goberno americano, Netanyahu comprobou que realmente estas non existen, e que realmente ten luz verde para seguir masacrando a poboación palestina e libanesa. Ademais do seu papel na axuda militar e económica, os Estados Unidos foron un actor chave nos intentos de mediación para un cesamento do fogo e seguen avogando por unha solución diplomática para acabar co conflito. Aínda así, este mesmo país vetou todas as resolucións das Nacións Unidas desfavorábeis a Israel, mantendo así un dobre papel complicado de conciliar.
Temos que ter presente, tamén, que no medio da campaña electoral, o Partido Demócrata, que ten a presidencia, en canto a votos é o máis prexudicado na súa complicidade no xenocidio. Neste sentido, nas declaracións de intencións, Trump e o Partido Republicano pódense permitir ter un discurso máis claro de apoio total á causa sionista. Pero en canto a feitos, a administración do Partido Demócrata tamén está vinculada tanto ao lobby propiamente sionista, como a outros lobbies interesados no apoio a Israel, como o armamentístico. Lembramos que a administración Obama, mentres a nivel diplomático facía discursos apoiando a solución dos dous estados, no seu último ano de lexislatura anunciou o paquete de axuda militar-económica máis importante cara a Israel. Por tanto, é moi probábel que despois das eleccións nos EUA de principios de novembro, unha vez estabelecida a nova administración, o apoio militar a Israel siga intacto. Se gañan os republicanos, seguirán coas mostras do seu apoio explícito a Israel, e se gañan os demócratas xa non terán a presión inmediata electoral de parte do seu electorado pro-palestino para seguir apoiando a Israel.
Outro elemento a considerar en canto á política dos Estados Unidos son as tensións e os equilibrios rexionais e internacionais. Temos que ter en conta a aparición e a consolidación dos chamados BRICS, un grupo de estados que economicamente se foron consolidando e que reclaman a súa potestade de intervención política. Neste sentido, por exemplo, a intervención de China xa foi un elemento importante na finalización da guerra entre Arabia Saudita e o Iemen. E a intervención de Rusia na guerra de Siria tamén foi capital. Isto provoca que os diferentes estados da rexión non vexan o panorama internacional como unicamente dominado polos intereses dos Estados Unidos. Hai que lembrar que o bloqueo ao Iraq de Saddam Hussein desde a guerra do Golfo e a invasión deste estado o 2003 tamén foi un claro aviso para navegantes para os estados da rexión en relación coa súa confrontación con Israel, e polo tanto cos Estados Unidos.
Neste sentido, non é nada casual que hoxe en día, exceptuando a especificidade da guerra de Ucraína, despois de Israel os estados que reciban máis axuda militar dos Estados Unidos sexan Exipto e Xordania, dous estados árabes fronteirizos con Palestina.
A pesar de que os gobernos e monarquías dos estados árabes (en xeral) nas últimas décadas optaron para buscar unha normalización das relacións con Israel por mor das presións dos Estados Unidos, teñen unha poboación moi identificada coa causa palestina, e con esta presión e cunha diminución da influencia económica e militar dos Estados Unidos a nivel internacional, poderían modificar a súa política.
No mesmo contexto, o enfraquecemento da posición internacional dos Estados Unidos, e polo mesmo da Unión Europea, coa crecente pugna con potencias como China e Rusia e a posibilidade de cambios de alianzas con potencias rexionais como Turquía, Arabia Saudita, Brasil, Suráfrica, India, Paquistán… podería levarnos a unha escalada global dos conflitos: Israel-Palestina-O Líbano-Irán; Rusia-Ucraína; China-Taiwán; África subsahariana… onde os tambores dunha terceira guerra mundial desgraciadamente son moi reais.
Irán e os Estados Unidos, intereses contrapostos no Líbano
Tanto Irán como os Estados Unidos teñen intereses opostos no Líbano. O contexto libanés é particularmente delicado, xa que despois das eleccións presidenciais de 2022, o Parlamento libanés non foi capaz de elixir un presidente. Malia os intentos internos e externos para chegar a un acordo, os diferentes partidos políticos non conseguiron acordar un candidato. De acordo coa Constitución libanesa, o presidente ten que ser maronita, e é aquí na representación do país, onde entran en xogo os intereses contrapostos de Irán e os Estados Unidos.
Irán exerce a súa influencia a través de Hezbolá, que é un actor político e militar con moita forza dentro do país. O feito que Irán sexa quen finanza a Hezbolá, fai que Irán poida ser un actor importante na política libanesa e tamén manter os seus intereses rexionais. Hai que dicir que a pesar de que Irán non se implicou de forma activa e continuada no conflito actual, as confrontacións que hai máis dun ano que teñen lugar no sur do Líbano –e que recentemente se intensificaron– tamén reflicten as tensións entre Irán e Israel, co Líbano como escenario.
En contraposición, os Estados Unidos queren evitar custe o que custe que Irán aumente a súa influencia sobre o Líbano, por iso presionan para que o país poida elixir un presidente que manteña o equilibrio político, que axude a paliar a crise que afecta o país e reduza a influencia de Hezbolá.
Así pois, ambos os países buscan influír no futuro político do Líbano, sendo conscientes de que a elección dun presidente afín aos intereses dun lado ou do outro pode alterar o equilibrio de poder na rexión.
Intentos para conseguir un cesamento do fogo
Malia os intentos de mediación, incluíndo un cesamento do fogo temporal desde o 24 de novembro ao 1 de decembro de 2023, as negociacións entre Hamás e israel non chegaron a un acordo definitivo. Durante este período, Hamás liberou 50 reféns, mentres que Israel deixou en liberdade 150 presos palestinos. O goberno de Netanyahu boicoteou o acordo de forma continuada, primeiro porque do conflito depende o seu futuro político e segundo porque o obxectivo da operación sobre Gaza é a limpeza étnica do conxunto da Franxa.
En Gaza, os hospitais, escolas, campos de refuxiados, mesquitas e igrexas foron obxectivos habituais dos ataques israelís. A situación humanitaria na Franxa empeora cada día, mentres o número de vítimas civís aumenta, e parece que novamente hai intención dun castigo colectivo negando a entrada de axuda humanitaria. A relatora especial das Nacións Unidas e a Corte Internacional de Xustiza viron evidencias claras de xenocidio. En Cisxordania, a violencia dos colonos israelís e as operacións militares intensificaron a represión sobre a poboación palestina, así como as detencións administrativas. A confiscación de terras e a construción de colonias multiplicouse. As medidas de persecución e segregación do réxime de apartheid que vive a poboación palestina intensificáronse.
Netanyahu vese rodeado de presións internas e externas que inflúen na súa xestión do conflito actual. Por unha banda, as familias dos reféns exixen unha solución negociada para pór fin á guerra e garantir o retorno dos seus. Esta presión choca coa á máis radical do seu goberno, que aposta para continuar o conflito co obxectivo de eliminar a Hamás e agora tamén a Hezbolá, e levar a cabo o seu plan colonial, que hoxe en día xa foi manifestado publicamente mesmo polo ministro de seguridade Nacional, Itamar Ben-Gavir, alegando que poden colonizar Gaza ou poden optar por un plan máis ético e correcto, que sería alentar a emigración. Ademais destas presións políticas e sociais, Netanyahu tamén ten que afrontar os seus problemas legais persoais. Os casos de corrupción e estafa en que está implicado colócano nunha situación delicada, e coa investigación en marcha, hai unha elevada probabilidade que o proceso xudicial acabe cunha condena que o podería levar a prisión. Esta ameaza persoal parece xogar un papel relevante nas súas decisións políticas, xa que a prolongación do conflito podería servir como estratexia para se manter ao poder.
O Líbano baixo as bombas
En xaneiro de 2024, Israel atacou por primeira vez os suburbios de Beirut, matando un líder de Hamás. Naquel momento parecía que, a pesar das tensións, a guerra non chegaría á capital; aínda así, o verán deixou claro que só era cuestión de tempo.
Beirut viviu por primeira vez unha onda de pánico este setembro, cando unha explosión simultánea de buscas e o día seguinte de walkie-talkies utilizados por Hezbolá causaba a morte de 29 persoas e deixaba máis de 3.200 feridas. Estes feitos foron precedidos por bombardeos diarios aos suburbios da cidade, mentres no sur do país, en Baalbek e no val de Bekaa, os ataques aumentaban en intensidade.
O asasinato de Hassan Nashrallah, líder de Hezbolá, os ataques sen precedentes aos suburbios de Beirut, así como o inicio dunha invasión terrestre no sur fixeron máis que evidente que se superou o punto de non retorno. A pesar de que o goberno libanés insiste na necesidade de paz e na implementación da resolución 1701 da ONU, que puxo fin na guerra de 2006, a falta dun acordo de paz mantivo os dous países en estado de guerra até hoxe, e agora esta volveu estalar sen que pareza posíbel unha tregua.
Tanto Hezbolá como Israel seguiron atacando a ambos os dous lados da fronteira. A pesar de que Netanyahu declarou que a guerra non é contra o pobo libanés, senón contra Hezbolá, os bombardeos afectaron gravemente a poboación civil. O número de desprazados superou xa o millón, os mortos elévanse ademais de 2.000 persoas desde o inicio da guerra e os feridos superan xa os 11.000.
Ademais, os ataques de Israel non foron dirixidos exclusivamente sobre obxectivos militares, senón que tamén afectaron edificios residenciais, mesquitas, hospitais e mercados. Esta dinámica é inquietantemente similar á que se vive en Gaza, onde, inicialmente, o discurso do goberno israelí tamén afirmaba que non se estaba iniciando unha guerra contra a poboación civil, e a pesar disto hoxe puidemos ver imaxes de xente queimada viva, de escolas destruídas, de nenos asasinados, familias desprazadas unha vez atrás doutra. Os intereses sobre o Líbano son unha constante por parte da dereita israelí que desde os anos oitenta quixo ocupar e colonizar o sur do país. Os ataques e a operación no Líbano son un paso máis cara a unha guerra de expansión. Netanyahu declarou que Israel vive unha segunda guerra de independencia, e por tanto unha nova guerra de ocupación e limpeza étnica contra a poboación palestina, e agora tamén libanesa.
Os refuxiados palestinos no Líbano
O Líbano acolle segundo as Nacións Unidas 564.072 persoas refuxiadas palestinas e ten 12 campamentos de refuxiados palestinos, onde boa parte da poboación vive amoreada en situacións de infravivenda e cunha deficiencia de espazo e servizos públicos. As persoas refuxiadas palestinas non teñen os dereitos básicos recoñecidos dentro do Líbano, a educación primaria e secundaria vai a cargo da UNRWA, que ofrece tamén servizos de saúde en centros de atención primaria, e cunha cobertura mínima nos hospitais privados do Líbano, recursos moitas veces insuficientes para cubrir as necesidades dunha poboación moi depauperada. Os campamentos de refuxiados palestinos foron historicamente obxectivos por parte dos ataques de Israel: xa na ocupación de 1978 os campamentos do sur foron atacados e destruídos e a súa poboación novamente desprazada. En 1982 o campamento de Beirut de Sabra e Shatila foi obxectivo dunha matanza perpetuada polos sectores da dereita fascista libanesa co apoio de Israel.
Hoxe novamente nas operacións de Israel contra o Líbano, os campamentos de refuxiados palestinos foron atacados indiscriminadamente. A limpeza étnica e o xenocidio que se está cometendo en Gaza hai o risco de que se estenda tamén ao Líbano.
O papel da Comunidade Internacional
Gaza puxo en evidencia a parálise da comunidade internacional. Malia as condenas e as expresións de consternación, non se tomaron medidas efectivas para frear a violencia nin para sancionar Israel polo xenocidio que está a cometer.
Entrementres, os Estados Unidos e a Unión Europea con Alemaña á fronte, continuaron fornecendo apoio político, financeiro e militar a Israel, evidenciando aínda máis a dobre vara de medir que a comunidade internacional ten en función de quen sexa a vítima e o verdugo. E tamén mostran que o amplo consenso entre os estados membros da ONU para parar a agresión israelí non serve de nada se os Estados Unidos e a Unión Europea o permiten. Realmente, quen ten a forza militar imponse, convertendo a ONU nun simple teatro.
A poboación palestina, e agora tamén a libanesa, viuse novamente abandonada, e a pesar de todos os esforzos para lle mostrar ao mundo as atrocidades que se están vivindo, parece que estas imaxes non teñen ningún impacto nuns liderados que non teñen intención de parar Israel.
A escalada do conflito en Gaza e o Líbano suxire que unha guerra rexional é cada vez máis inminente. As violacións do dereito internacional convertéronse no pan de cada día e mesmo se acabaron normalizando unhas cifras de mortos e feridos tan altas como as que estamos a ver día tras día. Os esforzos diplomáticos foron insuficientes, e mentres a comunidade internacional é incapaz de parar unhas atrocidades que se farán difíciles de explicar ás novas xeracións, os sistemas de saúde de Gaza e do Líbano vense superados por unha situación que empeora cada día. Israel, que semella ter carta branca para continuar as súas accións, segue sen se enfrontar a sancións reais.
A pesar de que a comunidade internacional é consciente de que un dos principios xerais do dereito internacional humanitario é a distinción entre combatentes e civís, así como entre infraestruturas militares e civís, Israel ignorou este principio continuamente, atacando escolas, hospitais, edificios relixiosos e residenciais. Estas accións converteron a poboación en obxectivo de guerra, violando claramente as normas internacionais. Aínda así, a resposta da comunidade internacional segue sendo limitada a unha demanda de cesamento do fogo, mentres Israel continúa recibindo un apoio económico e militar sen límites, feito que cuestiona a coherencia das políticas internacionais e a súa efectividade para parar a violencia.
Así pois, mentres os intereses xeopolíticos estean enriba da mesa, e prevalezan sobre a protección das vidas humanas, que como xa vimos, parece que teñen máis valor segundo de que lado do Mediterráneo estean. En definitiva, a situación en Próximo Oriente parece estar lonxe dunha solución.
[Artigo tirado do sitio web catalán Catarsi, do 29 de outubro de 2024]
