Cartografía da loita de clases en América Latina e o Caribe: Posneoliberalismo vs. Capitalismo offshore
O devalo da hexemonía estadounidense, xunto co rol cada vez máis ambicioso de China e Rusia no taboleiro xeopolítico, xera condicións máis favorábeis para a loita pola independencia e a soberanía
Desde novembro de 2015 ocorreron sucesos excepcionais que cambian o panorama xeopolítico e a cartografía da loita de clases na nosa América. Con este traballo pretendemos abordalos, facendo previamente un repaso das etapas do ciclo posneoliberal que abriu unha nova etapa na nosa rexión, á vez que intentamos unha análise sobre os acontecementos dos últimos meses, que nos sitúan nun punto de inflexión e marcan enormes desafíos para os pobos. Referímonos basicamente ao avance político das forzas de dereita, avances expresados no plano electoral e xudicial que lograron desaloxar dous gobernos progresistas e estratéxicos dado o seu peso político e económico como Arxentina e Brasil, e que gañaron eleccións en Bolivia e Venezuela, modificando a correlación de forzas subxectivas e obxectivas na rexión.
A nosa América atópase entón nun punto de bifurcación, unha guerra de posicións entre as forzas sociais e políticas que protagonizan e guían (ou guiaron) o ciclo progresista posneoliberal, e aquelas que apostan desesperadamente pola restauración neoliberal en forma de capitalismo offshore, un capitalismo que mostra a agudización dalgunhas tendencias que poderían indicar unha modificación do ciclo capitalista dentro da súa fase xa iniciada de descomposición[1].
O momento político déixanos unha dereita que acumulou forza no plano electoral e só necesita gañar as eleccións (e ás veces como en Brasil, nin sequera iso), mentres que a esquerda necesita gañar, pero sobre todo estar na rúa e reactualizar o proxecto político anti-neoliberal.
Non é momento de se laiar dos reveses políticos sufridos pola esquerda, senón de reflexionar sobre as novas formas de contrarrestar a ofensiva do capitalismo offshore contra os pobos de América Latina e o Caribe, de retomar a ofensiva que nos leve a outro momento de acumulación política e social, que abra outra etapa do ciclo progresista. Pero tamén é necesario exercer a crítica e a autocrítica para rectificar a tempo no caso do núcleo duro do cambio de época progresista (Venezuela, Bolivia e Ecuador) e para construír algo diferente naqueles países nos que os pobos pasamos á oposición e resistencia.
Para pensar o momento actual é necesario comprender as diversas etapas que mostrou o ciclo progresista que converteu a América Latina e o Caribe na única rexión do mundo onde se comezou a construír unha alternativa ao sistema capitalista ou polo menos aos seus patróns de acumulación máis agresivos desenvolvidos por medio das políticas neoliberais.
Fase previa, ou acumulación orixinaria do ciclo progresista (1989-1998): As resistencias ao neoliberalismo.
Caía o muro de Berlín, desintegrábase o proxecto histórico da esquerda comunista mentres as fraccións máis concentradas do capital arrasaban coas conquistas históricas das e os traballadores e os pobos. Con todo, á vez que nos dicían que chegara a fin da historia e da loita de clases, no Sur do mundo comezaba a xermolar unha resistencia ao neoliberalismo aínda embrionaria durante o Caracazo (1989) e xa máis organizada no levantamento zapatista (1994), así como outros procesos de resistencia contras as consecuencias das políticas neoliberais primeiro e de loita contra esas mesmas políticas despois.
1ª fase do ciclo progresista (1998-2003): A irrupción heroica do posneoliberalismo nacional-popular.
A potencia plebea de resistencia ao neoliberalismo transfórmase en proxectos políticos que apostan non xa pola resistencia, senón pola toma do poder, ou polo menos dos gobernos como primeiro paso. Iso dáse por dentro das formas constitucionais ou institucionais vixentes, como parte dunha estratexia que se tece dentro dun período contrarrevolucionario aberto logo da derrota das forzas revolucionarias plasmadas coas ditaduras cívico-militares de mediados dos 70.
A destrución social do neoliberalismo e a crise provocada pola perda de hexemonía das elites políticas e económicas, deixan un baleiro político que é aproveitado polos proxectos nacional-populares para chegar aos gobernos. O Comandante Chávez en Venezuela (1998), Lula en Brasil (2002) e Néstor Kirchner en Arxentina (2003) abren o camiño para o cambio de época en América Latina e o Caribe.
Ao final desta primeira fase refórzase a disposición de loita desde abaixo e desde arriba e a construción heroica do posneoliberalismo coa derrota inflixida polo pobo de Venezuela ao golpe de estado contrarrevolucionario de abril de 2002.
2ª fase do ciclo progresista (2004-2006): Pico de acumulación política
A Chávez, Lula e Kirchner súmanse Evo Morales en Bolivia (2005) e Rafael Correa (2006), ao mesmo tempo que se derrotaba o proxecto imperial coñecido como ALCA en novembro de 2005, pouco despois de que os gobernos revolucionarios de Cuba e Venezuela, con Chávez e Fidel como arquitectos da integración, impulsasen en decembro de 2004 o ALBA, e nacesen, tamén nese período de 2 anos, valiosos instrumentos ao servizo da liberación dos pobos como teleSUR ou a Rede de Intelectuais en Defensa da Humanidade.
Prodúcense algúns “golpes de leme” claves que mostran o cambio de rumbo nos escenarios políticos nacionais, como as nacionalizacións dos hidrocarburos en Bolivia, asembleas constituíntes en Bolivia ou Ecuador, ou o pedimento de perdón por parte do estado arxentino polos crimes de lesa humanidade cometidos pola última ditadura cívico-militar.
Ao auxe do antiimperialismo na rexión, súmase a afirmación do carácter socialista da Revolución Bolivariana. Neste horizonte do Socialismo do Século XXI alíñanse a Revolución Democrática e Cultural de Bolivia e a Revolución Cidadá do Ecuador co socialismo comunitario e o “bo vivir” como horizontes de época.
3ª fase do ciclo progresista (2007-2012): A estabilización do proxecto posneoliberal
Ao núcleo duro de gobernos progresistas súmase Centroamérica coa chegada dos sandinistas ao goberno nacional en Nicaragua (2007, aínda que Daniel Ortega gaña as eleccións en novembro de 2006) e da Fronte Farabundo Martí para a Liberación Nacional no Salvador (2009). Tamén constitúen un avance na correlación de forzas políticas favorábel aos pobos a chegada ao goberno de Fernando Lugo en Paraguai (2008) e a viraje cara a posicións progresistas do goberno de Mel Zelaya en Honduras.
Nesta fase son derrotados grazas á mobilización popular os intentos de golpe de estado no núcleo duro bolivariano, Bolivia (2008) e Ecuador (2010), aínda que non logran ser freados os golpes aos gobernos populares en Honduras en 2009 (cando se incorpora ao ALBA) e Paraguai en 2012, inaugurando a nova estratexia de “golpes brandos” da dereita, perpetrados desde as propias institucións do estado liberal.
Estas pedras no camiño da construción progresista e revolucionaria da nosa América ten o seu reverso nas novas constitucións aprobadas en referendo que consolidan a refundación dos Estados posneoliberais en Bolivia e Ecuador (co antecedente de Venezuela en 1999). Lógrase cristalizar nos novos textos constitucionais o cambio nas correlacións de forzas sociais e políticas a favor dos pobos.
Ao mesmo tempo, América Latina e o Caribe entran de cheo na transición ao mundo multipolar, cunha presenza cada vez maior na rexión de Rusia e sobre todo China, ademais do nacemento, en xuño de 2009, dos BRIC (Brasil, Rusia, India e China, aos que despois se sumaría en abril de 2011 Sudáfrica), que contrarrestan a hexemonía ianqui no seu tradicional patio traseiro e xeran condicións para un desenvolvemento económico endóxeno con maiores graos de soberanía.
4ª fase do ciclo progresista (2013-2016): refluxo e crise
A morte do Comandante Chávez (marzo 2013) abre de xeito simbólico unha etapa de refluxo, de crise no bloque nacional-popular que se traduce nun pico de desacumulación política e social que culmina con tres derrotas electorais para a esquerda e os proxectos nacional populares ou o progresismo (de distinto signo, pero derrotas á fin e ao cabo) en Arxentina (outubro de 2015, o único goberno de esquerda e/ou nacional-popular perdido nas urnas desde 1998), Venezuela (decembro de 2015) e Bolivia (febreiro 2016), ademais dun golpe político-institucional-mediático contra o goberno brasileiro de Dilma Rousseff (maio de 2016).
Esta fase deixa un debate non saldado para a esquerda e é o do Estado. Dicía René Zavaleta Mercado (1983), sociólogo marxista boliviano, que a historia das masas é unha historia que se fai contra o Estado. Pois o Estado historicamente expresa as relacións de dominación e aínda que aparenta estar por riba dos intereses das distintas clases e arbitralos produce os instrumentos institucionais necesarios para a reprodución da clase dominante. Por iso tamén afirma Jorge Viaña (2006) que a historia das masas é sempre unha historia que se fai contra o Estado, e polo tanto todo Estado nega as masas en última instancia, aínda que pretenda expresalas. Probabelmente isto é máis claro nos procesos do segundo anel progresista, e axúdanos a entender parcialmente o sucedido en Arxentina ou Brasil.
Con todo, no caso dos procesos que formularon cuestionar o poder da clase dominante e o sistema mesmo, o Estado constitúese como “Estado de transición”, case como un “Leviatán a contramán”, tal como o denomina Miguel Mazzeo (2014), pois expresa novas correlacións de forza que permean as institucións, modifican as regras de xogo e propóñense apontoar a construción de poder popular.
Na dialéctica contraditoria das transicións, a lóxica da inercia estatal obstaculiza, á vez que potencia as experiencias populares autoxestionarias. É un Estado que se reforma a si mesmo, por exemplo, mediante as reformas constitucionais do núcleo duro bolivariano, o que non sucedeu en ningún dos países do segundo anel progresista, nos cales ese vello monstro e as súas lóxicas de arbitrio baixo envolturas sumamente democráticas favoreceron a reconstitución da iniciativa cultural, económica, institucional, comunicacional das forzas restauradoras da orde neoliberal.
Á vez que as forzas políticas que lideraron os gobernos populares deste segundo anel priorizaron a loita desde arriba desvalorizando a auto organización popular, salvo nos momentos de agudización do enfrontamento en que intentan apelar á mobilización das masas. En cambio, no primeiro anel apélase constantemente á loita desde abaixo como reaseguramento do proceso revolucionario e como vieiro de construción do socialismo.
5ª fase do ciclo progresista (2016- ): Guerra de posicións entre o Posneoliberalismo e o Capitalismo Offshore
Aínda que entramos nunha fase de crise do ciclo progresista, non se pode falar da súa fin. En primeiro e evidente lugar porque é de salientar que, aínda que a clase dominante logrou desaloxar do goberno e do aparello do Estado a algúns gobernos populares mediante eleccións (Arxentina) ou mediante manobras leguleias e xudiciais (Brasil), non caeron os gobernos populares do núcleo duro do cambio de época progresista: Bolivia, Ecuador e Venezuela. Aínda que perdan dous procesos electorais parciais e, sobre todo en Venezuela, agudizáronse as contradicións, o enfrontamento e a polarización social, non se detivo a construción revolucionaria expresada fundamentalmente nas comunas[2], co apoio do Estado Revolucionario.
Os tres proxectos que formularon ir máis aló das relacións capitalistas no longo prazo son os que están en pé, o que indica que a batalla estratéxica do noso tempo é a defensa deses procesos.
A fase na que entra o ciclo progresista caracterízase entón por unha guerra de posicións na que a esquerda debe facer un bo diagnóstico e balance do breve ciclo de derrotas electorais, do sucedido en Brasil, e en xeral do refluxo na capacidade de resistencia e mobilización política das forzas de esquerda no continente.
Pero, cales son as características desta nova etapa do ciclo progresista? Que características se perfilan no Capitalismo offshore do século XXI?
Nova dereita: Esta nova dereita é unha dereita sen proxecto. Até o momento ningún dos gobernantes de dereita conseguiu materializar un proxecto político anti-posneoliberal que calle. Nin Uribe en Colombia, nin Piñera en Chile, nin Peña Nieto en México. Non hai proxecto, pero si hai construción do discurso aproveitándose das debilidades e erros cometidos polos gobernos de esquerda. Macri como xerente da Arxentina é a gran proba de lume para a dereita offshore. Esta dereita avanza até onde pode co obxectivo de maximizar a explotación do traballo e a concentración de riqueza, e retrocede na medida en que se menoscaba a súa lexitimidade e potencia electoral.
Por que é nova? É nova porque ten un discurso -tamén conformado por inquéritos e consultoras- máis modernizador cara a fóra: aínda que, no caso de Arxentina, defenda a xenocidas e torturadores das ditaduras cívico-militares[3], teñen un discurso sobre os dereitos humanos. Aínda que no seu seo interno sexan conservadores e retrógrados (como se mostra en diversas declaracións) aceptan -ou polo menos non cuestionan polo de agora- dereitos civís por exemplo a lei de matrimonio igualitario e outras. Non se presentan tan abertamente como no pasado coa cruz e a espada na man, senón que apelan como instrumento disciplinador á despolitización das masas. De aí os globiños de cores utilizadas nas campañas electorais no canto de bandeiras e consignas.
Nova estrutura de clases sociais: Os gobernos progresistas redistribuíron a riqueza sen politización social (afirmación que se cumpre en menor medida no núcleo duro bolivariano, pero que tamén explica parte dos problemas que viven estes procesos). As clases medias de orixe popular non atoparon outra alternativa ao elevar os seus niveis de renda e consumo que o american way of life, ou cultura do shopping. O ciclo progresista non logrou derrotar a hexemonía do capitalismo no plano cultural, e unha vez que as clases populares alcanzan niveis de consumo que até hai pouco pertencían a outras clases sociais, acaban interiorizando as preferencias políticas destoutras clases sociais. A clase volve, xa que logo, ao centro da disputa política nesta nova fase do ciclo progresista, pero sen que a alternativa posneoliberal se transformase nunha alternativa anticapitalista ou socialista.
Novas vías de restauración hexemónica do capital ou da forza social-política da oligarquía financeira: Os golpes en Honduras, Paraguai e Brasil demostran, como afirman Flax e Romano (2016), que “o deseño institucional dos nosos sistemas políticos formalmente democráticos e representativos segue sendo permeábel á capacidade de dominio das minorías privilexiadas: xa non parece nin necesario nin acaído usar a forza para quitar o poder do Estado a gobernos que resultan incómodos”.
Tampouco foi necesario usar a violencia organizada ou a insurrección armada do pobo para quitar os gobernos aos neoliberais dos 90 e principios dos 2000. As forzas social-políticas que lograron expresar os procesos de resistencias e loitas do ciclo da rebelión dos 90 chegaron aos gobernos por medio dos votos. É dicir, que neses momentos de crises orgánicas ou de hexemonía, a oligarquía financeira perde o mando dos aparellos estatais e o réxime democrático burgués permite o ascenso de gobernos populares, así como agora por esa vía chegan os gobernos restauradores ou de dereita. As nosas revolucións ou reformas pacíficas, e por iso graduais e inconclusas, poden verse atrapadas na trampa das eleccións democráticas e a libre expresión. É o dilema de construír o socialismo dentro das formas dun capitalismo democrático[4] e nun só país.
Aos golpes tradicionais súmanse os chamados golpes suaves, coa intervención imperialista de ONGs que buscan impulsar “primaveras latinoamericanas”, canalizando fondos de USAID, NED ou o Departamento de Estado, en moitos casos (como o boliviano) da man de fundacións de dereita como a Konrad Adenauer alemá.
Profundamento do parasitismo financeiro: Como mostra Jorge Beinstein, refórzase a tendencia á financeirización, tendencia que se viña expresando desde inicio do milenio, que mostra un estancamento inestábel entre 2009 e 2013, e aínda que despois de 2014 se desinfla, en decembro de 2015 case triplicaba os derivados globais de 1998[5]. Pódese confirmar, polo tanto, como están intrinsecamente ligados o profundamento da financeirización da economía, coa decadencia e descomposición do sistema no seu conxunto.
Doutra banda, Beinstein engade que “a financeirización integral da economía fai que a súa contracción comprima, reduza o espazo de desenvolvemento da economía real” (Beinstein, 2016: p. 3). Isto afecta sen dúbida a aqueles espazos aos cales as experiencias posneoliberais destinaban parte da súa produción para obter divisas coas cales financiar, á súa vez, o desenvolvemento endóxeno.
Novo terrorismo mediático: A Guerra de IV Xeración levada polo imperialismo ten un papel crucial nesta nova fase do ciclo progresista. En moitos casos os medios de comunicación masivos en mans privadas complementan aos partidos políticos de dereita, substituíndoos directamente cando estes están moi desacreditados, vindo cumprir o seu mesmo rol de ariete contra os gobernos de esquerda, construíndo matrices de opinión que rotan sobre a corrupción, narcotráfico, inseguridade cidadá ou incapacidade política como elementos centrais. Así o estado maior conxunto da oligarquía financeira está constituído polos axentes do imperialismo e as corporacións empresarias e mediáticas.
A loita de clases ten unha expresión fundamental no espazo público mediático, nomeadamente as redes sociais, que se converten nun campo de batalla como puidemos observar durante as campañas electorais en Arxentina, Venezuela e Bolivia, así como lexitimando o golpe mafioso de Temer e o conxunto da dereita en Brasil.
Xa o deixou escrito Gene Sharp, un dos ideólogos do golpe suave: “A natureza da guerra no século XXI cambiou (...) Nós combatemos con armas psicolóxicas, sociais, económicas e políticas[6]”. É por iso polo que é imposíbel entender esta nova fase do ciclo progresista sen analizar o rol dos grandes medios de comunicación como arma psicolóxica do Capitalismo offshore. O lobo viste con pel de cordeiro.
Nova intelectualidade: De forma complementaria aos medios de comunicación, a dereita foi construíndo unha lumpenburguesía intelectual necesaria para construír o seu relato, para fragmentar o pobo e convertelo en individuos –cidadáns- consumidores, esvaendo a loita de clases e amortecendo as medidas de shock da nova dereita. Son as e os herdeiros do posmodernismo e a new age que suavizaron ou disfrazaron o efémero triunfo ideolóxico do capital logo da caída do campo socialista co relato sobre a fin dos grandes relatos totalizadores, valla a redundancia. Actualmente logran captar partes da mocidade con novas formas de rebeldía light que non apuntan a cuestionar as contradicións nin inxustizas estruturais do sistema.
Novas formas de destrución capitalista: os suxeitos da restauración neoliberal non operan ou operaron só nos países con gobernos progresistas. Onde a esquerda é oposición prodúcense horrores inimaxinábeis, a desaparición dos 43 estudantes de Ayotzinapa en México, a desaparición selectiva de militantes e referentes populares en Colombia, ou o asasinato da dirixente indíxena hondureña Berta Cáceres son algúns entre os moitos exemplos das cotas de destrución humana, social e de bens comúns ás que o capitalismo pode chegar con tal de manter ou elevar a taxa de ganancia. Aínda que iso constitúe unha loita histórica do capital -para contrarrestar a tendencia inevitábel á baixa da taxa de ganancia- o horror que producen atopa novos labirintos.
Novas formas de desintegración e de imperialismo: 10 anos despois da derrota da Área de Libre Comercio para as Américas (ALCA), a Alianza do Pacífico (AP) asoma como un perigo que buscar desgastar e erosionar os instrumentos da integración latinoamericana, perigo aínda maior que o ALCA, se cadra, na medida en que a AP incursiona tamén no ámbito da integración política e non só a económica do libre comercio. A AP é unha ferramenta de desintegración complementaria ao Acordo Estratéxico TransPacífico de Asociación Económica (TPP), que este, xa si coa presenza dos Estados Unidos, ademais de contar cun inicio con Chile como dobre pivote entre a AP e o TPP, busca frear a crecente influencia xeopolítica de China.
Nova xeopolítica continental: Porén, hai motivos para a esperanza, o mundo multipolar xa está aquí e A nosa América xoga un papel central nel. O devalo da hexemonía estadounidense, xunto co rol cada vez máis ambicioso de China e Rusia no taboleiro xeopolítico, xera condicións máis favorábeis para a loita pola independencia e a soberanía. América Latina convértese nun referente en canto a zona de paz co avance do fin do conflito armado en Colombia. A Paz con xustiza social e participación política da insurxencia non é un feito, pero si un horizonte visíbel que nos anima a seguir camiñando. A rectificación de Estados Unidos restablecendo as relacións con Cuba, que deberían levar a unha normalización destas unha vez que se levante o bloqueo contra a Illa, ou a entrada de Bolivia como membro non permanente do Consello de Seguridade de Nacións Unidas, son elementos que permiten visualizar un novo taboleiro xeopolítico no que librar esta guerra de posicións contra o Capitalismo offshore. Neste sentido a batalla estratéxica pasa por defender as posicións de avanzada conquistadas: os gobernos revolucionarios.
Que facer?
Debémonos interrogar da mesma maneira en que facía Lenin en 1902, acerca de cal é a estratexia que debe guiar as esquerdas latinoamericanas e caribeñas neste momento histórico, nesta conxuntura política que nos tocou vivir.
Pero para iso, como nos mostra Álvaro García Linera (2016), énos máis útil o Lenin que xa fixera a revolución e gobernara, o Lenin que en 1921 facía autocrítica e escribía: “Cometemos o erro de querer emprender o paso inmediato á produción e distribución comunistas. É inevitábel pasar da táctica do asalto directo á do asedio, gradualidade, rodear”.
O certo é que entramos nun novo período de loitas defensivas, e se entendemos a historia, como nos aprendeu Marx, por ondadas, as revolucións tamén teñen momentos ascendentes e descendentes. Nese sentido é necesario volver acumular política e socialmente para unha segunda ondada que necesariamente ten que nacer desde o núcleo duro bolivariano, Bolivia, Venezuela, Cuba, Ecuador, acompañados por Nicaragua e O Salvador.
Por iso, dicimos unha vez máis que a estratexia fundamental das loitas dos pobos neste punto de inflexión no que nos atopamos pasa por defender esas experiencias diversas mediante as que se desenvolve a revolución no devandito núcleo duro. Debemos tratar de crear un escudo protector para que poidan seguir crecendo as experiencias de construción de poder popular que constitúen a revolución silenciosa e menos coñecida das bases revolucionarias, á vez que o entendemento de que só mantendo os gobernos revolucionarios poden continuar esas construcións, aínda con todos os sacrificios que os procesos revolucionarios implican.
Volvendo a Lenin, o revolucionario ruso afirmaba que a base para a construción do socialismo era “soviets + electricidade”. Nese sentido, o programa político que debemos construír nesta nova etapa do ciclo progresista pasa por unha fórmula similar. Os nosos soviets son o poder popular, a formación política, a creación de novos liderados e dunha ética revolucionaria incorruptíbel. E a nosa electricidade é a eficiencia e técnica en resolver camiños produtivos alternativos aos que nos marcan os capitalismos parasitarios e dependentes que apunten a resolver necesidades inmediatas dos nosos pobos, e en construír novas formas e medios de comunicación se queremos rachar coa hexemonía do capitalismo no ámbito cultural.
Para rematar, retomar a senda revolucionaria da crítica e a autocrítica construtiva, xenuína e desde dentro, daranos a forza para retomar a iniciativa popular, rectificando a tempo no núcleo duro ‘nuestroamericano’, e repensando os modos de organización e loitas populares naqueles territorios nos que pasamos á resistencia e defensiva das nosas históricas conquistas.
________________________________________________________________
*Este texto é o epílogo do libro Desde abajo, desde arriba. De la resistencia a los gobiernos populares: escenarios y horizontes del cambio de época en América Latina, de inminente publicación pola Editorial Caminos, A Habana, Cuba.
________________________________________________________________
Bibliografía
Hándal, Schafik (1990), “PCS: 60 Años Jóvenes en la Lucha por la Democracia y el Socialismo”, disponible en https://www.marxists.org/espanol/handal/1990/001.htm
Zavaleta Mercado, René (1983). Cuatro conceptos de democracia (La Paz: Juventud)
Viaña, Jorge (2006), “Crisis estatal y democracia en Bolivia 2000 - 2006: un estudio de fondo”, dispoñíbel en http://www.rebelion.org/noticias/2006/9/37843.pdf
Mazzeo, Miguel (2014) “Desde adentro, desde abajo”, prólogo a Teruggi, Marco (2015) Lo que Chávez sembró. Testimonios desde el socialismo comunal (Bs. As.: Ed. Sudestada)
Flax, Sabrina; Romano, Silvina; Vollenweider, Camila (2016), “Golpes Siglo XXI: Nuevas estrategias para viejos propósitos. Los casos de Honduras, Paraguay Brasil”, disponíbel en http://www.celag.org/golpes-siglo-xxi-nuevas-estrategias-para-viejos-pro...
Borón (2000) Tras el Búho de Minerva. Mercado contra democracia en el capitalismo de fin de siglo (Buenos Aires: Fondo de Cultura Económica)
García linera, Álvaro (2016) Conferencia maxistral: “Del estado y la revolución al estado de la revolución en Lenin”, disponible en https://www.youtube.com/watch?v=2Elvk2NlPMk
________________________________________________________________
Notas
[1] Explicamos no capítulo 2 as características que adquire o capitalismo nas últimas décadas, características que mostran o inicio dunha fase de descomposición do sistema de acumulación de capital, tendencia de longo prazo que non impide o seu desenvolvemento deforme. Débese ter en conta que descomposición non é sinónimo de desaparición, senón que remite á dificultade de reprodución nas relacións que son propias, proceso que pode durar aínda séculos.
[2] Na actualidade (xullo 2016) existen 1.567 Comunas que agrupan a 46.118 Consellos Comunais segundo o contador de comunas que publica o Ministerio do Poder Popular para as Comunas e os Movementos Sociais. Pódese visitar en http://consulta.mpcomunas.gob.ve/index.php. Estes números foron obtidos na entrada á páxina do 5 de xullo de 2016, pero son modificados permanentemente a medida que crece a cantidade de comunas e consellos comunais.
[3] Os vínculos coas ditaduras cívico-militares son directos nalgúns casos, como os lazos económicos da familia empresarial de Macri que se enriqueceu como contratista do estado xunto aos grupos económicos que formaron parte da chamada “patria financeira”. Ademais, é visíbel a participación de militantes defensores dos xenocidas nos actos da nova dereita en Arxentina e entre os deputados que votaron a favor do impeachment en Brasil.
[4] Utilizamos o concepto de “capitalismo democrático” pois como explicaba Atilio Borón a expresión “democracia capitalista” é unha expresión equívoca porque supón que na devandita forma estatal o esencial é o compoñente democrático mentres que o carácter capitalista é apenas unha tonalidade que modifica de modo accesorio ao funcionamento da democracia. As democracias no capitalismo contemporáneo son ‘capitalismos democráticos’, onde o esencial é o carácter capitalista dunha formación social e a súa expresión política, e o accesorio, prescindíbel, descartábel é a democracia. O primeiro, o capitalismo, recordaba von Hayek, é unha necesidade; a democracia, en troca, é unha conveniencia, a condición de que non altere o funcionamento daquel. (Borón, 2000: 161-164).
[5] “En decembro de 1998 os derivados globais chegaban a uns 80 billóns de dólares equivalentes a 2,5 veces o Produto Bruto Global dese ano, en decembro de 2003 alcanzaban os 200 billóns de dólares (5,3 veces o PBG) e a mediados de 2008, en plena euforia financeira, saltaron a 680 billóns (11 veces o PBG), a recesión de 2009 fíxoos caer: para mediados dese ano baixaran a 590 billóns (9,5 veces o PBG). Acabouse a euforia especulativa e a partir de aí as cifras nominais estácaronse ou subiron moi pouco reducindo a súa importancia respecto do Produto Bruto Global: en decembro de 2013 andaban polos 710 billóns (9,3 veces o PBG) e despois produciuse o gran desinflamento: 610 billóns en decembro de 2014 (7,9 veces o PBG) para caer en decembro de 2015 a 490 billóns (6,2 veces o PBG)”.
[6] Citado en http://www.telesurtv.net/news/Latinoamerica-segue-sendo-o-branco-de-os-g...
________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web ‘TeleSur’, do 13 de setembro de 2016]