BRICS: as guerras comerciais son guerras de clase
As guerras comerciais non son simplemente conflitos entre nacións polo dominio económico, senón que, en esencia, son conflitos entre clases sociais, onde as decisións comerciais e políticas responden principalmente aos intereses das elites económicas e políticas
A recente Cimeira dos BRICS en Kazán deixou decepcionado a quen agardaba un sinal claro de desdolarización. A pesar das iniciativas e as reunións estratéxicas, o bloque aínda non parece disposto a desafiar de maneira frontal a hexemonía do dólar. Isto non debería sorprender; a idea de que os BRICS avanzasen cara a unha desdolarización inmediata resulta pouco realista, polo menos a curto prazo, tal como argumentamos no noso artigo de setembro, A desdolarización é só cuestión de tempo?
A cuestión de fondo vira ao redor de se a China lle convén realmente abandonar o sistema dominado polo dólar. A resposta parece ser negativa, polo menos polo de agora. En 2023, China rexistrou un superávit comercial de 814 mil millóns de dólares, centrado en bens intermedios de exportación, que sosteñen a máis de 120 millóns de traballadores. Se China non logra redirixir o seu excedente de exportacións –dado que ningún outro país ten a capacidade de consumo dos Estados Unidos–, nin pode absorber estes bens no seu mercado interno, como mantería eses millóns de empregos no caso de que o dólar perdese a súa hexemonía? É pouco probábel, entón, que China lidere unha ofensiva contra o dólar no curto prazo.
De todos os indicadores en que os BRICS excederon o G7, o sector financeiro é o maior talón de Aquiles, aínda que ten unha explicación simple. O acordo que propuxeron as elites americanas ás chinesas nas relacións económicas e comerciais ten, segundo o economista Yanis Varoufakis, polo menos, un punto escuro. Desde o shock de Nixon en 1971, cando o dólar deixou de estar apoiado polo ouro, os Estados Unidos utilizaron a súa moeda para reciclar os excedentes de países exportadores como Xapón e, máis tarde, China.
Neste esquema, os Estados Unidos trataron a China como a un “Xapón máis grande”, en palabras de Varoufakis. Os produtos xaponeses, chineses e coreanos alagaron Walmart, e as ganancias resultantes permitiron aos capitalistas asiáticos investir en dólares, bonos do Tesouro, propiedades e outros activos en Wall Street. Con todo, esta dinámica veu cun custo para a clase traballadora: nos Estados Unidos, a desindustrialización e o traslado de empregos a Asia deterioraron as zonas industriais do país, mentres que en China a rápida industrialización trouxo consigo explotación laboral nos seus centros urbanos, onde millóns de campesiños emigraban en busca de salarios baixos e condicións de traballo precarias.
Esta situación reflicte un mesmo fenómeno, a reciclaxe global de excedentes no que o dólar desempeña un papel crucial. A dependencia da demanda estadounidense de importacións segue sendo un motor fundamental para o crecemento de moitas economías no Sur Global. Aínda que as exportacións de China aos Estados Unidos representan só o 2,3% do seu PIB, a súa dependencia das reexportacións aos Estados Unidos aumentou considerabelmente desde 2020.
Mentres que as exportacións de China ao Sur Global aumentaron máis do dobre, pasando duns 60.000 millóns de dólares ao mes a 140.000 millóns de dólares mensuais, as importacións estadounidenses desde o Sur Global creceron duns 60.000 millóns de dólares ao mes a 100.000 millóns de dólares mensuais durante os últimos catro anos. Vietnam e México, os dous lugares favoritos para a recolocación da produción de China en países que os EUA consideran aliados ou «amigos», en lugar de competidores como China.
Entre 2020 e 2023, as importacións de México de produtos chineses aumentaron de 323 mil millóns de dólares a 476 mil millóns de dólares, mentres que as importacións de Vietnam aumentaron de 79 mil millóns de dólares a 114 mil millóns de dólares, o que pon de relevo a crecente vía de transmisión do xigante asiático de exportacións a estas economías, mentres EUA pon aranceis aos produtos chineses.
Por tanto, os superávits comerciais, como o de China ou Alemaña, converteron o seu exceso de produción —as súas exportacións netas— en rendas nos Estados Unidos: bens inmobles, bonos do goberno estadounidense ou calquera empresa que Washington lles deixase adquirir. Sen o dólar como estada do comercio global, países como China e Alemaña non poderían acumular esa plusvalía colosal xerada polos seus traballadores nin gardala en activos seguros, como propiedades e bonos nos EUA.
Polo tanto, supoñer que só os Estados Unidos defenden a hexemonía do dólar é unha falacia. Se alguén tentase eliminar o dólar da súa posición dominante, enfrontaría a resistencia de poderosos intereses: industriais alemáns, xeques sauditas, banqueiros europeos e, no curto prazo, as elites chinesas.
No libro As guerras comerciais son guerras de clases, Michael Pettis e Matthew C. Klein exploran como o libre comercio beneficiou principalmente os países máis ricos e os sectores de maior poder adquisitivo, promovendo un sistema económico desigual, como mostrou o acordo entre elites.
As guerras comerciais non son simplemente conflitos entre nacións polo dominio económico, senón que, en esencia, son conflitos entre clases sociais, onde as decisións comerciais e políticas responden principalmente aos intereses das elites económicas e políticas. O comercio e a economía global non son esferas neutrais, máis ben, están moldeados por relacións de poder e desigualdade que favorecen a certos grupos a expensas doutros. A hipótese suxire que, aínda que se presenta como unha estratexia de crecemento e desenvolvemento, o libre comercio beneficia desproporcionadamente aos ricos e prexudica aos traballadores e sectores de menores ingresos.
O sistema económico global protexe principalmente os intereses dos países máis poderosos e as súas elites económicas, mentres que os traballadores de todo o mundo sofren as consecuencias, como a perda de empregos e a caída de salarios. Neste sentido, as guerras comerciais son manifestacións dun conflito máis amplo e constante entre clases sociais, exacerbado por un sistema que protexe o capital e desestima os dereitos e o benestar da clase traballadora.
Ninguén nega que a forma natural da evolución económica e financeira termina descartando ou compartindo o comercio co dólar, pero como vimos, a bioloxía non acompaña os desexos. Ademais das súas estratexias monetarias, os BRICS están a explorar novas formas de cooperación en áreas chave, como o comercio de cereais ideando unha bolsa de cereais, demostrando que se están transformando en algo máis que un simple “club” de países con ideas afíns nunha asociación que apunta a incorporar plataformas prácticas para promover os intereses económicos e o desenvolvemento.
Os países membros do BRICS producen unha cantidade considerábel de cereais; as estimacións de diversos agregadores de datos sobre produción de materias primas abalan entre o 40% e o 54% das subministracións mundiais. E como os nove estados membros dos BRICS representan o 45% da poboación mundial, constitúen unha porción significativa do consumo mundial de grans, case o 45%.
Estabelecer prezos de grans “xustos e predicíbeis”, así como protexer os países participantes da especulación de prezos, a escaseza artificial de alimentos, resgardar os mercados nacionais de cereais das interferencias externas e facilitar o comercio de cereais en moedas nacionais, é un bo inicio para derivar nunha bolsa de materias primas.
Máis aló das esaxeracións, os BRICS ven o mundo como unha “orde mundial xusta” e un sistema global “máis xusto”, baseado no respecto mutuo, pero hai demasiadas interaccións entre a división de ambos os mundos creada. Polo de agora, aínda que se queiran destruír, necesítanse máis que a súa mutua desaparición.
[Artigo tirado do sitio web arxentino El tábano economista, do 3 de novembro de 2024]