As tres crises que temos por diante
Esta é a primeira vez en moitos anos que a economía mundial se ve ameazada por tres crises, cada unha moi distinta nas súas orixes, pero con consecuencias entrelazadas. Unha grave crise económica, ou o estouro do multilateralismo, pode levar a unha nova crise bancaria e financeira
Unha nova crise económica internacional está claramente na axenda de moitos reputados analistas. A proliferación de problemas nos sistemas bancarios de varios países, incluídos os Estados Unidos con Silicon Valley Bank e First Republic Bank, en Suíza co rescate de Credit Suisse, e en Alemaña con Deutsch Bank, reavivaron os temores dunha gran crise financeira, como en 2008-2009. Outros problemas tamén asoman no horizonte, como o lento crecemento dos países da Unión Europea e a brutal desaceleración da economía estadounidense. Isto prodúcese cando as economías aínda non se recuperaron por completo da crise da Covid-19 e están a loitar contra unha inflación que non se vía desde a década de 1970.
Finalmente, a progresiva fragmentación das relacións comerciais internacionais, un proceso progresivo desde o final da crise financeira de 2008-2009, acelerouse considerabelmente coas sancións dos países occidentais contra Rusia, o que preocupa tanto aos organismos internacionais como aos economistas. Este último problema implica a erosión da preeminencia estadounidense, agora cuestionada por China, A India e, en xeral, polo grupo de países denominado BRICS. Todo isto conduce a moitas causas potenciais de crise. Porén, estes diferentes problemas non están a ocorrer todos no mesmo marco de tempo. A súa conxunción segue sendo hipotética, mesmo se a súa existencia é dabondo para crear unha preocupación xeneralizada.
Está claro que hoxe a economía mundial entrou nunha zona de gran inestabilidade. Pero ver isto non implica necesariamente que esta inestabilidade vaia levar a unha gran crise global.
Un lembrete é necesario aquí: as principais crises internacionais, xa sexa que pensemos na crise asiática e rusa de 1997-1999 que estivo vinculada á burbulla da bolsa de Internet a principios da década de 2000, ou a crise subprime de 2008, ocorreron en situacións de relativa euforia económica. Por iso tamén estas crises, que só podían ser limitadas, adquiriron a dimensión que adquiriron. O período de euforia que precedeu á crise creara un ambiente propicio para a relaxación dos funcionarios, tanto públicos como privados, e para o enfraquecemento das institucións reguladoras.
Así, a fins de xaneiro de 2008, o Sr. Kudrin, o daquela Ministro de Finanzas da Federación Rusa, burlouse das dificultades dos bancos estadounidenses e gabou o lugar de Rusia como un “remanso de paz” nas finanzas. Iso si era certo en xaneiro de 2008, pero obviamente non entendera que se a crise bancaria se abría nos Estados Unidos, as súas consecuencias serían globais e ningún país podería escapar dela. Isto foi exactamente o que sucedeu cando Lehman Brothers crebou en setembro de 2008. Nun pánico xeral, os bancos occidentais retiraron masivamente o seu capital de Rusia, que, ademais, se enfrontaba a unha forte caída do prezo do petróleo debido ao colapso da demanda solvente. A euforia económica ou financeira é xeralmente moi mala conselleira.
Hoxe, o menos que podemos dicir é que o estado de ánimo non é de euforia. A situación internacional é claramente preocupante: da crise inducida pola Covid-19 pasamos á crise inflacionaria, cuxos efectos aínda se senten, e desta crise inflacionaria a unha gran crise xeopolítica ligada ao conflito de Ucraína. Así e todo, a euforia non é o único mal consello… Unha multiplicación de problemas pode acaparar a atención dos tomadores de decisións porque teñen que xestionar as consecuencias do día a día e facelo distráeos do problema principal.
A cuestión crucial é identificar o problema principal. O sistema bancario emerxe naturalmente na lista de “sospeitosos habituais”. A banca enfróntase a múltiples problemas. Ante a fortísima onda inflacionaria, os Bancos Centrais, e en primeiro lugar a Reserva Federal dos Estados Unidos, procederon a aumentar de forma significativa e rápida os seus tipos de referencia. Isto levou a unha crise de bonos que, dada a gran proporción de bonos nas carteiras dos bancos, os debilitou, incitando os depositantes a retirar o seu diñeiro e provocando o colapso de SVB e a desastrosa situación que enfrontan moitos outros bancos. Moi claramente, o aumento das taxas de xuros do banco central debilitou todo o sistema bancario. Porén, a regulación deste sistema, decidida con entusiasmo nas horas escuras da crise financeira de 2008-2009, só se implementou de maneira parcial e imperfecta . Os “cuasibancos” seguen sen estar regulados en gran medida. Como resultado, os bancos tomaron posicións aventureiras cando as taxas estaban moi baixas, e isto tamén explica a súa fraxilidade ante o aumento repentino destas taxas.
Finalmente, calquera desorde económica importante, xa sexa un aumento nas quebras corporativas ou serias interrupcións nos movementos de capital, é probábel que socave un sistema debilitado. Engádase a isto que o FMI parece volver á súa lúa vella e avoga por unha perigosa consolidación orzamentaria para moitos Estados onde o crecemento económico, tras a pandemia, segue sendo moi fráxil coas consecuencias que imaxinamos sobre os bancos.
Con todo, o sistema bancario é quizais demasiado obvio como un “sospeitoso habitual”; tan obvio que é improbábel que se produza unha crise importante. Os bancos centrais están preparados para reaccionar en caso dunha gran perturbación, aínda que se podería temer que unha multiplicación de crise nos bancos medianos termine saturando a atención dos banqueiros centrais.
Isto lévanos ao segundo da listaxe de «sospeitosos habituais»: a economía europea atrapada entre a crise inflacionaria e a crise enerxética. Isto último é o que ameazou os países da Unión Europea en primeiro lugar. Por iso gastaron durante o inverno de 2022-2023, segundo un estudo do Instituto Breughel, preto de 798.000 millóns de euros, máis do que gastaron para compensar a crise da Covid-19. É pouco probábel que tales gastos se poidan repetir de maneira regular sen desencadear un drástico do estado. En canto á crise inflacionaria, aínda que o pico de inflación pasaría no verán, a inflación, pola súa banda, manterase elevada no seu conxunto durante un período bastante prolongado. A inflación subxacente agora está a aumentar en moitos países. Parece, ademais, que este aumento persistente se debe a que as grandes empresas buscan aumentar as súas taxas de marxe de maneira temeraria. Fronte a isto, as políticas monetarias son xeralmente moi ineficaces.
Porén, esta é a ferramenta que adoitan utilizar os gobernos. Por tanto, existe un risco significativo de que a inflación se combine cun crecemento moi débil, ou mesmo cunha recesión, unha combinación que xeralmente non agoira nada bo. Presións recesivas significativas provocarían un aumento do cociente de débeda pública e un endebedamento cada vez máis difícil de financiar. Non se pode desbotar unha crise de débeda pública en varios países da Unión Europea, e as súas consecuencias serían moito máis graves que a crise grega de 2015. Se tal crise se producise en varios países simultaneamente, as consecuencias económicas poderían ser profundas dentro da UE, e tamén a nivel internacional. Esta crise sería o punto de partida para unha crise máis xeneralizada.
Finalmente, o terceiro dos “sospeitosos habituais” non é outro que a implosión do multilateralismo e a fragmentación das relacións comerciais e financeiras en todo o mundo. A esta evolución tamén contribúen os chamados que escoitamos para a implementación de “apontoamentos amigábeis” ou para a recolocación de certas producións esenciais, chamados que son normais e corresponden aos intereses de certos países. A constitución dos BRICS, desafío real e efectivo ao liderado dos Estados Unidos, contribúe a esta implosión dun multilateralismo que sen dúbida tivo o seu día.
Dada a interpenetración dos sistemas económicos, a internacionalización das cadeas de valor, aquí tamén as consecuencias serían potencialmente graves. Pasar da hexemonía estadounidense a unha situación multipolar ten os seus beneficios pero tamén comporta riscos durante o período de cambio. A cuestión aquí é política. Mentres os países occidentais busquen impor “o seu” bloque e as súas visións dos grandes temas da política internacional, a constitución a cambio dun bloque de países opostos a estes países occidentais é lóxica. O que está en xogo aquí é nada menos que a desoccidentalización do mundo, que agora é inevitábel.
Esta é, sen dúbida, a primeira vez en moitos anos que a economía mundial se ve ameazada por tres crises, cada unha moi distinta nas súas orixes, pero cuxas consecuencias están entrelazadas. Unha grave crise económica, ou o estouro do multilateralismo, moi ben pode levar a unha nova crise bancaria e financeira. Isto último, á súa vez, certamente agravará as tendencias recesivas e, polo tanto, a crise da débeda e a implosión do multilateralismo. Certamente, o peor non é seguro. A crise bancaria desenvólvese ao longo duns días. A crise económica e da débeda prodúcese ao longo de varios meses. A crise do multilateralismo pode durar varios anos.
Con todo, o que é novo na situación actual é a posíbel combinación destas crises de relativamente curto prazo. Este é o principal risco. Se cada unha destas crises, collida por separado, pode ser tratada, o fenómeno de saturación das capacidades cognitivas e de decisión dos tomadores de decisións, xa sexan gobernos, banqueiros centrais, grandes institucións internacionais ou mesmo os líderes de empresas multinacionais, fai moi pouco probábel que se poidan atopar respostas relevantes a estas tres crises.
[]Artigo tirado do sitio web Observatorio de la Crisis, do 26 de maio de 2023]