América Latina: Entre o “proteccionismo” de Trump e o “librecambismo” neoliberal
A axenda de Trump, xa desde a súa xénese, en ningún caso pode entenderse como unha proposta contrahexemónica nin alternativa, xa que tampouco ofrece resposta ningunha á crise do capitalismo, ao colapso ecolóxico, nin ao conxunto de dominacións de clase, xénero e raza/etnia vinculados a este. Tampouco o pretende
Trump non é un tolo, nin un estraño erro do sistema. Ao contrario, representa fielmente os valores do devandito sistema, pero desde postulados diferen-tes aos hexemónicos tras o estouro financeiro de 2008. O que o actual presidente de Estados Unidos promove é unha nova axenda en defensa do capital, nun incerto contexto marcado pola crise.
Xustificamos esta afirmación tras analizar os principais puntos da proposta política de Trump, incidindo de xeito específico na súa postura sobre a nova vaga de tratados e acordos rexionais e globais á que parece opoñerse. Até o momento, esta vaga formulábase como o fito fundamental mediante o cal os grandes poderes político-económicos pretendían enfrontar o crash global, proxectando un mercado mundial unificado en favor das empresas transnacionais, libre de trabas e seguro para o investimento e o comercio. Porén, esta aposta agora está en dúbida, e Trump participa activamente do seu cuestionamento. Asistimos, entón, a un verdadeiro cambio de estratexia nunha anovada disputa entre proteccionismo e librecambismo? Ou simplemente se trata dunha nova versión da mesma lóxica capitalista pero fundamentada nunha axenda distinta, xurdida do deslexitimado proxecto universalista dun mercado global autorregulado?
Esta última é a tese que mantemos. Entendemos, nesta liña, que Trump non só non é un accidente -nin moito menos un axente contrahexemónico-, senón que mesmo puidese representar a punta de lanza do capitalismo que se nos vén enriba. Iso obríganos ás esquerdas e aos movementos sociais a realizar un diagnóstico atinado da situación, evitando caer na trampa do mediático debate entre un proteccionismo reaccionario e un librecambismo neoliberal e supostamente progresista, ambos de funestas consecuencias para as maiorías sociais e para o planeta no seu conxunto. Así, fronte á elección entre dous monstros, temos que nos comprometer coa construción de relatos e axendas políticas alternativas e propias -tamén en comercio e investimento internacional- que confronten co conxunto de axendas capitalistas en disputa, desde parámetros antagónicos e desde o posicionamento radical que esixe o momento.
Trump na disputa de axendas en defensa do capital
Vivimos momentos de gran incerteza dos que Trump non é causa, senón máis ben síntoma e consecuencia. A devandita incerteza ten a súa orixe, ao noso ver, en dous grandes nós aos que o sistema vixente parece non atopar resposta.
Por unha banda, o capitalismo evidencia serias limitacións para iniciar unha nova fase expansiva de crecemento económico que xere un círculo virtuoso de produtividade, rendibilidade, investimento, emprego e consumo. Neste sentido, a propia OCDE prognostica un lánguido desempeño económico global ata 2060 (OCDE, 2014), o que reforza a idea de que cada vez é máis complicado reproducir o fluxo do inxente excedente xerado por un sistema financeirizado, sobrecomplexizado e desregulado, ademais nun marco de austeridade e grandes desigualdades estruturais. Neste contexto, visualízanse con maior nitidez as contradicións dun sistema incapaz de poñer en marcha unha revolución tecnolóxica con potencialidade para impulsar un círculo virtuoso como o antes citado. Si a aposta, neste sentido, é a automatización e a robótica, non hai seguridade algunha de que esta teña unha incidencia xeneralizada sobre a produtividade do conxunto do tecido económico global. Ata existen serias dúbidas sobre si o hipotético saldo de empregos deste proceso sería negativo e non positivo, destruíndo máis emprego que o que se puidese crear, tal e como sinala a UNCTAD (2016). En todo caso, máis aló do debate sobre si o capitalismo é capaz de reinventarse de novo nun contexto de profundas limitacións, si que podemos afirmar tallantemente que este afronta grandes dificultades no curto, medio e longo prazo, o que nos aboca a décadas de forte inestabilidade.
Pero, doutra banda, aos problemas do sistema económico para reproducirse úneselle un segundo elemento xerador de incerteza, que non é senón o gravísimo colapso ecolóxico que se aproxima. Trátase, en palabras de Tanuro (2015), dunha catástrofe silenciosa provocada polo cambio climático -ante o cal o goberno Trump parece manter unha postura negacionista- e polo esgotamento das tres fontes de enerxía fósil sobre as que se asentou o patrón de desenvolvemento desde a Segunda Guerra Mundial: o petróleo, o gas e o carbón. Si o petróleo xa alcanzou o seu pico, o carbón e o gas farano nas próximas décadas, tratándose de recursos -sobre todo, o petróleo- imposibles de ser substituídos por outros, renovables ou non, debido a unha capacidade de transporte, almacenamento, múltiples usos e alta densidade enerxética sen igual. Xa que logo enfrontámonos, si ou si, a unha redución da base material sobre a que opera a nosa sociedade global e, en consecuencia, a unha profunda transformación das fórmulas hexemónicas de produción, consumo e organización social.
Vinculando ambos os procesos -límites do capitalismo e colapso ecolóxico-, explicítase a gravidade do momento presente. Falamos así dun contexto complexo e incerto, no que a hipotética superación do primeiro dos procesos non faría senón afondar a catástrofe ecolóxica, mentres que enfrontar de xeito taxativo o segundo esixiría descentrar o capital e os mercados como valores hexemónicos e, xa que logo, transcender completamente o modelo civilizatorio articulado en torno ao capitalismo. O piso móvesenos a todos e todas e, queirámolo ou non, avecíñanse grandes cambios, nun ou outro sentido. Asistimos xa que logo a unha fase histórica especialmente crítica, marcada pola crise do capital e polo conflito deste coa vida mesma, dando lugar a un recruamento da disputa de axendas e suxeitos. E non falamos só da confrontación de quen defende a vida fronte á lameira ao que nos conduce o capital, senón tamén entre quen pretende manter o statu quo capitalista, pero desde parámetros diferentes aos actualmente hexemónicos.
É aí, nesa disputa múltiple e aberta, onde na nosa opinión hai que situar e entender o fenómeno Trump. Por suposto, non como unha alternativa ao proxecto civilizatorio -xa que non ofrece solución ningunha nin á crise global do capital nin ao colapso ecolóxico- senón máis ben como o intento de rescatar os seus valores ante a crecente deslexitimación da até o de agora axenda hexemónica do capital, que denominamos “capitalismo universalista”. Trataríase entón dunha aposta política -non fortuíta nin descontextualizada- para responder ao descrédito que acumula a devandita axenda, formulando unha nova versión mellor adaptada a un anovado contexto no que a torta económica dos beneficios non vai medrar, e xa que logo non vai alcanzar para alimentar a todos os capitais.
Neste sentido afirmamos que Trump postúlase desde a ruptura co capitalismo universalista, proxecto deseñado a partir da Segunda Guerra Mundial e consolidado durante o proceso de globalización neoliberal. E é que este se sustentou sobre dous alicerces fundamentais: en primeiro lugar, a aposta por un mercado único global e autorregulado -ou polo menos conformado por grandes bloques económicos que colaboran entre si, a través de pactos entre diferentes capitais-, que garanta o comercio e a seguridade dos investimentos a nivel planetario; en segundo termo, un modelo de gobernanza política sustentado sobre un relato de democracia formal, respecto aos dereitos humanos e defensa da diversidade e a multiculturalidade, edificado sobre unha estrutura multilateral para ese efecto.
Precisamente, é a nova vaga de tratados rexionais e globais de comercio e investimento (TPP, TTIP, CETA, TISA, múltiples acordos bilaterais) a que pretendía implantar definitivamente o devandito proxecto universalista tras o crash de 2008, nun transvasamento definitivo de poder ás grandes empresas transnacionais. Deste xeito, a súa aprobación significaría a construción dun mercado case único -ao que posteriormente obrigarían a China a sumarse -no que se eliminarían todos os atrancos ao comercio e o investimento. Para garantilo, institucionalizaríase a nivel global a converxencia regulatoria á baixa en protección social e ambiental a partir de novos órganos supraestatais de decisión afastados da vontade popular, así como a implantación dunha lex mercatoria (Hernández e Ramiro, 2015) baseada en tribunais privados de arbitraxe, nos que as corporacións teñen a capacidade de denunciar as institucións públicas se estas ameazan os seus beneficios.
Pero este proxecto sofre hoxe en día un crecente descrédito. Para empezar, faise evidente a súa contradición interna, xa que o seu primeiro alicerce -o mercado autorregulado- é incompatíbel co segundo -democracia e dereitos-, como poñen de manifesto a crise civilizatoria e a ofensiva que os tratados lanzan mesmo contra institucións clásicas da democracia liberal-representativa, como o poder lexislativo e xudicial, abocándonos a unha especie de feudalismo global. Trátase, polo tanto, dun proxecto imposíbel de levar á práctica de xeito integral, máxime nun contexto de límites de reprodución sistémica como o que atravesamos. Ademais, a construción dun mercado universal concentra todos os seus beneficios nuns poucos, mentres que as grandes maiorías sociais se ven abocadas ao desemprego, a precariedade, a exclusión e, en definitiva, a múltiples e diversas fórmulas de dominación.
Deste xeito, vemos como un proxecto retoricamente universalista, progresista e pacifista, na súa pretensión de desarraigar a dimensión económica do resto de variábeis sociais, políticas e culturais a partir da constitución dun mercado global autorregulado, acaba explotando á vasta e diversa clase traballadora e amputando os mínimos resortes democráticos no altar do devandito mercado. Karl Polanyi, na súa certeira análise realizada hai oito décadas, xa alertou sobre estes intentos de desarraigamento, situando no patrón ouro e no impulso universalista do capital a xénese das guerras mundiais e os fascismos que devastaron a primeira metade do século XX (Polanyi, 2007).
Pero esta deslexitimación do capitalismo universalista non é só evidente para as propostas emancipadoras en defensa da vida. Tamén o é para quen avoga por unha redefinición do statu quo, polos mesmos valores que impregnan o modelo civilizatorio vixente, adaptado a novas formas de explotación. Estes constatan, por unha banda, como este modelo universalista rompeu os consensos ou pactos nacionais entre capital e traballo conforme a diferentes formulacións do Estado do benestar -fundamentalmente no Norte Global, que é onde estes se permitiron-, sen ofrecer alternativa ningunha ás lóxicas de deslocalización, terceirización, desinvestimento interno, desemprego e precariedade. E, por outra banda, consideran que a delegación de soberanía nacional a órganos supraestatais, propia da lóxica dos acordos e tratados rexionais e globais, impide o desenvolvemento de políticas autónomas e constrinxe as capacidades económicas dos capitais propios ao obrigar a pactar cos foráneos desde un prisma multilateral, cedendo así necesariamente poder.
Xa que logo, non todos os capitais teñen expectativas positivas no modelo de capitalismo que representa a nova vaga de tratados, máxime nun contexto de redución da torta e sen visos de crecer. Debido a iso, certos capitais -sobre todo os que nacen no Norte Global, e que acumulan, polo tanto, poder de negociación- apostan por ampliar o seu anaco de torta fronte a outros, transitando do universalismo á guerra económica. Dáse así a posibilidade de impulsar un relato e unha axenda que prime a defensa dos capitais nacionais; que limite o custo da aposta global; que integre na súa base política non só o capital nacional, senón tamén parte da clase traballadora ávida de recuperar investimento e emprego, que foi desprezada polas elites beneficiadas pola globalización; que, finalmente, confronte aínda retoricamente coas devanditas elites desde unha ofensiva contra o seu imaxinario liberal e progresista (dereitos e liberdades fundamentais, igualdade de oportunidades, diversidade sexual, protección do medio...), situando o debate político nunha guerra entre pobres, contra o outro, centrado especialmente na migración como fenómeno directamente vinculado á globalización e os seus efectos.
Este é o magma no que xorde Trump. E non é estraño que o faga nunha potencia en decadencia como Estados Unidos, con capacidades e forza para desenvolver unha estratexia unilateral de guerra económica, malia as consecuencias que esta poida ter a nivel global. En todo caso, constatamos como a axenda de Trump, xa desde a súa xénese, en ningún caso pode entenderse como unha proposta contrahexemónica nin alternativa, xa que tampouco ofrece resposta ningunha á crise do capitalismo, ao colapso ecolóxico, nin ao conxunto de dominacións de clase, xénero e raza/etnia vinculados a este. Tampouco o pretende. Máis ben, trátase dunha proposta que, ante a redución da torta e allea aos retos globais, pretende utilizar todos os resortes ao seu alcance para se apropiar do maior anaco posíbel desta para os capitais propios.
A axenda Trump: outros tratados para outro capitalismo
A vitoria de Trump alicérzase, ademais de no singular sistema electoral estadounidense, nunha lectura acaída da crise de deslexitimación do capitalismo universalista. Postúlase así como un candidato enfrontado ás elites beneficiadas pola globalización neoliberal, defendendo a recuperación do papel de potencia mundial de EE UU, a reversión dos grandes desbalances macroeconómicos comerciais e de débeda, e o inicio dunha nova versión dun New Deal en descomposición, a partir de certa recuperación do mercado interno, o investimento e o emprego. Sitúa a progresía do Partido Demócrata -e a algúns movementos sociais máis preocupados polo recoñecemento que pola redistribución e a alianza popular- no bando universalista e neoliberal, e constrúe unha base política que une capitais e sectores populares diversos, que nin moito menos está conformada unicamente polo precariado branco do centro do país (Davis, 2017).
Aínda que aínda é cedo para coñecer en profundidade a proposta política dun goberno Trump recentemente estreado, si que estamos polo menos en disposición de esbozar cales son as liñas mestras da súa axenda. Esta estrutúrase arredor do lema America first (“América primeiro”), en total concordancia co esgrimido anteriormente sobre a apropiación da maior parte posíbel da torta global e a crítica ao capitalismo universalista. Este é o principio fundador da súa ollada política, que se desenvolve e concreta en tres grandes fitos:
Guerra económica: Trump ve na guerra económica contra a UE e China a mellor vía para defender os seus capitais, reverter os desbalances macroeconómicos e tratar de xerar un novo pacto interclasista desde a recuperación de certo investimento e emprego. Para iso promove un programa económico que se sostén, de entrada, nunha desregulación fiscal e financeira interna (Lorente, 2017). No primeiro dos casos o obxectivo é ampliar as capacidades das empresas estadounidenses; no segundo, preténdese levantar as restricións establecidas por Obama ante a burbulla financeira de 2008, para crear novo diñeiro -especulativo- con base na primacía internacional do dólar, como soporte para o financiamento do conxunto do proxecto económico. Desenvolvendo, deste xeito, unha alternativa a China como compradora da débeda estadounidense -nova compra á que esta se podería negar se recrúa a guerra económica- e afondar, ademais, na mellora da posición da banca norteamericana fronte ao fráxil sistema financeiro europeo.
Ao mesmo tempo, o seu programa económico susténtase sobre o aumento dos aranceis para os produtos provenientes da UE e China, favorecendo así a certos sectores especialmente castigados polas importacións foráneas. E aposta por relocalizar fases do proceso industrial dentro do país, para xerar novo investimento e emprego -Ford e General Motors prometeron relocalizar plantas no país, Carrier anuncia que non trasladará a México dúas plantas de aire acondicionado, etcétera-, á vez que se impulsa un aumento significativo do gasto público como motor de emprego e o investimento en cuestións estratéxicas e vinculadas á guerra de bloques (infraestruturas, exército, policía), reducindo os investimentos noutras cuestións como a saúde.
En definitiva, o programa económico de Trump, máis aló da súa retórica antielites, promove unha desregulación financeira e fiscal en favor do capital estadounidense no seu conxunto -tamén o financeiro-, cuxa posición espera mellorar mediante políticas activas comerciais, industriais e de gasto público que revertan a dependencia de UE e China. Baixo esta premisa confía na teoría do derramamento, pola que a devandita mellora dea pé a impactos positivos en termos de investimento e emprego, sostendo así a súa base popular e a súa proposta de New Deal, e que á súa vez reverta os desbalances estruturais nun difícil equilibrio entre capital produtivo e financeiro.
Guerra entre pobres: A lexitimidade dun proxecto elitista pero pretendidamente antielites sostense, fundamentalmente, encirrando a disputa e o cuestionamento entre sectores populares e clase traballadora de diferentes países. Do mesmo xeito que sucedeu nos anos trinta do século pasado, esta aparece como a mellor vía para agochar a responsabilidade do capital na crise, incidindo neste caso sobre os principais axentes e consecuencias do deostado universalismo progresista e neoliberal. Así, afían as uñas fronte a quen representa este proxecto: Obama, Clinton, o Partido Demócrata, os brokers, os e as liberais, certos movementos sociais, etc. Ademais, sinálase co dedo de xeito moi especial os migrantes ilegais -fenómeno directamente vinculado ao neoliberalismo- e o terrorismo, concepto que inclúe un mare magnum variábel dos “outros”, onde destaca o árabe e musulmán. Deste xeito trasládase a responsabilidade dos ricos aos pobres e foméntase a división entre estes, ocultando as verdadeiras razóns da lameira actual. Trataríase de impulsar unha sociedade que, en palabras de Boaventura de Sousa Santos (2014), combinase fascismo social e certo pluralismo político, excluíndo máis aló da liña abisal a crecentes sectores da poboación.
Unilateralismo internacional: O corolario internacional da axenda de Trump vincúlase coherentemente co seu programa de guerra económica e de fomento da disputa entre pobres a través da súa negativa a que EE UU pague a factura do proxecto universalista, favorecendo á súa vez a posición global dos seus capitais fronte aos europeos e chineses. Recordemos que a UE e China son os dous grandes inimigos a bater, cos que EE UU ten un desbalance comercial estrutural, mentres que a dependencia da compra de débeda pública norteamericana por parte do xigante asiático limita a proxección do programa económico antes exposto. Deste xeito, o “America first” tradúcese no ámbito internacional nun regreso a unha lóxica de potencia mundial, que actúa de xeito unilateral nun contexto de guerra de bloques. Isto supón, en primeiro lugar, unha ofensiva contra a institucionalización do entramado multilateral social e ambiental de Nacións Unidas -non así contra o financeiro, o cal EE UU domina-, facendo saltar polos aires acordos como os do cambio climático (COP21) e pechando a billa financeira a programas e fondos multilaterais.
Xunto a iso, en segundo termo, propugna de xeito nidio unha xeopolítica baseada no control de recursos naturais, así como na lóxica de alianzas propia da guerra fría –“os inimigos dos meus amigos son os meus inimigos”, e viceversa-, con posíbeis implicacións militaristas: América Latina como patio traseiro, recuperación do papel de Israel en Oriente Medio, etcétera. Para rematar, aprendendo da experiencia chinesa no comercio e o investimento internacional -baseada en negociacións bilaterais, sen necesidade de tratados e facendo valer o seu peso específico-, defende o non asinamento dos grandes acordos (TTIP, TPP, TISA) nas condicións actuais, xa que iso supoñería cesión e perda para o conxunto de capitais norteamericanos, que obterían mellores resultados en negociacións bilaterais e asimétricas aproveitando o papel de EE UU como potencia.
Deste xeito, Trump avoga por redeseñar os tratados rexionais historicamente asinados, como o actualmente vixente con México e Canadá (TLCAN); saír dos recentemente aprobados dentro da nova vaga, como o Acordo Transpacífico (TPP); meter no conxelador ou redeseñar os que estaban en negociación como o TTIP, dándolle un novo enfoque conforme a un intento de novo pacto bilateral con Alemaña que posteriormente se impoñería ao conxunto do continente, ou o TISA, en función dunha nova negociación cuxo fin parece previsto para 2017; ata asinar novos tratados bilaterais para así, por esta cuádrupla vía, alcanzar unha mellor posición negociadora para os capitais nacionais.
Non é unha estratexia anti-tratados, senón unicamente en favor daqueles que mellor se adapten a un capitalismo en crise e a unha guerra económica entre bloques. Trátase pois dunha aposta en favor do comercio e investimento internacional, da lex mercatoria e do capital, pero desde un diagnóstico do momento e unha abordaxe diferentes. No seu conxunto, Trump defende unha axenda explicitamente violenta, excluínte, non sabemos até que punto viábel -é complicado abordar todos os obxectivos que propón, mantendo á súa vez o equilibrio de intereses entre capitais distintos e a súa base popular-, pero en todo caso moi perigosa. Neste sentido, afondar as dinámicas de fascismo social e mesmo nos sitúa ante un novo crash como o de 2008, froito da desregulación financeira que promove para sufragar o seu proxecto económico. Porén, baixo outra retórica, o universalismo neoliberal convertido en feudalismo global non nos ofrece un futuro máis esperanzador, e carece tamén de resposta ante o colapso ecolóxico e a dominación múltiple que sofren de xeito asimétrica mulleres, homes e pobos.
Por iso, sexa unha ou outra a axenda que impere -non sabemos se a lóxica universalista ou a de guerra entre bloques será preponderante no medio prazo-, é crucial que se prefiguren, impulsen e apliquen relatos e axendas emancipadoras propias, situadas lonxe da trampa á que nos aboca a estreita marxe política que parece impoñerse entre o “proteccionismo”, encarnado en Trump, e o “librecambismo”, ironicamente representado pola UE e China, entre un capitalismo ou outro.
Nin Trump nin progresía neoliberal: cara a unha axenda emancipadora propia
Proteccionismo e librecambismo, nos termos nos que se promove o debate, non son senón a punta de dúas icebergs que ocultan un imperialismo reaccionario e, respectivamente, unha arquitectura global da impunidade para as empresas transnacionais. Debemos insistir, xa que logo, en transitar desde esta suposta dicotomía proteccionismo/librecambismo ás representadas polo conflito capital/vida; pola disputa entre a lex mercatoria e os dereitos das persoas, os pobos e a natureza; pola incompatibilidade entre mercado autorregulado e democracia. É aí onde reside a cara real da disputa política do momento, e onde capitalismo universalista e capitalismo de guerra económica se sitúan nun mesmo bando, sendo máis o que os une que o que os diferencia. Este cambio de eixe do debate evidencia que as saídas emancipadoras á lameira civilizatoria actual en ningún caso pasan polas devanditas axendas, senón que precisamos doutras realmente alternativas.
Non é o obxectivo deste texto abordar de xeito sistemático a construción de relatos e propostas en defensa da vida fronte ao capital, pero se polo menos queremos pechalo esbozando algunhas claves sobre como enfrontar esta tarefa e sobre que priorizar para disputar espazos a ambos os modelos de entender o comercio e o investimento internacional.
Comezando por como abordar a confrontación co capitalismo universalista e o de guerra, propoñemos, en primeiro lugar, facelo desde a radicalidade que esixe este momento crítico. Faremos un fraco favor á superación da crise civilizatoria se a nosa principal meta se centra en pescar no caladoiro do sentido común hexemónico, situándonos dentro do estreito marco do debate oficial que este permite.
É aí onde estamos atrapadas e sen capacidade de situar valores, dinámicas, institucións e senllas alternativas, hoxe en día imprescindíbeis. Deste xeito, necesitamos doutros sentidos comúns e doutras claves de debate, polo que non se trata de parecerse, confundirse ou quedar preto dos capitalismos en liza para avanzar, senón máis ben de propugnar claramente un camiño propio e antagónico, aínda que non dea resultados efectivos no curto prazo. Ante a ofensiva do capitalismo de guerra, tal e como nos mostrou a campaña electoral estadounidense, a defensa do statu quo desde o progresismo neoliberal só nos fai retroceder.
Directamente vinculada á radicalidade que esixe a conxuntura, propugnamos, en segundo termo, a relevancia de que as nosas axendas incorporen un enfoque de transición ante un gravísimo colapso que non é socialmente evidente aínda. Así, calquera estratexia debe asumir o desafío de combinar a resposta ante as necesidades inmediatas, por unha banda, coa determinación por transitar, aquí e agora, cara a outras formas de vida antagónicas ás vixentes. Tan pouco incisivo é, nesta liña, limitarse a actuar no estreito marco do aparentemente posíbel como, en sentido contrario, defender unha axenda alternativa ideal, sen entender as máis que evidentes asimetrías de partida. Asumir o enfoque de transición obríganos, deste xeito, a aceptar o desafío da complexidade política, a partir dunha permanente tensión entre presente e horizonte.
Ter en conta os devanditos horizontes de emancipación convértese na terceira das nosas claves para enfrontar o momento que nos tocou vivir (Fernández, 2016). Estes, en coherencia co enfoque de transición, constitúense como referencias fundamentais pero en ningún caso como premisas de actuación. Habería que apostar, polo tanto, pola defensa da vida e por modelos económicos que asuman os límites físicos do planeta e promovan unha máis que necesaria transición enerxética; que sitúen o traballo e o ben común como valores centrais, desde unha nova concepción do común que articule o público e o comunitario-social. E que superen a quimérica pretensión capitalista do desarraigamento da economía respecto da política, rescatando a democracia da súa usurpación por parte dos mercados e as grandes empresas. Ademais, deberíase avogar polo local como escenario idóneo para esa vida diversa, democrática e sustentábel que desexamos; un sentido local afastado de localismos e de proteccionismos reaccionarios. Á vez, o noso horizonte require dunha radical redistribución da riqueza -entendida esta non só como os recursos, senón como a base material necesaria para o desenvolvemento das nosas vidas- e dos traballos, incluíndo tanto os exercidos no mercado, na comunidade e nos fogares, como a división internacional do traballo entre o Norte e o Sur Global.
A partir destas bases de radicalidade, transición e posicionamiento de horizontes de emancipación como referencia, avogamos por dúas prioridades no ámbito do comercio e o investimento internacional. Desmantelar por completo a arquitectura internacional conformada en favor da lex mercatoria e as grandes empresas transnacionais, da que se valen tanto un capitalismo como outro, o que supón confrontar co entramado comercial e financeiro internacional (FMI, BM, OMC, G7, G8, G20, tribunais de arbitraxe), desvinculándose deste. Impedir o asinamento da nova vaga de acordos e tratados, e denunciar todos os existentes -sexan estes globais, rexionais ou bilaterais-, xa que todos eles inciden en parámetros similares, en favor dunha revisión crítica do marco internacional de dereitos humanos como primacía xurídica.
O novo marco debe ter en conta como o Dereito Internacional dos Dereitos Humanos -incluídos o Dereito Internacional do Traballo e o Dereito Internacional Ambiental- é xerarquicamente superior ás normas de comercio e investimentos, nacionais e internacionais, polo seu carácter imperativo e como obrigas erga omnes, isto é, de toda a comunidade internacional e para toda a comunidade internacional. Polo tanto, a nulidade dos tratados e os acordos de libre comercio e investimento devén de invocar a preeminencia dunha norma xerarquicamente superior, tal e como establece o artigo 53 da Convención de Viena, que establece que todo tratado que afecte a unha norma imperativa de Dereito Internacional é nulo.
Resulta imprescindíbel romper co conxunto de espazos de escasa intensidade democrática que serven como pista de aterraxe á lex mercatoria e ás grandes empresas, como o é o proxecto vixente dunha Unión Europea ao servizo do capital, laminador á súa vez de soberanía e autonomía de pobos e institucións. Só desde a súa ruptura definitiva é hoxe posíbel imaxinar un horizonte emancipador.
A segunda prioridade, partindo da defensa do local e dos procesos endóxenos -que non autárquicos-, ten a ver coa idoneidade dun comercio alternativo que, tal e como propón o Mandato de comercio alternativo (2013), prime o control democrático sobre os investimentos e os dereitos sobre os beneficios; permita que as institucións públicas poidan controlar as exportacións, importacións e investimentos en función das súas propias estratexias, nunca poñendo en risco o acceso a servizos públicos e a sistemas de protección social, laboral e ambiental; desenvolva un tipo de comercio internacional compatíbel con políticas industriais e en favor da soberanía alimentaria propias; garanta as dinámicas locais e estatais de comercio por riba das lóxicas globais; no que os bens comúns (coñecemento, auga, terra, enerxía, educación e saúde) queden fóra do comercio global.
Sirvan estes apuntamentos para seguir enfrontando a tarefa de transición civilizatoria na que estamos comprometidos, na que Trump e a progresía neoliberal non son senón as dúas caras da mesma moeda. Non caiamos na trampa duns e outros.
_____________________________________________________________________________
Referencias Davis, M. (2017) “El gran dios Trump y la clase obrera blanca”. Sin Permiso. Dispoñíbel en: http://www.sinpermiso.info/ textos/el-gran-dios-trump-y-la-clase-obrera-blanca.
Fernández, G. (2016) “Alternativas para desmantelar el poder corporativo”, Cuadernos de Hegoa, Número extraordinario, dispoñíbel en: http://omal.info/spip.php?article8246.
Hernández, J. e Ramiro, P. (2015) Contra la ‘lex mercatoria’. Propuestas y alternativas para desmantelar el poder de las empresas transnacionales. Barcelona: Icaria
Lorente, M. A. (2017) “La desregulación financiera de Trump y las guerras de la globalización”, Mientras Tanto. Dispoñíbel en: http://www.mientrastanto.org/boletin-155/ensayo/la-desregulacion-financiera-de-trump-y-las-guerras-de-la-globalizacion .
OCDE (2014) “Policy challenges for the next 50 years”, OECC Economic Policy Papers, n° 9, dispoñíbel en: http://www.oecd-ilibrary.org/ economics/policy-chanenges-for-the-next-50-years_5jz18gs5fckf-en.
Polanyi (2007) La gran transformación. Quipu Editorial (reedición en pdf de La Piqueta, Madrid, 1989).
Santos, B. de S. (2014) “Más allá del pensamiento abismal: de las líneas globales a una ecología de saberes”, en Santos, B. de S. e Meneses, M. P., Epistemologías del Sur, Akal, Madrid.
Tanuro (2015), “Enfrentar la urgencia ecológica”, Inprecor n° 619-620, dispoñíbel en: http://www.inprecor.fr/article-CLIMAT-Face%20%C3%A0%20l’urgence%20%C3%A9cologique?id=1795
UNCTAD (2016), “Robots and industrialization in developing countries” Policy Brief N° 50, dispoñíbel en: http://unctad.org/en/ PublicationsLibraryZpresspb2016d6_en.pdf
Por una nueva perspectiva frente al comercio. Mandato de comercio alternativo. Dispoñíbel en: https://www.tni.org/files/download/ time_for_a_new_vision-es.pdf
_____________________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web Viento Sur, do 14 de maio de 2017]