A crise da hexemonía norteamericana
O fracaso de Afganistán é un exemplo máis de como, despois de involucrar os seus aliados europeos na aventura da invasión do país, proxectou sobre eles a erosión do fracaso, debilitando aínda máis a hexemonía política estadounidense, mesmo cos seus aliados europeos tradicionais
Hai consenso sobre o devalar da hexemonía norteamericana. Trátase de precisar a natureza e profundidade dese devalar. Atrás quedaron os días d’O mito da decadencia dos Estados Unidos, un libro de Henri Nau que foi un gran éxito non hai moito tempo: 1992. O seu razoamento baseábase no liderado económico de Estados Unidos no mundo, afirmación indiscutíbel do autor, que apenas ocultaba a continuidade do “destino manifesto” do país. Porén, Estados Unidos xa adherira ao modelo neoliberal que pretendía arrastrar a toda a economía mundial, con consecuencias desastrosas desde o punto de vista da baixa taxa de crecemento e creación de emprego. A economía mundial xa entrara no seu novo ciclo recesivo longo.
Con todo, outro movemento xa estaba en marcha no mundo, o crecemento a taxas récord da economía chinesa. Ao principio, Estados Unidos non cría que China fose un competidor económico para eles. Non só estaban aprisionados polo seu dogma de que só as economías de libre mercado teñen dinamismo económico, senón que crían que o crecemento chinés se debía ao seu enorme atraso. Non podían imaxinar que nunhas décadas China se convertería na segunda economía do mundo, estando a punto, nesta década, de se converter na primeira.
Pero, sobre todo, a crise e o devalar estadounidense non foron só económicos. Estados Unidos sempre baseou a súa superioridade mundial na súa forza militar. Este foi o caso desde o final da Segunda Guerra Mundial, cando tiveron a experiencia, que seguiu sendo un exemplo para eles, da derrota de Xapón. Non podería haber un país máis afastado como cultura e como traxectoria histórica. Porén, con dúas bombas atómicas, Estados Unidos derrotou a Xapón e converteuno nun fiel aliado estratéxico.
Con todas as diferenzas que tivo esta experiencia en relación ás posteriores -Vietnam, Iraq, Afganistán, entre outras- EUA, coa súa recoñecida incapacidade para analizar cada experiencia no seu contexto histórico, incorporou definitivamente a estratexia de impoñer a súa superioridade militar como forma de resolver conflitos.
A derrota en Vietnam, un país de economía agrícola presa teoricamente doada para Estados Unidos, foi simbólica. Foi unha derrota militar contra unha estratexia de guerra popular, a vitoria dun pobo organizado, unha derrota política que puxo de relevo as debilidades da estratexia estadounidense. Pero seguiron adiante, ben porque consideraron que a derrota se debía á situación comprometida que herdaran das derrotas xaponesa e francesa, ou porque non analizaron en profundidade como 700.000 soldados e a colocación de minas en gran parte do territorio vietnamita. podería ser derrotado.
A crise de 2008 supuxo un punto de inflexión na economía internacional, que sinalaba o esgotamento definitivo do modelo neoliberal. Ao mesmo tempo, Estados Unidos reproduciu a estratexia de impoñer a súa superioridade militar como unha forma de intentar solucionar as crises nas que estaba envolto. Foi así en Iraq, Siria, Libia, Afganistán.
Así, á crise económica sumouse a crise militar, a incapacidade norteamericana de resolver as crises a través da súa forza militar. Esta debilidade proxectouse inevitabelmente sobre a súa forza política, baseada na forza militar, que tamén se viu afectada. O fracaso de Afganistán é un exemplo máis de como, despois de involucrar os seus aliados europeos na aventura da invasión do país, proxectou sobre eles a erosión do fracaso, debilitando aínda máis a hexemonía política estadounidense, mesmo cos seus aliados europeos tradicionais. Un inquérito mostra como os seus aliados, se se someten á alternativa de lealdade aos EUA ou China, preferirían a esta última.
China non só foi fortalecendo a súa economía e relacións comerciais en todo o mundo -desde Asia até América Latina, até chegar a Europa- senón que os seus investimentos en todas estas rexións consolidaron a súa presenza económica. Até o punto de que a industria automobilística alemá xerou unha dependencia directa da industria chinesa, establecendo dependencias e estreitos intercambios entre elas. Tecnoloxicamente, China comeza a disputar a vangarda con Estados Unidos en áreas chave para o futuro económico mundial, comezando por todas as áreas de intelixencia artificial e automatización.
A forza estadounidense no mundo sobrevive no estilo de vida estadounidense, no que eles chaman o “the American way of life”. Un estilo de vida que xa se exportara nas décadas de 1950 e 1960, coa presenza de grandes corporacións multinacionais estadounidenses no mundo, cos seus produtos como símbolo de progreso económico e benestar social, desde electrodomésticos até automóbiles. Posuír estes bens converteuse no soño da clase media e de sectores cada vez máis amplos da sociedade.
A sofisticación tecnolóxica foi diversificando cada vez máis a gama de produtos de consumo que acompañaron o estilo de vida norteamericano, exportados a Europa, América Latina e mesmo Asia. O estilo de vida estadounidense universalizouse. O marketing encargouse de difundir a asociación destes produtos co éxito na vida e o benestar social. Na propia China, os supermercados reproducen as súas versións occidentais, aínda que máis grandes e bonitas, mostrando os mesmos produtos producidos alí polas mesmas multinacionais norteamericanas. Isto pecha o circuíto de globalización do estilo de vida estadounidense.
A tentación de rexeitar globalmente o acceso ao consumo na Revolución Cultural e Kampuchea foi derrotada. Só quedaba a alternativa da sociedade de consumo.
Mesmo nos gobernos latinoamericanos progresistas non existía unha forma diferente de sociabilidade. A demanda era a inclusión de todos no ámbito do consumo, do que estaban excluídos. O acceso a produtos sofisticados, frecuentar restaurantes, viaxar, ir de compras era unha parte esencial, significaba acceso ao consumo.
Non houbo formulación dun tipo alternativo de sociabilidade que incluíse o acceso a bens de primeira necesidade, pero sen a centralidade no consumo, as marcas, as modas dos produtos, na frenética procura por estar ao día cos últimos produtos lanzados e promovidos polo marketing. Un desafío pendente: a formulación dunha especie de sociabilidade alternativa.
Esta é a única forma de aproveitar a crise da hexemonía norteamericana para derrotar esta hexemonía tamén no ámbito ideolóxico, cultural e de vida. Logo esta hexemonía debilitarase definitivamente.
[Artigo tirado do xornal arxentino Página12, do 2 de setembro de 2021]