Catalunya: E agora a proclamación da independencia
Hai dous obxectivos inmediatos, tras a proclamación da independencia. O primeiro -e principal- é manter o goberno do territorio. E o segundo, que non é urxente, é negociar o recoñecemento internacional
O referendo de autodeterminación e, sobre todo, a violencia descargada por España, levaron o proceso de independencia de Cataluña a un estadio completamente novo. A decisión do goberno de pedir ao parlamento que cumpra a lei do referendo e, xa que logo, proclame a república independente de Cataluña fai entrar o Principat nunha fase do proceso completamente inédita. Esta fase ten uns argumentos e unha dinámica novos que cómpre analizar.
O momento éo (case) todo
Todos os procesos de independencia que houbo no mundo pasaron cando procederon dúas circunstancias: que a unidade interna fose moi grande e que o fose tamén a debilidade do estado no exterior. A forza do estado no interior das fronteiras é un factor que se pode desprezar se se cumpren as outras dúas.
Por iso hai que aproveitar o momento. Aínda que os procesos sexan longos, necesariamente deben resolverse rápido. Porque as condicións en que se basean non poden manterse moito tempo nunha situación óptima.
A represión desatada polo estado español desde a proclamación das dúas leis de desconexión forxou as condicións necesarias. Por unha banda, no interior do país solidificouse o bloque independentista e fixo que se decantase un gran número de indecisos, que simplemente non poden tolerar durante máis tempo actuacións como as que se viron domingo. Aquí vimos como os comúns e mesmo unha parte do PSC se desmarcaron completamente do PP e se viron obrigados a apoiar a unha poboación maioritariamente independentista, que é a que foi obxecto do ataque.
En canto á fronte internacional, a reacción foi aínda máis clara. A indignación xeneralizada coa que a prensa mundial reaccionou ás imaxes volveuse nun apoio a Cataluña que se pode capitalizar cunha relativa facilidade.
En política internacional, a concesión do remedial only é unha das prácticas máis habituais para desatascar unha situación complicada. Trátase de aceptar un paso de gran transcendencia pero explicando que se acepte porque é o único remedio para volver ao equilibrio orixinal. Neste caso, a independencia sería o 'remedio único' para que Cataluña recuperase a autonomía claramente violada polo estado español coa actuación do domingo.
Que vai pasar?
Agora ábrese un momento de clara confrontación. O parlamento debe decidir, probabelmente o mércores, como enfoca a sesión para aprobar a declaración de independencia e que día a fai. A data dependerá de cantos días necesita a Sindicatura Electoral para facer o seu traballo. Tendo en conta que mañá hai folga e o mércores o parlamento recibirá oficialmente a demanda, é case imposíbel facela esta semana. Luns da próxima semana parece o día máis probábel, agora mesmo.
Pero tamén dependerá da reacción española. É difícil de imaxinar que Madrid acepte a súa derrota sen máis e, xa que logo, terá que facer algo. Sendo imposíbel calquera negociación, o máis probábel é que España opte por aumentar o nivel de violencia.
Isto poderíase traducir, sobre todo, nun intento de deter o goberno ou de ocupar o parlamento. Porén, calquera das dúas accións significaría un acto definitivo que desencadearía unha declaración de independencia inmediata, e tamén un escándalo internacional aínda máis gordo que o actual.
Segundo o nivel de violencia que o estado vaia aplicar, haberá un momento en que o goberno podería pedir aos Mossos que actúan en defensa da poboación civil. Isto, en boa lóxica, debería pasar o mesmo día da declaración de independencia, momento en que de xeito formal a Garda Civil e a policía española pasarían a ser forzas estranxeiras. Pero, segundo o que pase, non se pode desbotar que esta decisión se deba tomar antes.
De calquera xeito, agora a independencia xa depende só do voto favorábel do parlamento, voto asegurado cos escanos de Junts pel Sí e da CUP e que mesmo se podería ampliar con deputados de Catalunya Sí que es Pot. Este voto, lexitimado polo resultado do 27-S e validado no referendo, non se altera pola actitude que poidan tomar sobre todo PP e Ciudadanos de marchar do parlamento. Recordemos, unha vez máis, que os pro-rusos marcharon antes da declaración de independencia do parlamento letón.
Que debe facer o Govern, tras a proclamación?
Hai dous obxectivos inmediatos, tras a proclamación da independencia. O primeiro -e principal- é manter o goberno do territorio. E o segundo, que non é urxente, é negociar o recoñecemento internacional.
O primeiro si é importante, porque ningún estado recoñecerá formalmente Catalunya se a Generalitat, a República, non exerce o goberno diario dos cataláns. Na práctica, isto non debe ser moi complicado, xa que a meirande parte das actividades consideradas administrativas e políticas do país xa se fan desde unha dirección catalá. Hospitais, escolas, mestres, policía, mesmo xuíces ... teñen unha organización que controla a Generalitat.
Os poucos elementos que quedan fóra desta trama, basicamente fronteiras e algunhas grandes infraestruturas, poden ser obxecto dun control pasivo temporal. Por exemplo, o aeroporto de Barcelona. Non tería sentido orixinar un conflito grave para o aeroporto podendo adoptar medidas de control externas ao edificio. España non está en disposición de pechalo nin de deixar de operar no centro de control aéreo de Gavà, dado que estas instalacións prestan servizo tamén ao sur do estado francés. Esperar con paciencia o momento da negociación sería unha boa táctica, unha táctica que xa empregaron os países bálticos.
É moi importante, o recoñecemento internacional?
Evidentemente, o recoñecemento internacional é determinante. Para ser un estado non hai que ser recoñecido internacionalmente mais un estado sen recoñecemento internacional é moi estraño.
Salvo que pase algo moi sorprendente ou que unha reacción desmedida de España o precipite, o recoñecemento será un proceso lento. Na maioría dos estados novos, dura entre dous ou tres anos.
Neste período, os demais estados estudan a viabilidade práctica do estado novo, que quere entrar na area internacional: se é funcional, se é capaz de controlar o seu territorio, se é fiábel. Nun primeiro momento, fanse pasos pouco perceptíbeis desde a rúa, pero importantes. Por exemplo, poderíase esperar un acceso máis ou menos rápido en Europol ou unha serie de acordos de baixo nivel político, moi técnicos, con Francia. Ou a presenza, baixo calquera aparencia, do Banco Central Europeo en Barcelona. A partir destes puntos básicos, os estados irán evolucionando e iranse decantando cara ao recoñecemento diplomático ou non.
Neste proceso haberá dous elementos chave: Francia e a Unión Europea.
Francia será moi importante, porque terá unha fronteira estatal común na Catalunya Norte. É, pois, o gran estado europeo que ten máis interese en manter unha relación normalizada coa república. Serán os seus intereses -de seguridade, pero tamén económicos- os que marcarán o ritmo.
Especialmente, marcarán o ritmo da Unión Europea, aínda que esta teña unha dinámica propia. Para a Unión, o conflito entre Catalunya e España é unha das situacións máis difíciles que podería imaxinar. Porque non hai precedentes nin regras que se poidan aplicar asepticamente e porque é consciente de que, termine como termine, unha das dúas partes se sentirá ofendida.
Desde o punto de vista técnico, a solución é sinxela e xa foi avanzada pola diplomacia alemá. Como as leis europeas están en vigor en Catalunya, continuarán vixentes en Catalunya, polo que, con independencia da negociación formal que sexa necesario, a vida diaria non será interrompida e os cidadáns non notarán ningún cambio.
Desde o punto de vista político, todo será máis difícil. Quizais a Unión Europea, para evitar o transo de ter que decidir, propoñerá unha negociación. Pero non se pode negociar nada que non sexa, como mínimo, un segundo referendo de autodeterminación, esta vez acordado. Bruxelas sabe que iso España non o aceptará nunca e que por baixo disto Catalunya tampouco aceptará nada. E aquí hai un paradoxo abraiante: a Unión Europea ten maneiras moi eficaces de presionar a España, pero non ten ningún para presionar a Catalunya.
De calquera xeito, non é previsíbel de entrada unha situación de recoñecemento pleno, pero tampouco a expulsión. Probabelmente, atoparanse fórmulas innovadoras, como a que salvou a situación de Chipre ou como a que serviu para facer entrar a antiga RDA, cando aínda era membro do Pacto de Varsovia. Novamente, ao goberno catalán élle máis sinxelo que ao central por que calquera paso adiante na escena internacional será claramente unha vitoria.
E a constitución?
A Lei de Transitoriedade Xurídica e Fundacional da República delimita, finalmente, como se fará a transición dentro do Principat. Debuxa un período dun ano durante o cal haberá dúas eleccións, un referendo e un debate social.
O ano -trepidante- posterior á declaración da independencia comezará coa convocatoria do Foro Social Constituínte. Durante medio ano, este foro delimitará, mediante a participación popular, as grandes liñas da nova constitución, sen concretalas en ningún articulado.
O articulado será a tarefa da Asemblea Constituínte, que nacerá das eleccións que se farán en marzo de 2018. Estas eleccións terán o enorme risco de saber que pasaría se as gañasen as forzas unionistas. Se non é así, o novo parlamento terá medio ano para redactar a constitución da república que será sometida finalmente a referendo. E despois deste referendo -e se todo vai ben-, convocaríanse outras eleccións, agora xa o primeiro parlamento republicano. Con iso. pecharíase o período de transición.
Cales son os grandes perigos?
Agora mesmo, os dous grandes perigos que aparecen no horizonte son o control da facenda catalá por parte do estado español e o proceso constituínte complicado que se deseñou para despois da proclamación.
Neste momento, as autoridades españolas controlan totalmente a facenda catalá. Para iso será necesario atopar o xeito de desfacerse del. Sen diñeiro na caixa, a república non pode funcionar e isto obrigará o Govern a tomar medidas para que os bancos liquiden os impostos públicos á Generalitat e non a España. Non será doado, pero hai xeitos de facelo.
O deseño do período constituínte é certamente unha dor de cabeza importante. Normalmente, os países que se acaban de independizar non se arriscan tanto dun xeito tan rápido como se arriscará a república catalá, e procuran estabilizar as institucións antes de sometelas á tensión dun debate que debe ser necesariamente partidista. Pero no caso do Principat a decisión xa se tomou e, xa que logo, deberá asumirse.
[Artigo tirado do sitio web Vilaweb, do 3 de outubro de 2017]